З практыкі ахвярапрынашэнняў: сена і салома
У гімнах Рыгведы перыядычна сустракаюцца згадкі пра "ахвярную салому", салому, якую раскладваюць перад ахвяраваннем, і т.п. То бок саломай засцілалі ахвярнік, месца, куды ставілі ахвяру ці лілі ахвярны напой. Гэтая практыка назіраецца і ў іншых індаеўрапейскіх народаў. Тут можна прыгадаць паведамленне Герадота пра гіпербарэяў, якія дасылалі праз скіфаў ахвяраванні ў Дэлас абавязкова загарнуўшы ў пшанічную салому.
Але больш цікавяць звесткі з нашых краёў і блізкіх. Напрыклад, М.Стрыйкоўскі адзначаў, что пры ахвяраванні богу Зяменніку (Ziemiennik) у канцы кастрычніка ў Літве, Жамойці, Курляндыі і некаторых рэгіёнах Русі (відаць, гаворка ідзе пра сучасную тэрыторыю Беларусі), рабілі стол з хлебам і півам, якія ставіліся на сена ці рушнік. У крыніцы XVI ст. апісваецца, як балты ахвяравалі казла, цела якога ляжала на сене, а галаву апырсквалі вадой пры дапамозе пучка сена. У справаздачах віленскіх езуітаў згадваюцца ахвярныя камяні з плоскай паверхняй, якія былі пакрыты саломай. Гэтыя камяні называлі "Багінямі" (Deyues) і лічыліся апякунамі быдла і зерня. Ёсць і этнаграфічныя звесткі, дзе салома/сена выкарыстоўваліся ў тых жа мэтах.
Беларуская этнаграфія таксама ведае прыклады, калі сена/салома выкарыстоўвалася ў рытуальных мэтах для ахвяравання. Яскравы прыклад: калядны стол засцілаўся сенам. Фактычна гаворка ідзе пра ахвярны стол, бо тая ж куцця была і ахвярай - Марозу, дзядам. Ці калі абрадавы агонь (на Купалле) мог раскладацца з саломы.
Лічыцца, што саломай/сенам вылучалася месца, дзе адбывалася камунікацыя з прадстаўнікамі сакральнай сферы. Добра вядома, што так рабілася для хтанічных бостваў, а таксама звязаных з сельскай гаспадаркай і жывёлагадоўляй. У Рыгведзе ахвярная салома згадваецца ў гімнах да розных багоў. Салома/сена таксама выкарыстоўвалася для сімвалічнай аховы сакральнай мясціны.
Цікава, што гэтая практыка захавалася з часоў старажытнасці да нашых дзён.
P.S. А вось што пра салому пішуць у слоўніку па беларускай міфалогіі. Стане больш зразумела, чаму менавіта салома выкарыстоўвалася для гэтых мэтаў. Важнымі з'яўляюцца сэнсы памежнага стану, пасярэдніцтва, уласцівасці адраджэння (то бок тое, што ахвяравана, абавязкова адродзіцца і, магчыма, у большай колькасці):
"У народна-мiфалагiчных уяўленнях беларусаў - сiмвал з актыўным аграрна-вегетацыйным значэннем. Судачыненні са збожжам/хлебам i светам продкаў надаюць С. тыповы магiчны змест. Прадукавальны сэнс рытуалаў з С. у складзе каляндарнай абраднасцi даволi празрысты: С. з каляднага стала неслi ў поле, абвязвалi вакол садовых дрэў, падпярэзвалi ёю бясплодных жанчын. Вiдавочна яе медыятыўная, пасярэднiцкая памiж светамi роля: як частка культываванай чалавекам раслiны, С. выпадае са сферы дзiкага, прыроднага i, не з’яўляючыся канчатковай мэтай вытворчага працэсу, цалкам не ўключаецца ў поле культуры. Своеасаблiвае месца С. i на шкале апазiцыi жывое-мёртвае: зрэзаная, зжатая, яна ўжо не жывая, але i не зусiм мёртвая, захавальнiца патэнцыi адраджэння. Матыў памiраючай, вычарпанай прыроды заканамерна суадносiць С. з памiраючым, мёртвым чалавекам, продкам (параўн. звычаi класцi на С. смяротна хворага чалавека, спальванне С. з мэтай «сагрэць продкаў», С., з аднаго боку, як спецыфiчную маску ўвабранага, а з другога, як iншабытную форму пярэваратня). Спальванне саламянага снапа - «дзеда» - ёсць часткай архаiчнага абраду «провадаў душ на той свет» пасля iх вiзiту ў родны дом. У беларусаў С. грае ролю ў вонкавым выглядзе рытуальнага героя самых розных абрадавых комплексаў - чалавек у строі з С. цi з саламяным пудзiлам/лялькай у руках улучаўся ў сiстэму магiчнай дзейнасцi, у прастору антысвету. У беларусаў С. як пустая, абмалочаная, няпоўная процiпастаўлялася жыту - поўнаму, некранутаму, што праецыравалася на свет чалавечых дачыненняў (параўн.: саламяны вянок надзявалi «нячэснай» нявесце, аддавалi ёй пустую бутэльку, заткнутую С., у адваротным выпадку падавалася так званая краса - бутэлька гарэлкi, заткнутая каласамi жыта i аўса).
Здымак з сайту "Жывая Спадчына". Абрад "Цягнуць Каляду на дуба" у Бярэзінскім раёне. Як бачна, ахвяраванні таксама ляжаць на сене і саломе.
Але больш цікавяць звесткі з нашых краёў і блізкіх. Напрыклад, М.Стрыйкоўскі адзначаў, что пры ахвяраванні богу Зяменніку (Ziemiennik) у канцы кастрычніка ў Літве, Жамойці, Курляндыі і некаторых рэгіёнах Русі (відаць, гаворка ідзе пра сучасную тэрыторыю Беларусі), рабілі стол з хлебам і півам, якія ставіліся на сена ці рушнік. У крыніцы XVI ст. апісваецца, як балты ахвяравалі казла, цела якога ляжала на сене, а галаву апырсквалі вадой пры дапамозе пучка сена. У справаздачах віленскіх езуітаў згадваюцца ахвярныя камяні з плоскай паверхняй, якія былі пакрыты саломай. Гэтыя камяні называлі "Багінямі" (Deyues) і лічыліся апякунамі быдла і зерня. Ёсць і этнаграфічныя звесткі, дзе салома/сена выкарыстоўваліся ў тых жа мэтах.
Беларуская этнаграфія таксама ведае прыклады, калі сена/салома выкарыстоўвалася ў рытуальных мэтах для ахвяравання. Яскравы прыклад: калядны стол засцілаўся сенам. Фактычна гаворка ідзе пра ахвярны стол, бо тая ж куцця была і ахвярай - Марозу, дзядам. Ці калі абрадавы агонь (на Купалле) мог раскладацца з саломы.
Лічыцца, што саломай/сенам вылучалася месца, дзе адбывалася камунікацыя з прадстаўнікамі сакральнай сферы. Добра вядома, што так рабілася для хтанічных бостваў, а таксама звязаных з сельскай гаспадаркай і жывёлагадоўляй. У Рыгведзе ахвярная салома згадваецца ў гімнах да розных багоў. Салома/сена таксама выкарыстоўвалася для сімвалічнай аховы сакральнай мясціны.
Цікава, што гэтая практыка захавалася з часоў старажытнасці да нашых дзён.
P.S. А вось што пра салому пішуць у слоўніку па беларускай міфалогіі. Стане больш зразумела, чаму менавіта салома выкарыстоўвалася для гэтых мэтаў. Важнымі з'яўляюцца сэнсы памежнага стану, пасярэдніцтва, уласцівасці адраджэння (то бок тое, што ахвяравана, абавязкова адродзіцца і, магчыма, у большай колькасці):
"У народна-мiфалагiчных уяўленнях беларусаў - сiмвал з актыўным аграрна-вегетацыйным значэннем. Судачыненні са збожжам/хлебам i светам продкаў надаюць С. тыповы магiчны змест. Прадукавальны сэнс рытуалаў з С. у складзе каляндарнай абраднасцi даволi празрысты: С. з каляднага стала неслi ў поле, абвязвалi вакол садовых дрэў, падпярэзвалi ёю бясплодных жанчын. Вiдавочна яе медыятыўная, пасярэднiцкая памiж светамi роля: як частка культываванай чалавекам раслiны, С. выпадае са сферы дзiкага, прыроднага i, не з’яўляючыся канчатковай мэтай вытворчага працэсу, цалкам не ўключаецца ў поле культуры. Своеасаблiвае месца С. i на шкале апазiцыi жывое-мёртвае: зрэзаная, зжатая, яна ўжо не жывая, але i не зусiм мёртвая, захавальнiца патэнцыi адраджэння. Матыў памiраючай, вычарпанай прыроды заканамерна суадносiць С. з памiраючым, мёртвым чалавекам, продкам (параўн. звычаi класцi на С. смяротна хворага чалавека, спальванне С. з мэтай «сагрэць продкаў», С., з аднаго боку, як спецыфiчную маску ўвабранага, а з другога, як iншабытную форму пярэваратня). Спальванне саламянага снапа - «дзеда» - ёсць часткай архаiчнага абраду «провадаў душ на той свет» пасля iх вiзiту ў родны дом. У беларусаў С. грае ролю ў вонкавым выглядзе рытуальнага героя самых розных абрадавых комплексаў - чалавек у строі з С. цi з саламяным пудзiлам/лялькай у руках улучаўся ў сiстэму магiчнай дзейнасцi, у прастору антысвету. У беларусаў С. як пустая, абмалочаная, няпоўная процiпастаўлялася жыту - поўнаму, некранутаму, што праецыравалася на свет чалавечых дачыненняў (параўн.: саламяны вянок надзявалi «нячэснай» нявесце, аддавалi ёй пустую бутэльку, заткнутую С., у адваротным выпадку падавалася так званая краса - бутэлька гарэлкi, заткнутая каласамi жыта i аўса).
Здымак з сайту "Жывая Спадчына". Абрад "Цягнуць Каляду на дуба" у Бярэзінскім раёне. Як бачна, ахвяраванні таксама ляжаць на сене і саломе.