Երնջակ Վանատուրի | Eryngium wanaturi
Այսօր կներկայացնեմ Հայաստանի ֆլորայի գանձերից ևս մեկին` Երնջնակ Վանատուրի (Eryngium wanaturi, Синеголовник Ванатура)։
Վանատուրի երնջակը պատկանում է Նեխուրազգիների ընտանիքին (Apiaceae)։ Ընդհանուր առմամբ Երնջակ ցեղի (Eryngium) մեջ պարունակվում են մոտ 250 տեսակ բույսեր, տարածված երկրագնդի արևադարձային, մերձարևադարձային և բարեխառն շրջաններում։ Ամենամեծ կենսաբազմազանության են հասել Երջնջակները Հարավային Ամերիկայում։ Մեզ մոտ, Հայաստանում, հանդիպում են երնջակի 5 տեսակներ։ Վանատուրի երնջակը դրանցից ամենահետաքրքիր և հազվագյուտն է։
Երնջակ Վանատուրի նկարագրվել է ռուս բուսաբան Վորոնովը Յ. Ն. 1918 թվականին Շիշկինի Բ. Կ. հավաքած բույսերի հիման վրա։ Շիշկինը բույսերը գտել էր 1916 թվականին Սանջանի մոտակայքից (Ալաշկերտի կողմերում, ներկայիս Թուրքիայում)։ Շատ հետաքրքիր է բույսի տեսակային անվան ծագումը։ Վորոնովը նշում է. "Շրջանը, որտեղից նկարագրվում է բույսը, հին Հայաստանում կազմում էր Բագրևանդի գավառի մի մասը։ Այստեղ էր գտնվում հյուրընկալության աստվածության` Վանատուրի տաճարը, ում անունով էլ դրվել է տեսակի անունը"։ Առաջին նկարագրության հոդվածը ներկայացված է ներքևում` մատենագրության բաժնում, ում հետաքրքիր է կարող է ծանոթանալ։ Նկարագրվող բույսը այնքան էր տարբերվում ցեղի մյուս ներկայացուցիչներից, որ հեղինակը սահմանեց նրա համար հատուկ մոնոտիպիկ սեկցիա - Haplophylla։ Սեկցիայի հիմնական տարբերությունը դա ամբողջատերև, գծավոր տերևներն են, որոնցով բույսը նմանվում է որոշ հարավամերիկյան տեսակներին։
Բույսի նկարագրությունը.
Բազմամյա խոտաբույս է` 30-50 սմ բարձրությամբ, միայնակ, թույլ ճյուղավորված ցողուններով։ Տերևները գծային-նշտարաձև են, ստորինները` երկար կոթուններով, 10-30 սմ երկարությամբ և մինչև 1 սմ լայնությամբ, եզրերին ոչ շատաքանակ փշերով։ Ծաղկաբույլը կազմված է 2-5 գլխիկներից։
Աճում է վերին լեռնային գոտում 1800-2500 մ բարձրության վրա, քարքարոտ լանջերում ու մարգերում։
Հայաստանում գտնվել է հետևյալ վայրերում` Արթիզ, Ֆանտան, Արաիլեռ, Կարմրաշեն։ Ես բոլոր տեղերում էլ ման եմ եկել, կարելի է ասել տնտղել եմ, սակայն տենց էլ չեմ գտել այս զարմանալի բույսը, դրա համար էլ չունեմ իրա նկարը։ Վերևի նկարը վերցված է ՀՀ Բույսերի Կարմիր գրքից։ Ինչքանով ես հասկացել եմ Բուսաբանական ինստիտուտի աշխատակիցները նույնիսկ չունեն կենդանի բույսի նկարը, դրա համար ներկայացրել են հերբարիումային հավաքածուի նկարը։ Հայաստանից բացի Վանատուրի երնջակը գտնվել է Նախիջևանում, հյուսիս-արևելյան Թուրքիայում և արևմտյան Իրանում։
Ծաղկում է հուլիսին, պտղաբերում է օգոստոսին։
Ինչպես արդեն ասեցի բույսը շատ հազվագյուտ է, ուստի գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում և պահպանության խիստ կարիք ունի։
Մատենագրություն.
Воронов Ю. Н. (1918). Новый вид рода Eryngium из Турецкой Армении. В жур. Известия Кавказского музея, 54
Eryngium wanaturi. Flora of USSR, v. 16, 1950
Eryngium wanaturi. Grossgeim A. A. (1967). Flora of Caucasus, v. 7
Ахундов Т. М., Прилипко Л. И. (1970). Новое местонахождение синеголовника ванатура в Южном Закавказье и его консортивные микологические связи. В жур. Доклады АН Азерб. ССР, том XXVI, 3
Еryngium wanaturi. Mandenova I. P. (1973). Flora of Armenia, v. 6.
Eryngium wanaturi. Pimenov M. G., Tamamschian S. G. (1987). Flora Iranica, v. 162
Վանատուրի երնջակը պատկանում է Նեխուրազգիների ընտանիքին (Apiaceae)։ Ընդհանուր առմամբ Երնջակ ցեղի (Eryngium) մեջ պարունակվում են մոտ 250 տեսակ բույսեր, տարածված երկրագնդի արևադարձային, մերձարևադարձային և բարեխառն շրջաններում։ Ամենամեծ կենսաբազմազանության են հասել Երջնջակները Հարավային Ամերիկայում։ Մեզ մոտ, Հայաստանում, հանդիպում են երնջակի 5 տեսակներ։ Վանատուրի երնջակը դրանցից ամենահետաքրքիր և հազվագյուտն է։
Երնջակ Վանատուրի նկարագրվել է ռուս բուսաբան Վորոնովը Յ. Ն. 1918 թվականին Շիշկինի Բ. Կ. հավաքած բույսերի հիման վրա։ Շիշկինը բույսերը գտել էր 1916 թվականին Սանջանի մոտակայքից (Ալաշկերտի կողմերում, ներկայիս Թուրքիայում)։ Շատ հետաքրքիր է բույսի տեսակային անվան ծագումը։ Վորոնովը նշում է. "Շրջանը, որտեղից նկարագրվում է բույսը, հին Հայաստանում կազմում էր Բագրևանդի գավառի մի մասը։ Այստեղ էր գտնվում հյուրընկալության աստվածության` Վանատուրի տաճարը, ում անունով էլ դրվել է տեսակի անունը"։ Առաջին նկարագրության հոդվածը ներկայացված է ներքևում` մատենագրության բաժնում, ում հետաքրքիր է կարող է ծանոթանալ։ Նկարագրվող բույսը այնքան էր տարբերվում ցեղի մյուս ներկայացուցիչներից, որ հեղինակը սահմանեց նրա համար հատուկ մոնոտիպիկ սեկցիա - Haplophylla։ Սեկցիայի հիմնական տարբերությունը դա ամբողջատերև, գծավոր տերևներն են, որոնցով բույսը նմանվում է որոշ հարավամերիկյան տեսակներին։
Բույսի նկարագրությունը.
Բազմամյա խոտաբույս է` 30-50 սմ բարձրությամբ, միայնակ, թույլ ճյուղավորված ցողուններով։ Տերևները գծային-նշտարաձև են, ստորինները` երկար կոթուններով, 10-30 սմ երկարությամբ և մինչև 1 սմ լայնությամբ, եզրերին ոչ շատաքանակ փշերով։ Ծաղկաբույլը կազմված է 2-5 գլխիկներից։
Աճում է վերին լեռնային գոտում 1800-2500 մ բարձրության վրա, քարքարոտ լանջերում ու մարգերում։
Հայաստանում գտնվել է հետևյալ վայրերում` Արթիզ, Ֆանտան, Արաիլեռ, Կարմրաշեն։ Ես բոլոր տեղերում էլ ման եմ եկել, կարելի է ասել տնտղել եմ, սակայն տենց էլ չեմ գտել այս զարմանալի բույսը, դրա համար էլ չունեմ իրա նկարը։ Վերևի նկարը վերցված է ՀՀ Բույսերի Կարմիր գրքից։ Ինչքանով ես հասկացել եմ Բուսաբանական ինստիտուտի աշխատակիցները նույնիսկ չունեն կենդանի բույսի նկարը, դրա համար ներկայացրել են հերբարիումային հավաքածուի նկարը։ Հայաստանից բացի Վանատուրի երնջակը գտնվել է Նախիջևանում, հյուսիս-արևելյան Թուրքիայում և արևմտյան Իրանում։
Ծաղկում է հուլիսին, պտղաբերում է օգոստոսին։
Ինչպես արդեն ասեցի բույսը շատ հազվագյուտ է, ուստի գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում և պահպանության խիստ կարիք ունի։
Մատենագրություն.
Воронов Ю. Н. (1918). Новый вид рода Eryngium из Турецкой Армении. В жур. Известия Кавказского музея, 54
Eryngium wanaturi. Flora of USSR, v. 16, 1950
Eryngium wanaturi. Grossgeim A. A. (1967). Flora of Caucasus, v. 7
Ахундов Т. М., Прилипко Л. И. (1970). Новое местонахождение синеголовника ванатура в Южном Закавказье и его консортивные микологические связи. В жур. Доклады АН Азерб. ССР, том XXVI, 3
Еryngium wanaturi. Mandenova I. P. (1973). Flora of Armenia, v. 6.
Eryngium wanaturi. Pimenov M. G., Tamamschian S. G. (1987). Flora Iranica, v. 162