Раскопкі ў поле зроку
Тут можна навучыцца чытаць: кіно, жывапіс, касцюмы, сны, ўласнае жыццё ... Нататкі з фестывалю павольнага чытання.
Аднойчы мне пашчасціла далучыцца да традыцыі сумеснага габрэйскага чытання. Каля дзесяці гадоў таму цяпер нябожчык Асар Эппель прапанаваў абмеркаваць на невялікім літаратурным семінары мой апавяданне «Фаррыч», сучасную версію міфа пра Абрагама. Удзельнікі семінара падвяргалі пільнай разбору не толькі сюжэт аповеду, яго герояў, яго мова. Ім была асабліва важная сувязь з міфам, са свяшчэнным тэкстам, а таксама яго трактоўка, яго асэнсаванне. Такое абмеркаванне нечакана надало твора, які я пісала, у пэўным сэнсе гуляючы ў міф, свабодна перацягваючы яго герояў у ускраінныя пейзажы сучаснага мегаполіса, незвычайную нават для мяне трохвымернасць. Таму што акрамя сюжэтных асаблівасцяў і міфалагічнай асновы ў аповедзе раптам апынулася трэцяя вось, няўлоўная, якая сыходзіць углыб стагоддзяў, таямнічая, вельмі жывая і важная.
Я добра памятаю, што перад тым абмеркаваннем была гатовая да чаго заўгодна: да абурэнню, да якога-небудзь непрыманню, да бурчання але нечакана сустрэла нешта зусім іншае. Удзельнікі семінара былі шчыра здзіўленыя і ўсхваляваныя тым, што іх святы тэкст жыве і працягвае казаць праз усіх, хто «трапіцца пад руку», хто захоча ў яго гуляць. У гэтым і для іх і для мяне хавалася нешта няўлоўнае, нейкая таямніца.
Нядаўна мне зноў пашчасціла сутыкнуцца з няпростай, шматслаёвай і паглыбленай таямнічасцю, якую нясуць традыцыі сумеснага габрэйскага чытання. Гэта здарылася на Фестывалі павольнага чытанні "Поле гледжання», які вось ужо шосты раз арганізуецца культурна-адукацыйным праектам Эшколот.
На адкрыцці фестывалю, які ў гэтым годзе праходзіў у падмаскоўным гатэлі «Васкрасенскай», гаворка ішла аб двух асноўных вектарах чытання. Гарызантальны дапамагае хутка і бесперашкодна «слізгаць» па дарозе тэксту, як калі б мы былі канькабежцамі або веласіпедыстамі. Вертыкальны скіраваны ўглыб. Ён патрабуе вялікіх намаганняў, затое ператварае чытача ў сапраўднага археолага, захоплена раскопваць у кнізе затоеныя сэнсы, выкрываем падтэксты, культурныя пласты, выяўляючы ў якасцi ўзнагароджання скрытыя схованкі і скарбы. Пры жаданні можна спасцігаць хоць кожнае слова ў асобнасці.
У канчатковым рахунку перад чытачом, практыкуючым павольнае чытанне, стаіць задача «Разгаварыць кнігу», дамагчыся ад яе адказаў, дакапацца да сутнасці. Тут мяркуецца стварэнне ўласных каментароў на палях кнігі, карпатлівая праца па тлумачэнню, разблытваннем і разгадванне. Такое чытанне часам ператвараецца ў сапраўднае расследаванне, у ходзе якога можна іншы раз нават разгадаць што-небудзь асаблівае і няўлоўнае аб светабудове і яго стваральніку.
Ужо некалькі гадоў фестываль павольнага чытання навучае ўсіх, каму пашанцуе прыняць у ім удзел, самых розных навыкам паглыблення ў тэксты. Для гэтага кожны раз намячаецца агульная для сумесных роздумаў тэма. І фестывалю даецца новая назва. Напрыклад, фестываль Texts% 26 Sounds быў прысвечаны вывучэнню помнікаў яўрэйскай паэзіі і звязаных з імі музычных традыцый. У «Горадзе і тэксце» даследавалі сутыкненне літаратурнага творы і гарадской прасторы праз павольнае чытанне «адэскага тэксту» яўрэйскай літаратуры з каментарамі вядучых ізраільскіх і расійскіх літаратуразнаўцаў. Самым, здаецца, цікавым з мінулых фестываляў былі «Паралелі», падчас якога ўдзельнікам было прапанавана параўнаць адабраныя загадзя пары тэкстаў, адсачыць які адбываецца паміж імі ўзаемадапаўняльны дыялог, напрыклад, творы Бабеля і Борхеса, жыццё Майсея і Буды. У нейкім сэнсе кожнае чарговае сход фестывалю нагадвае кіраўніка вялікі і грунтоўнай кнігі, створаную сумесна, сіламі удзельнікаў, выкладчыкаў і арганізатараў.
У гэтым годзе фестываль «Поле гледжання» займаўся пашырэннем паняцці тэксту, якое ўжо даўно, з сярэдзіны XX стагоддзя, не зводзіцца толькі да літаратуры і можа мець на ўвазе практычна ўсё што заўгодна. Напрыклад, пад тэкстам цалкам можна разумець кіно, жывапіс, касцюм, сны, таксама патрабуюць сваіх трактовак, разблытванне і разгадвання.
Пры падрыхтоўцы да фестывалю кожны загадзя выбіраў для паглыбленага вывучэння адно з якія цікавяць яго кірункаў. У гэтым годзе было тры «патоку»: кіно, выяўленчае мастацтва, псіхалогія, у рамках якіх прайшлі лекцыі і сумесныя абмеркавання. Вядомыя сучасныя культуролагі, мастацтвазнаўцы, рэлігіязнаўцаў: тэарэтык кіно і тэлебачання Алег Эрансан, культуролаг Уры Гершович, прафесар Цэнтра вывучэння рэлігій РГГУ Ганна Шмаина-Веліканова і іншыя вучылі павольна чытаць і трактаваць сны, кінафільмы і карціны.
На лекцыі, прысвечанай касцюму, пісьменніца і журналіст Линор Горалик раскрыла агульныя прынцыпы мастацтва «чытання» па вопратцы, распавёўшы, па якіх дэталяў і штрых можна даведацца аб сацыяльным статусе, узросце і звычках яе ўладальніка. Аказваецца, зусім не проста «падрабіць» касцюм, апрануўшыся так, каб праніклівы і разумны назіральнік прыняў цябе за кагосьці іншага, больш паспяховага, маладога або багатага.
Пазнаёміўшыся з некаторымі прынцыпамі счытвання несловесных тэкстаў, я цяпер задаюся пытаннем, ці можна разглядаць як тэкст для павольнага і паглыбленага чытання сваю ўласную жыццё, жыццё сваіх блізкіх? А што, калі ўжыць да падзеям, схаваным знаках жыцця, навыкі чытання ўглыб, шукаючы схаваныя сэнсы і нечаканыя трактоўкі кожнага дня, ствараючы каментары на палях, доискиваясь да варвараў водгукаў святых тэкстаў, міфаў і легенд. Можа быць, менавіта такім чынам нарэшце атрымаецца «разгаварыць» жыццё, як кнігу, дакапацца да яе сути.Улья НОВА