Еще поляки
Выдернул несколько ссылок из Wasilewski T. O slużbie wojskowej ludności wiejskiej i składzie społecznym wojsk konnych i pieszych we wczesnym średniowieczu polskim // Przegląd Historyczny. 1960.
Статья не без минусов, ИМХО - есть и некоторое количество вольных трактовок, и сомнительных заходов (попытки увязать мелькающие в польских хрониках "легионы" и "когорты" с римскими легионами и когортам, к примеру). Но тут просто смотрим на год - 1960-й. Чего-то более нового и лучшего я просто не нашел, так-то этой работой и П.В. Лукин пользуется...
Насколько понял - никаких "универсальных норм мобилизации" для Польши не известно до второй половины 15 века. Более того - даже там толком не ясно, как "марки" пересчитывать в "ланы". Я видел несколько трактовок, которые между собой отличаются кратно. Еще и без внятных обоснований. Да, можно сравнить приведенные числа с денежными повинностями "с лана". Но повинности-то были не только в монете. А в нормах нигде не указано, что учитывался только доход в серебре... Возможно, что на польском есть отдельные подробные разборы, но пока такого не находил.
Первое внятное упоминание чего-то похожего на "норму мобилизации" - 1126, Herbordi Dialogus de vita Ottonis episcopi Babenbergensis. Этот текст уже был у Лукина.
Болеслав III жалует щецинцам (и прочим поморянам) послабление в службах за принятие христианства. II.30 и II.34
Кем были эти "отцы семейств" - толком не ясно. Герборд пишет, что в Щецине их тогда было 900. Перевод П.В. Лукина - «Ведь в столь огромном городе, в котором насчитывалось 900 отцов семейств без детей и женщин и остальной толпы…». Проблема, насколько понимаю, в том, что нет уверенности, что сам Герборд и составитель документа понимали под patres familias одни и те же категории. И еще пачка вопросов - начиная от численности населения города. Даже если взять его в 12 тысяч (а я видел оценки и раза в 4 ниже), то patres familias на элиту как-то особо не потянут даже численно, просто "обеспеченные хозяева"...
Что за "война"/bellum - тоже не особо ясно, если исходить из более поздних значений - скорее именно "поход" (за пределы Поморья?), а не оборона собственной территории. Опять же - ранее обязательства поморян были больше. Но какими именно - мы не знаем.
Для сравнения - франкский Capitulare de causis diversis от 807 года.
Si partibus Hispaniae sive Avariae solatium ferre fuerit necesse praebendi, tunc de Saxonibus quinque sextum praeparare faciant; et si partibus Beheim fuerit necesse solatium ferre, duo tercium praeparent; si vero circa Surabis patria defendenda necessitas fuerit, tunc omnes generaliter veniant.
Английский перевод.
If it shall be necessary to furnish aid against the Saracens of Spain or the Avars, then five of the Saxons shall equip a sixth; and if it shall be necessary to bear aid against the Bohemians two shall equip a third; if, indeed, there is need of defending the native country against the Sorbs, then all shall come together.
Дальше кое-какие данные появляются в 13 веке, из документальных источников. Но опять проблема - это, в массе, иммунные грамоты. Указанные там нормы индивидуальны, подразумевают льготный режим несения повинностей, в том числе - военных. И - прискорбно лапидарны.
Василевский Т. пишет, что на базе актов можно выделить несколько видов "военной повинности". Есть поход/expeditio и оборона/defensio terre sue/expeditio ad defensionem terre. Последняя в 13 веке все чаще обозначается как lanthwere. Первый, возможно, мог еще называться bellum. При этом были еще expeditio extra terram и expeditio infra terram. Второе отличалось от defensio terre sue. Была еще expeditio generalis, которую возглавлял персонально князь, только редко когда - палатин. Отдельно можно выделить дозорную и крепостную службу.
Далее - иммунные грамоты.
1222 год. Вроцлавский епископ должен во время войны посылать трех "лорикатос" в крепость.
Urkundensammlung zur Geschichte des Ursprungs der Stadte und der Einfuhrung und Verbreitung deutscher Kolonisten und Rechte in Schlesien und der Oberlausitz. 1832 год. Страница 280 и далее, документ 6 от 1222 года.
Куявия, 1268 год. Герцог Куявии дарует иммунитет церковникам Крушеваца и Влоцлавека.
Codex diplomaticus Maioris Poloniae t. I. 1877. Документ 608
Et ut breviter in hys omnibus Deo et beate Marie virgini purum obsequium prestare valeamus, memoratis dominis, episcopo, prelatis et canonicis, in prefatis villis, possessionibus et fundis, que nunc in nostro dominio, quod in presenti habemus et in posterum Domino concedente habebimus, possident vel possidebunt in futuro, omne ius, quod nobis competit in presenti vel competere nostris successoribus posset in posterum, damus et resignamus, nichil in eisdem nobis iuris reservantes: eo solo excepto, quod de viginti mansis Flammingis, unum hominem armatum ad defensionem terre Cuyaviensis tantum nobis mittere tenebuntur; qui si venire neglexerit, marcam argenti usualis nobis solvet si sue absencie sufficientem non ostenderit causam, quam scultetus loci illius, si fuerit, et si non fuerit, discuciet procurator. In sepedictis vero locis moneta nostra curret usualis, verumtamen monetarius noster nullam ibidem cohercionem habebit.
При вторжении врага в Куявию должно выставить одного вооруженного/панцирного воина/hominem armatum с 20 фламандских мансов. Фламандский манс - примерный эквивалент польского лана.
1270 год. Иммунная грамота монастырю в Станентках от герцога Кракова. Должен выставлять 16 человек с клипеями.
Codex diplomaticus Poloniae t. III. Warszawa 1868. Документ 43
Отчет о тринадцатом присуждении наград графа Уварова. 1870
1278 год. Монастырь в Могиле, около Кракова. Человек с 10 мансов для обороны краковской земли.
Diplomata Monasterii Clarae Tumbae probe Cracoviam. 1865
Насколько понял - структура воинского сословия в Польше была не менее самобытна, чем и в любой другой "латинской" стране, да еще и существенно менялась со временем. В 13 веке есть miles simplex и miles ficticius, qui non est de genere militari, milites de kmethone. В 14 веке - рыцари, володыки и паноши с существенно разным статусом.
P.S. Liber fundationis claustri sanctae Mariae Virginis in Heinrichow. 1270
Еще, еще и еще.
Польский перевод.
В II.5 приведена занятная история о превращении держания за исполнение службы господских камерариев в военный лен.
Zaczyna się wywód o Rączycach. Po piąte wypada przedstawić rzecz o Rączycach. Co się tyczy tej posiadłości, to należy wiedzieć, że było niegdyś czterech braci rodzonych, którzy ją posiadali, a z których jeden nazywał się Żupczy, drugi Gniewko Woda, trzeci Jan Rzeźnik, czwarty Cieszko. Byli zaś Polakami i mieli funkcję urzędową na dworze księcia, jako że byli komornikami i bardzo często dokuczali ubogim ludziom swoimi nadużyciami.
W jaki sposób trzy części posiadłości przypadły Gniewkowi Wodzie. Żupczy zaś, chcąc dla siebie mieć osobną chatę, oddzielił się od swoich braci i objął 1/4 część posiadłości dla siebie, podczas gdy trzej inni bracia pozostali nadal w jednej chacie i na wspólnym chlebie. Lecz jeden z tych trzech, mianowicie Cieszko, zaraziwszy się trądem, umarł bez dzieci, a także drugi, mianowicie Jan Rzeźnik, gdy pewnego czasu pilnował swego konia za swoim dworzyszczem, leżąc na pastwisku na słomie, zginął nagłą śmiercią, nie pozostawiając potomstwa, i w ten sposób te części posiadłości, które przypadały na tych dwóch, dostały się samemu Gniewkowi Wodzie, dlatego ponieważ pomienieni trzej bracia mieszkali razem i nigdy nie zamierzali się od siebie wzajem oddzielić, i to jest powód, dlaczego tenże Gniewko Woda posiadł trzy części wspomnianej posiadłości, a Żupczy tylko 1/4 część. Ten Żupczy, pojąwszy żonę, spłodził z niej pięciu synów, mianowicie: Teoderyka, Eberharda, Czesława, Jaśka i Krzyżana, których też pozostawił po sobie, gdy pewnego dnia, stając przed sądem w Niemczy, wyzionął ducha. Po jego śmierci syn jego Eberhard wykupił kolejno pozostałych swoich braci i sam posiadał spokojnie i bez kłopotów, jako jedyny właściciel, całą czwartą część owej posiadłości, którą posiadał jego ojciec Żupczy. Podobnie Gniewko Woda, gdy pojął żonę, spłodził z niej trzech synów, mianowicie: Sułka, Więcława i Mikołaja, a po śmierci żony tenże Gniewko poślubił inną i z niej spłodził dwóch synów, mianowicie: Stanka i Jeszka, a potem pewnego dnia przybywszy tu do klasztoru, gdy siedział w starej kuchni przy stole i zajadał, zaskoczyła go nagła śmierć, a synowie jego wyżej wymienieni posiedli 3/4 części owej posiadłości Rączyce, które on posiadał.
W jaki sposób Rączyce podlegały obowiązkowi służby z koniem. Gdy zaś książęta po sobie kolejno następowali w tym kraju i ta część ziemi z biegiem czasu przypadła sławnemu władcy księciu Bolkowi, ta majętność Rączyce przez starszych rycerzy, którzy dokonywali podziału kraju, przypisana została do dóbr stołu książęcego, tak jak do nich należała od dawna i dlatego książę Bolko wszystkich tych wyżej wymienionych, którzy się nazywali dziedzicami z Raczyć, postanowił usunąć; lecz gdy wielu rycerzy za nimi się wstawiło, ostatecznie skończyło się na tym, że oni zobowiązali się z tej posiadłości służyć księciu na jednym koniu, i w ten sposób otrzymali tę posiadłość z ręki księcia jako lenno.
Братья названы камерариями/camerarii. Далее - за держателей заступились multis militibus, а служба не просто "одним конем", а "одним дестрие" - uno dextrario.
P.P.S. К описанию воинства Мешко I у Ибрагима ибн Якуба.
Dariusz Rozmus. Zobowiązania prawne księcia Mieszka I wobec swoich drużynników w świetle kroniki Ibrahima Ibn Jakuba // Roczniki Administracji i Prawa 15/2, 105-116. 2015
Если я правильно понял, то دراع - от دِرْع. А вот в обоснованности увязывания этого определения узко с loricati я как-то не очень уверен...
P.P.P.S. Полный свод статутов Казимира Великого / Zwod zupelny statutow Kazimierza Wielkiego.. Starodawne Prawa Polskiego Pomniki. Tom I. 1856
Сходно - Вислицкий(Малопольский) статут 1347 года.
... omnes Sculteti, tam spiritualium, quam secularium personarum, juxta ipsorum facultatem, ad quamlibet expeditionem nobiscum transire teneantur ... quilibet miles secundum quantitatem suorum redituum et possessionem bonorum, ad rempublicam certis armatis hominibus deservire; dummodo bona ipsorum in libertate, quae et ita de jure militali sunt libera, absque omni vexatione conserventur. ... Militi pro una PLAGA vel pluribus a cmetone factis, XV poena percusso, et judicio XV. Si vcro fuerit cum baculo, et crucnta, sicut pro vulnere gladiali declaramus satisfaciendum. Militi vero famoso, slachcie, sexaginta marcas, Scartabello triginta marcas, militi creato de Sculteto vel cmetone, quindecim marcas pro capite: item militi slachcie, pro vulnere docem marcas, Scartabello quinque marcas, Sculteto vel cmetoni factis militibus, tres marcas pro vulneribus statuimus persolvendas.
P.P.P.P.S. Wojna Polski i Litwy z Zakonem Krzyzackim w latach 1409-1411. 2010
A. Nadolski, Grunwald, s. 59. Powodowało to jednocześnie, że skład społeczny wojska koronnego był niezwykle zróżnicowany, na co słusznie zwracał uwagę łódzki historyk, por. ibidem, s. 61. Jednakże sprzeciwiam się ekstrapolacji wyników badań i statystycznych analiz dokonanych przez wspomnianego autora i J. Dankową, którzy w oparciu o zapisy z 482 aktów nadań określili stosunek kopijników do strzelców konnych w wojsku koronnym na 1 : 3, por. A. Nadolski, J. Dankowa, Uwagi o składzie i uzbrojeniu polskiej jazdy, s. 100-101. Niezależnie bowiem od dość znacznego, aczkolwiek również niepełnego, zasięgu terytorialnego badanych nadań wszystkie one należały do specyficznej formuły iure hereditario wprowadzonej przez Kazimierza III Wielkiego, której cechą charakterystyczną było ścisłe określenie wielkości pocztów wystawianych podczas mobilizacji. Nie można jednak tych danych automatycznie przenosić na grupę posiadaczy ziemskich iure militari stających do wojska według zwyczaju „jak mogli najlepiej': wśród których zróżnicowanie majątkowe było bez wątpienia znacznie większe aniżeli w tworzonej niejako odgórnie przez polskiego monarchę (a przez to dość homogenicznej) grupie 'rycerzy' i 'lenników', por. J. Kurtyka, Odrodzone Królestwo, s. 154-158.
О службе servire et armis, sicut melius poterint в Великопольском статуте Казимира Великого.
В Малопольском статуте несколько иначе, но сходно по смыслу.
