Ումի՞ց ենք պահանջում գիտության ֆինանսավորման ավելացում
Արդեն երեք շաբաթ շարունակ հետևում եմ «Պահանջում ենք գիտության ֆինանսավորման ավելացում» նախաձեռնությանը, որին (որքան էլ որ տարօրինակ է) միացել են նաև երկրի վարչապետը, ԱԺ նախագահը, պատգամավորներ, այլ բարձրաստիճան անձինք: Հարց է առաջանում` ու՞մ ենք կոչ անում, եթե բոլորն էլ համաձայն են: Դուք երբևէ լսե՞լ եք, որ որևէ ղեկավար` այդ թվում նաև երկրի նախագահը, բացասական խոսի գիտության մասին: Ընդհակառակը, խոսվում է «գիտելիքահեն» հասարակության մասին, գիտության` որպես գերակա ուղղության մասին: ՈՒրեմն ի՞նչն է պատճառը, ինչու՞ է գիտության ֆինանսավորումն այդքան ցածր, իսկ ավելի ընդհանուր ձևով կասեի` ինչու՞ է մեր երկրում գիտության նկատմամբ հարգանքն ու վերաբերմունքն այդքան ցածր: Ըստ իս, պատճառները մի քանիսն են, այդ թվում մենք ինքներս` գիտնականները, որոնցից շատ քչերն են պատրաստ ջանքեր գործադրել, որ դրական տեղաշարժեր լինեն գիտության մեջ:
Մեր կողմից Գիտական լրագրության խմբի ստեղծման պատճառներից մեկն էլ հենց դա էր, որ գիտության նկատմամբ ուշադրություն հրավիրելու համար բավարար չէ միայն լավ գիտական հետազոտություններ կատարել. անհրաժեշտ է դրանք հասցնել հասարակությանը: Մեր ամենամեծ խնդիրներից մեկն այն է, որ լավ գաղափարներ շատ ունենք, բայց չենք կարողանում դրանք խելամիտ ձևով իրականացնել կամ տեղ հասցնել: Սա դեռ խորհրդային ժամանակներից եկող արատ է. եկեք ընդունենք, որ կատարելով բազմաթիվ լավ գիտական աշխատանքներ, մենք` գիտնականներս, այնուամենայնիվ սովոր չէինք իսկապես կազմակերպել և իրականացնել որևէ ծրագիր, չվախենանք ասել` պրոյեկտ, ներառյալ բոլոր տեխնիկական և գործնական իրականացման, կիրառությունների, ֆինանսական հաշվարկների, մարդկային և նյութական միջոցների ներգրավման, ժամանակացույցի կազմակերպման հարցերը: Լավ գաղափարներ շատ ունենք, միշտ հետաքրքիր խնդիրներ ենք առաջ քաշում, սակայն շատ քիչ բան է ավարտին հասցվում, հատկապես` ճիշտ ձևով: ՈՒշադրություն դարձրեք արտասահմանյան` հատկապես զարգացած երկրների, գիտությանը. ամեն ինչ արվում է մանրակրկիտ կերպով մշակված պրոյեկտների տեսքով: Ի դեպ, «Պահանջում ենք գիտության ֆինանսավորման ավելացում» կոչը նույնպես մի պրոյեկտ պետք է լինի և հստակ ձևակերպում պետք է ունենա, այլապես ղեկավարությունն էլ կստանա տպավորություն, որ գիտնականներն էլ չգիտեն, թե ինչ են ուզում (գոնե այս պահին միայն քննարկման մակարդակով է, և դեռ շատ վաղ է ներգրավել պետական պաշտոնյաների):
Նրանց արձագանքն էլ այն է, որ` իհարկե, բոլորն էլ կուզեին ֆինանսավորման ավելացում, բայց երկրում ֆինանսներ չկան: Հենց այնպես պահանջել ֆինանսների ավելացում, ինչպես հաճախ կոչ է արվում` անհապաղ և առանց նախապայմանների, պարզապես մատնված է անհաջողության: Հիշենք նաև, որ սա նոր «գաղափար» չէ, որ այս ուղղությամբ գիտնականները պայքարում են արդեն 20 տարի, ընդհուպ մինչև ցույցերը, և այժմյան տարբերությունը ըստ էության միայն սոցիալական ցանցերի հայտնվելն է, ինչն իհարկե նպաստում է ցանկացած նախաձեռնության ակտիվացման: Հենց հիմա էլ, ներկայիս ֆինանսավորման պայմաններում մենք շատ հարցեր ճիշտ չենք կազմակերպում. հիշենք թեկուզ վերջին` թեմատիկ ֆինանսավորման բաշխման շուրջ առաջացած բազմաթիվ դժգոհությունները, ցանկացած գիտական հիմնարկի ներսում լավ և վատ գիտնականների նկատմամբ նույն` հավասար, մոտեցումը, ակադեմիկոսների և «ոչ ակադեմիկոսների» վարձատրման միջև կտրուկ թռիչքը և այլն: Տարօրինակ է նաև այն հանգամանքը, որ խոսվում է միայն երիտասարդ գիտնականների աջակցության ծրագրերի մասին, որը կարծես «վաստակաշատ» (լավ վարձատրվող) ակադեմիկոսների և երիտասարդների միջև «խաղից դուրս» վիճակում է թողնում միջին սերնդին, մինչդեռ հենց վերջինս է եղել և մնում է գիտության շարժիչ ուժը: Այսպիսով, համոզված չեմ, որ գիտության ֆինանսավորման ավելացման դեպքում չեն առաջանա նոր խնդիրներ:
Ուրեմն նախ և առաջ փորձենք վերակազմակերպել ներկայիս վիճակը, վարել ճիշտ կադրային քաղաքականություն, աջակցել հատկապես լավ գիտնականներին, որոնք իրենց շուրջը կարող են համախմբել նաև երիտասարդների, վերջապես նաև հետին պլան մղենք նախանձը, որ համատարած իշխում է գիտության մեջ և խանգարում է հենց մեզ: Հիմա պատրաստում եմ առաջարկություններ, թե ինչ քայլերով կարելի է հասնել գիտության հեղինակության և նրա նկատմամբ պետական վերաբերմունքի բարձրացմանը և վերջին հաշվով նաև` ֆինանսավորման ավելացմանը:
Աստղագետ Արեգ Միքայելյան
Աղբյուրը
Իսկապես: Այդպես էլ չսովորեցինք ծրագրային աշխատելավոճ: Միայն կանգնում-գոռում ենք...է հա, հետո, ո՞վ է մեզ ''շան տեղ դնում'':