АЗӘРБАЈҸАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫН ИРАНА ГЕЈРИ-ГАНУНИ ӘРАЗИ ИДДИАЛАРЫ: ИРАНА “ХОХ” ҜӘЛӘНЛӘР- II мәгалә
Фәхрәддин Әбосзодә, Каһин Мирзәлизодә
tolishpress.org
on 23 Апрель, 2013
АЗӘРБАЈҸАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫН ИРАНА ГЕЈРИ-ГАНУНИ ӘРАЗИ ИДДИАЛАРЫ
ИРАНА “ХОХ” ҜӘЛӘНЛӘР
II мәгалә
Азәрбајҹан республикасынын аналитик даирәләриндә Иран тәрәфинин етираз нотасы бирмәналы гаршыланмады. Илк етираз сәсини уҹалданлардан бири “Ҝүнеј Азәрбајҹанынын сабаһы” конфрансынын иштиракчысы бәднам Вәфа Гулузадә- јери ҝәлмишкән, Ирәван драм театрынын кечмиш тәсәррүфат һиссә мүдири (завхозу) олду. Salamnews сајтына ачыгламасында о, “дипломатик нөгтеји-нәзәрдән Иранын кифајәт гәдәр һүгугу јохдур ки, Бакыда кечирилмиш “Ҝүнеј Азәрбајҹанынын сабаһы” конфрансы илә әлагәдар Азәрбајҹана етираз нотасы версин”, - деди.
Онун фикринҹә, әҝәр һәмин тәдбири Азәрбајҹанын дөвләт структурлары тәшкил етсәјди, онда етираз нотасы вермәк үчүн әсас оларды. Амма дипломатија вә һүгуг бахымындан етираз нотасынын верилмәси бу һалда әсассыздыр. “Тәдбирдә Азәрбајҹанын дөвләт структурларынын нүмајәндәләри дејил, Ҹәнуби Азәрбајҹандан јазан алимләр, сијасәтчиләр, јазычылар иштирак едирдиләр. Мән өзүм дә орада иштирак етмишәм. Тәдбирдә иштирак едәнләрин һеч бири Азәрбајҹан һөкумәтиндә һансыса бир вәзифә тутмур”, - дејә о да АР ХИН мәтбуат хидмәтинин рәһбәри Елман Абдуллајевин ардынҹа, ријакарҹасына “көрпә ушаг башы алдатмаға” ҹәһд етди.
“Мәлумдур ки, белә тәдбирләрин кечирилмәси Ираны нараһат едир, чүнки Ҹәнуби Азәрбајҹанын мүстәгиллији мәсәләси мүзакирәјә чыхарылмышдыр. Мән белә һесаб едирәм ки, һәр кәсин Иранда јашајан 35 милјонлуг халгын дурумуну мүзакирә етмәк һүгугу вардыр”, - дејә В. Гулузадә сөзүнә хитам вермишдир.
Онун ардынҹа һаким Јени Азәрбајҹан партијасынын рәсмиси данышды. “Иранын Бакыда кечирилмиш “Ҝүнеј Азәрбајҹанынын сабаһы” конфрансына ҹидди реаксијасы гәбуледилмәздир”, - дејә партијанын иҹра катибинин мүавини М. Гурбанлы Salamnews сајтына ачыглама верди. О гејд етди ки, “Бакыда алимләр, политологлар јығышыб, демократик јолла бир тәдбир кечирәрәк, орада мүхтәлиф мәсәләләри мүзакирә етмишләр. Мүзакирә олунан бүтүн мәсәләләр Ирана аид олмајыб, регионал, бејнәлхалг вә башга мәсәләләр мүзакирә олунублар. Беләликлә, Иранын гыҹыгланмасы үчүн һеч бир әсас јохдур.Мүзакирәләрин ҝедишиндә објектив тәһлил едилмиш,нәзәрләр сәсләндирилмишдир”.
Даһа сонра о вурғуламышдыр ки, әҝәр буна галса, онда Иранын өз сијасәтиндә дә елә мәсәләләр вар ки, онлар Азәрбајҹан иҹтимаијјәтиндә нараһатлыг доғурур. Тәәссүф ки, Иран мүсәлман өлкәси олдуғу һалда, һәлә дә тәҹавүзкар Ермәнистанла јахын мүнасибәтләр сахлајыр вә бу өлкәјә ҝениш јардым едир. Азәрбајҹан бунунла әлагәдар чох тәәссүф һисси кечирир.
М. Гурбанлы һәмчинин билдирмишдир ки, “Азәрбајҹан азад, демократик бир өлкәдир. Вә биз һәр һансы бир гурума мүзакирәләр кечирмәји гадаған едә билмәрик. Биз алимләрә, политологлара вә диҝәр зүмрәләрдән олан шәхсләрә тәдбир кечирмәји гадаған едә билмәрик”.
Зәрдүшт Әлизадә јахшы дејир, амма сөзүнү ахырадәк демир
Бакынын ән савадлы вә вәтәнпәрвәр политологларындан бири олан Зәрдүшт Әлизадәнин фикринҹә, Азәрбајҹанда Иранла әлагәләри позмаг арзусунда олан гүввәләр вардыр. “Белә тәдбирләрин кечирилмәси Иранын әрази бүтөвлүјү барәдә шүбһәләрин јаранмасына сәбәб олур. Неҹә ки, мәсәлән, әҝәр Русијада јашајан етник азлыгларын нүмајәндәләри орада гурултај кечирәрәк, орада Азәрбајҹанын парчаланмасыны мүзакирә едәјдиләр. Елә олан тәгдирдә, Азәрбајҹан дәрһал Русијанын ХИН-ә нота ҝөндәрәрди”, - “Ајна” гәзетинин мүхбиринин суалына о белә ҹаваб верир.
Зәрдүшт Әлизадә әминдир ки, Ирана мүнасибәтдә белә аксијалары Азәрбајҹандакы мүәјјән гүввәләр кечирир. О дејир: -“Әҝәр биз өз торпағымызда Иранын әрази бүтөвлүјүнү шүбһә алтына алан гүввәләрә гонагпәрвәрлик ҝөстәрсәк, онлар үчүн шәраит јаратсаг, бу, ән азындан, Азәрбајҹанын имиҹинә хәләл ҝәтирмиш олар. Бүтүн бунлар Иранын Азәрбајҹана нота тәгдим етмәсинин сәбәбләрини ајдынлашдырыр. Иранын буна там һүгугу вардыр”.
Гејд едәк ки, Зәрдүшт Әлизадәнин бу фикирләри һәгигәтә там ујғундур. Белә бир тәәссүрат јарана биләр ки, јәгин политолог өз фикрини ахырадәк демир. Јәни һәмин “гүввәләрин” ким олдуғуну ачыгламыр вә онларын архасында кимләрин дурдуғуну билдирмир. Буна бахмајараг, биз ону јахшы баша дүшүр вә она ҝөрә дә һеч гынамырыг. Чүнки ҝөзәл билирик ки, Азәрбајҹанын индики шәраитиндә орда нәинки өз фикрини ахырадәк демәк, һәтта азадфикирли вәтәнпәрвәрләрин өлкәдә јашамасынын өзү дә онларын һәјаты үчүн һәр ан тәһлүкә демәкдир. Диҝәр тәрәфдән, неҹә дејәрләр, арифә бир ишарә, ганмаза мин әл топпуз! Јәни баша дүшән үчүн бу сөзләрин өзү дә кифајәт едир ки, мәсәләнин мәғзиндә нәјин дурдуғуну анласын...
Ирандан сәрт ҹаваб:
Азәрбајҹан республикасы Ирана бирләшдирилмәлидир
Ҝөзләнилдији кими, Иран сијасәтчиләри вә иҹтимаи хадимләри дә башыны ашағы салыб Бакыдан сәсләнән бу ҹүр сәрсәм фикирләрә сакит-сакит гулаг асмагла кифајәтләнмәдиләр. Бүтөвлүкдә Иран иҹтимаијјәти Бакыда ады чәкилән конфрансын кечирилмәсинә кәскин етиразла ҹаваб верди. Белә ки, Иран Мәҹлиси Милли тәһлүкәсизлик вә хариҹи сијасәт комиссијасынын сәдри Әләддин Боруҹерди һәмин тәдбирә чох емосионал ҹавабы илә јадда галды. Онун фикринҹә, “Белә аддымларын ики өлкә арасындакы мүнасибәтләрә зијанлы тәсири олаҹагдыр, - дејә о, елан етди. - Әҝәр елә просесләр башланса, онда анҹаг бир вахтлар Ирандан ајры дүшмүш Азәрбајҹан Ирана бирләшдирилә биләр вә бунун әкси һеч вахт олмаз”.
Ә. Боруҹерди даһа сонра әлавә етди ки, Иран Азәрбајҹанын әрази бүтөвлүјүнү вә мүстәгиллијини таныјыр вә бу өлкә илә јахшы мүнасибәтләрин олмасында мараглыдыр. “Биз Азәрбајҹана мәсләһәт билирик ки, тәһрикчиликлә мәшғул олмасын, чүнки белә сепарат бәјанатлар Азәрбајҹанын хејринә олмаз”, - дејә о, бир даһа хәбәрдарлыг етди.
Лакин жанрын өз мәнтигиндән белә мәлум иди ки, тәкҹә белә бәјанатларла бу мәсәлә баша чатан дејил. Неҹә дејәрләр, бу хамыр һәлә чох су апараҹаг!
Артыг апрелин 3-дә “Кејһан” гәзетинин баш редактору Һүсејн Шәриәтмәдари (ETTELAAT - ИИР Информасија, тәһлүкәсизлик вә кәшфијјат назирлији рәһбәринин кечмиш мүавини) ады чәкилән гәзетдәки мәгаләсиндә Азәрбајҹан республикасынын Ирана бирләшдирилмәсинә даир референдум кечирмәк тәклифи илә чыхыш етди. “Медиа форум” сајтынын мәлуматына ҝөрә, мәгалә “Бакынын нөвбәси” адланыр вә о, Бакыда кечирилән һәмин конфранса ҹаваб гисминдә јазылыб. Һәмин тәдбири истеһза илә гаршылајан мүәллиф јазыр ки, Азәрбајҹан әһалиси чох бөјүк һәвәслә Ирана бирләшмәк арзусундадыр. Мәгаләдә дејилир: “Азәрбајҹан республикасынын 10 милјонлуг әһалисинин әксәријјәти шиә мүсәлманларыдыр. Совет Иттифагы дағыландан сонра онлар өз әввәлки мәдәнијјәтинә говушмаг арзусунда идиләр. Һәмин вахтдан етибарән Азәрбајҹан әһалиси Иранын тимсалында өз арзуларынын мүҹәссәмәсини ҝөрүр”.
Һ. Шәриәтмәдари әминдир ки, “апарылан тәдгигатларын бүтүн фактлары ҝөстәрир ки, Азәрбајҹан республикасынын әһалиси өзүнү Иранын ајры дүшмүш бир ҹәмијјәти һесаб едир. Бахмајараг ки, Совет Иттифагы дағыландан сонра сионистләр Азәрбајҹанда мүәјјән тәсир газанмыш олдулар, амма онлар әһалинин Ирана мејлини дәјишдирә билмәдиләр. Әксинә, сионистләрин мүсәлман халглара дүшмәнчилији Азәрбајҹан республикасы әһалисинин Ирана бирләшмәк мејлини даһа да ҝүҹләндирди”.
Онун фикринҹә, Азәрбајҹан республикасынын әһалиси сионистләрин бу өлкәдәки ҝизли вә ашкар тәсириндән артыг боғаза јығылыбдыр. “Мән үмид едирәм ки, - дејә о јазыр, - Азәрбајҹан республикасынын рәсмиләри әһалинин бу шиддәтли арзусуну баша дүшүр вә она ҝөрә дә онлар азәрбајҹан халгынын мәнафејинә мүвафиг һәрәкәт едәҹәкләр” (Гејд етмәлијик ки, Һ. Шәриәтмәдаринин бурада ишләтдији “Азәрбајҹан халгы” ифадәси Иранын нүфузлу нүмајәндәсинә һеч дә башуҹалығы ҝәтирмир. Баша дүшмәк истәрдик ки, мүәллиф һансы әсасла белә бир адда халгын олдуғуну тәсдигләјир? Әслиндә “Азәрбајҹан халгынын” олмасынын Иранын нүмајәндәси тәрәфиндән тәсдигләнмәси фактынын өзү, фикримизҹә, чок бөјүк сијаси сәһвдир! Чүнки Азәрбајҹанда чохсајлы халглар јашасалар да, бүтөв “азәрбајҹан халгы” јохдур вә һеч вахт олмамышдыр! Белә бир ифадәни ишләдән Иранын нүфузлу бир нүмајәндәси бунунла биләрәкдән вә ја билмәзликдән рәсми Бакынын дәјирманына су төкмүш олур).
Һ. Шәриәтмәдари белә һесаб едир ки, Иранын хариҹи сијасәтинә мәсул шәхсләр Азәрбајҹан республикасынын Ирана бирләшдирилмәсинә даир үмумхалг референдуму кечирилмәси һаггында тәклифи АР һөкумәтинә тәгдим етмәлидирләр. Онун фикринҹә, референдум демократијанын реаллашдырылмасы јолунда илкин аддымдыр. О әминдир ки, артыг индинин өзүндә һәмин референдумун нәтиҹәләри һаггында гәти прогноз вермәк олар.
Әҝәр бу вариант баш тутмазса, онда, онун фикринҹә, АР һөкумәтинә тәклиф етмәк олар ки, өлкәдә Иран Ислам Республикасы һакимијјәти илә ејни һакимијјәт јарадылмасы һаггында референдум кечирилсин. “Бунунла белә, - дејә о јазыр, - Азәрбајҹан республикасынын мүсәлман әһалиси үчүн приоритет Ирана бирләшмәкдир, икинҹи вариант исә өлкәдә Иран Ислам Республикасынын һакимијјәти илә ејни һакимијјәтин јарадылмасы арзусуну нәзәрдә тутур”.
Түркмәнчај мүгавиләсинә јенидән бахылмаг мәсәләси
Дејирләр, бәла бәла үстүндән ҝәлмәсәјди, бир бәлаја нә вар иди ки? Бу дәфә дә белә олду. Референдум мәсәләсини Бакы рәсмиләри јахшыҹа арашдырыб-арамаға, неҹә дејәрләр, һәзми-рабедән кечиртмәјә һәлә маҹал тапмамыш, информасија каналлары илә мәлумат јајылды ки, Иран Мәҹлисиндә 1828-ҹи ил Түркмәнчај мүгавиләсинә јенидән бахылмаг вә Азәрбајҹан республикасы әразисини Ирана бирләшдирмәк һаггында ганун лајиһәси һазырланыр. “АПА” аҝентлијинин Иранын “Фарс” аҝентлијинә истинадән вердији мәлумата ҝөрә, ким олса јахшыдыр, әрдәбилли депутат Кәмаләддин Пирмүәззин белә бир бәјанатла чыхыш едәрәк, ады чәкилән ганун лајиһәсинин јахын вахтларда һазыр олаҹағыны елан етмишдир: “Русија илә 1828-ҹи илдә имзаланмыш һәмин мүгавиләнин вахтынын баша чатдығыны нәзәрә алараг, Иранын шимал әјаләтләриндән олан депутатлар форуму белә гәрара ҝәлиб ки, бу сәнәдә јенидән бахылсын. Биз чалышаҹағыг ки, бүтүн имканларымызы ишә салаг вә өз һүгугларымызы бәрпа едәк”.
Бах белә! Бу да Бакыда кимләринсә “Ҝүнеј Азәрбајҹаны” адландырдығы торпагларда јашајан азәри-түркләринин өз “һәмвәтәнләринә” ҹавабы!
Бакыда ҝүнүн ҝүнорта чағы елә бил илдырым чахды, сон ҝүнләр әрзиндә Ирана “хох” ҝәләнләрин ҝөзләринә гаранлыг чөкдү, гулаглары тутулду, дилләри бағланды, иштаһасы позулду, үрәкләри буланды, башлары гиҹәлләнди, ајаглары тутулду, дизләринин тагәти ҝетди, гарынларына санҹы ҝирди, бир сөзлә, аләм бир-биринә гарышды! Һөкумәтин једәкдә һазыр вәзијјәтдә сахладығы сијасәтчиләрдән вә депутатлардан башламыш, халгын талан едилмиш сәрвәтиндән тула пајы алан политологлара гәдәр һамы ҹанавар улашмасына башлады.
Ким неҹә данышды, нәләр деди, кимләр горхусундан һансы сичан дешијинә ҝирди, горхудан о “хох ҝәләнләрин” гујруғу неҹә әсди, кимләр әввәл дедикләринә ҝөрә дәриндән пешиман олду, һөкумәт вәзијјәтдән чыхыш јолу тапмаг үчүн һансы либаслара ҝирди, - бүтүн бунлар һаггында, иншаллаһ, нөвбәти мәгаләмиздә.
Сајты изләјин!