Kamaroŭka: pieršyja (?) Kurapaty
Kamaroŭka: pieršyja (?) Kurapaty
Znajomstva z krajovaj historyjaj moža ažyŭlać navakolle cieniami daŭno minułaha. Asabliva memuary. Heta moža być recham daŭniaje vieličy, śviataści i słavy; heta moža być i złaviesnym vodhukam złačynstvaŭ. Historyja maje hetkuju zdolnaść asabliva, kali tyčycca dobra zmajomych (jak zdavałasia) miaścinaŭ: bo raptam, niby zirnuŭšy praz vočy papiarednikaŭ na hetaj ziamli, rečy nabyvajuć novy sens. Albo raptam -- čyjaści daŭno pralitaja kroŭ niby vystupaje ź ziamli...
...Heta možna adčuć np. u Kurapatach. Napraciahu dziesiacihodździaŭ vypraŭlalisia tudy mienčuki na piknik, abo ŭzimu -- na łyžy. Nu tak, byli jakijaś jaminy ŭ lesie... Dy akazałasia, što tam, u lesie, zusim nia prosta jakijaś jamy byli...
Adnak napeŭna, čytajučy ab Kurapatach (dy Parku Čeluskincaŭ, Łošycy...), šmat chto zadavaŭsia i nastupnym pytańniem: tak, „z 1937-ha pa 1941 h.” -- a tady dzie-ž raniejšyja achviary? Dzie spačyvajuć achviary čyrvonaha teroru -- dzie schavany tysiačy i tysiačy achviaraŭ ČK/OGPU?
Vaš Suziralnik daŭno chacieŭ pryciahnuć da hetaha ŭvahu -- bo hetaje pytańnie maje adkaz, i adkaz hety viadomy.
...Tolki treba zdavać sabie spravu z nastupnaha: znajści śviedkaŭ taho, što było tady ŭ Miensku chiba ahulnaviadomym siarod usich, kaho heta zakranała -- akazałasia-by jašče ciažej, čym u vypadku z Kurapatami. Bo rasstralanyja zaŭsiody maŭčać. I bo tyja, chto rasstrelvaŭ, pieravažna skončyli svaje dni ŭ Kurapatach: pry źmienie Jagody na Jažova, dy Jažova na Beryju, prajšła i fizyčnaja „źmiena kadraŭ” pieršaha NKVD-ysckaha „ešelonu”. A bo tych, chto vyjšli žyvymi z mienskaj turmy OGPU ŭ 20-ch i siaredziny 30-ch, zvyčajna čakaŭ skon u Sałavieckim kanclahery abo na Biełamorkanale. Ci ŭvohule chtości z takich viaźniaŭ patrapiŭ viarnucca na baćkaŭščynu -- nadta sumniŭna: naŭraćci, bo pieražyŭšyja Sałaviecki kanclaher dy Biełamorkanał -- dalej adpraŭlalisia ŭ ssyłku. A nieŭzabavie, u 36m-38-m, usich takich asobaŭ NKVD metadyčna vyšukvała dy puskała pad rasstreł. Kali-ž, ujavim, chtości j zdoleŭ-by schavacca... To ŭžo-ž naturalna, što ŭ raspaŭsiudzie śviedčańniaŭ ab svaim byćci pad aryštam ČK/OGPU ŭ 20ch-30ch lubaja asoba ŭ SSSR była-by kateharyčna i žyćciova niezacikaŭlena!
...Hetak, kab zastacca śviedkam, uratavaŭšysia z kipciuroŭ ČK/GPU - kamuści musiła nadzvyčaj pašancavać. I adnoj viadomaj asobie hetak pašancavała: i pieražyć mienskaje OGPU, i nia stracić žyćcia na Sałaŭkach, i pakinuć, pierš, čym nadyjšła „začystka” 1937-ha hodu, miežy SSSR -- i ŭrešcie, vydać svaje ŭspaminy ŭ druku. Hetaja asoba -- biełaruski dramaturh i litaratar Francišak Alachnovič, a jaho śviedčańni -- vydadzienaja ŭ 1937 h. kniha ŭspaminaŭ „Prawda o Sowietach”, u biełaruskim varyjancie viadomaja pad nazvaju „Ŭ kipciuroch GPU”. Tam, praz uvieś apovied ab ČK-isckaj viaźnicy ŭ stalicy BSSR, prachodzic niby čyrvonym, kryvavym koleram adna nazva: Kamaroŭka. Dyk źvierniemsia da tekstu.
- + + + + + -
Dzie-ž to było -- rasstrelnaja Kamaroŭka?..
U mienskaj vobłaści sapraŭdy było niekalki viosak z takoj nazvaju, ale ŭsie za 60-100 km ad stalicy (rajony Łahojska, Uzdy, Słucka...). U tekście adnak dakładna jdziecca ab niedalokich pajezdkach („wrócił po paru godzinach”) ź viadomych budynkaŭ u centry stalicy BSSR. Zrešty, nijakaje nadzvyčajnaje zahadki tut niama, bo kožny miančuk cudoŭna viedaje taki rajon „Kamaroŭka”: dzie Kamaroŭski rynak, za jakim praciah vulicy Bahdanoviča, Cnianskaja, Šyrokaja, a dalej la mienskaj kalcavoj aŭtadarohi („MKAD”) -- vulicy z nazvami np. Sasnovy bor i h.d...
...Adnak u 20ch-30ch adrazu za sučasnym rynkam (tam było nakštałt bałota) pačynaŭsia haradzki („Kamaroŭski”) vyhan, dalej -- kazionnaja ziamla artyleryjskich składoŭ, vialikaje bałota, dy les... peŭna, akurat sasnovy bor...
Heta j była Kamaroŭka, dzie ŭ nieadznačanych mahiłach zastalisia pareštki tysiačaŭ da-savieckaje intelihencyi, byłych vajskoŭcaŭ, śviataroŭ i manachaŭ, raniejšych abšarnikaŭ, palitykaŭ i žurnalistaŭ, zamožnych sialanaŭ, pradpryjmalnikaŭ, studentaŭ, i dalej pa śpisie -- usiaho mnostva achviaraŭ šmathadovaha čyrvohaha teroru na Ŭschodzie Biełarusi. Peŭna, byli tam i zialona-dubaŭcy i bałachoŭcy i słuckija paŭstancy -- dla jakich, možna skazać, „na vajnie -- jak na vajnie”: adnak jak nadta redkija vyklučeńni -- bo bolšaść achviaraŭ čyrvonaha teroru źniščana ČK/OGPU zusim nie tamu i nie za toje, što jany rabili: a tolki tamu i za toje, kim jany byli (!)
Dzie dakładna? A vyznačyć prydatnyja dla mašynaŭ darohi praź les za Kamaroŭkim vyhanam -- pavinna być nia nadta składana, pavodle davajennych planaŭ mienskich vakolicaŭ.
Imavierna, što heta byŭ źjezd z darohi na Cnu ŭ les za Kamaroŭskim vyhanam... Adnak u lakalizacyi rasstrelnaj „Kamaroŭki” palahaje niapeŭnaść. Pa-pieršaje, pad nazvaju „Kamaroŭskaha lesu” byŭ viadomy (dziakujem za padkazku vadim_i_z) i sučasny Park Čeluskincaŭ dy navakolnyja lasy; adnak, na našu dumku, na stan 1927 h. miesca tam ŭžo zanadta adkrytaje dla dostupu publiki (užo z 1932 h. aficyjna - парк культуры и отдыха). Akramia taho, dakładna viadomyja nazvy Kamaroŭski vyhan dy Kamaroŭskaje bałota: tamu, akramia lesu pa darozie na Cnu abo Kamaroŭskaha parku / Parku Čeluskincaŭ, jość jašče inšy varyjant. Źvierniemsia tut da inšaha śviedki -- uspaminaŭ ks. Jazepa Baradziuli. Jahonaje padarožža ź mienskaha OGPU ŭ rasstrelny les adbyvałasia ŭ tym samym časie, u sakaviku 1927 h.:
„Каб запалохаць мяне і прымусіць абвінаваціць самога сябе - напачатку сакавіка выклікалі мяне сярод ночы з маёй адзіночкі з рэчамі. Рэчы загадалі пакінуць у калідоры, а мяне пасадзілі ў двары на грузавік. Чатыры ахоўнікі з вінтоўкамі і адзін камісар павезлі мяне за горад, прыблізна за кіламетраў дзесяць ад Мінска, і ў маладым сасновым лесе загадалі капаць магілу. Навошта следчы ўчыніў гэткі бесчалавечны здзек, я не мог зразумець. Майму суседу па камеры прыйшла адмова ў памілаванні. Можа, мяне зблыталі з ім? Альбо следчы свядома гэтак уздзейнічаў на маю псіхіку, думаючы, што, спужаўшыся, я падпішу абвінавачванне і прызнаю сваю віну? Я пачаў капаць магілу, але недзе праз паўгадзіны прыехаў чэкіст на матацыкле і загадаў: «Адставіць!» І загадаў вярнуць мяне ў турму.” Krynica.
Našu uvahu pryciahvaje acenka adlehłaści (10 km. napeŭna pierabolšana - jechali ŭnačy, praź sielskuju miscovaść, bałota (?) dy les), a taksama zhadka ab маладым сасновым лесе. Adkul -- малады лес? A sapraŭdy, małady les stvaraŭsia pry asušeńni Kamaroŭskaha bałota da 1915 h. navakoł Bałotnaj Stancyi; dy sapraŭdy, u pačatku 20-ch hadoŭ praz Bałotnuju stancyju byŭ stvorany novy šlach dostupu za/na Kamaroŭskaje bałota, prydatny dla hruzavikoŭ(!): „В 1922 г. Наркомзем начинает восстановление работ на станции. За полтора года в 4 раза увеличились осушаемые площади Комаровского болота. Была проложена насыпная песчаная дорога через болото (сейчас ул. Богдановича от ул.Варвашени до Некрасова). Эта дорога носила название "Дорога им. профессора Кирсанова".” („Болотная станция: жизнь продолжается”.)
Hetak, inšym imaviernym kandydatam za Kamaroŭskim vyhanam vyhladaje miascovaść pobač/za „Bałotnaj stancyjaj”, u 1970-ch pieranazvanaj u „Парк дружбы народов” -- la pł. Banhałor. Darečy, na pł. Banhałor ułady pasyłajuć svaich apanentaŭ i dahetul: ci nie hučyć u hetym recha daŭniejšaha: „А всех вас, контру -- "на Комаровку!”
Nieviadoma (?) ab znachodkach masavych pachavańniaŭ pry zabudovie na paŭnočny ŭschod ad Kamaroŭki -- a niepaturbavanych raskopami pad zabudovu miaścinaŭ pamiž Kamaroŭskim rynkam i MKAD zastałosia ciapier zusim niašmat. Peŭnyja miaściny ŭ tym kirunku byli vyznačany paśla vajny, i zaćvierdžany jašče ŭ 80-ch, jak parki i h.d., što zabudovie nie padlahajuć. Choć zaniać takija miescy čymści, što nie patrabuje hłybokich padmurkaŭ -- kampetentnym savieckim vorhanam mahło padacca navat i zručniej.
Rajon Kamaroŭki ŭ pač. XX st.: z mapy ŭ knizie
З.В. Шибеко и С.Ф.Шибеко „Минск: страницы жизни дореволюционного города”.
"Менск і наваколле ў 1920 г.”, z mapy ŭ Nacyjanalnym atłasie Biełarusi
P.S.: „Не ищите на следствии материалов и доказательств того, что обвиняемый действовал словом или делом против Советов. Первый вопрос, который вы должны ему предложить - к какому классу он принадлежит, какого он происхождения, образования или профессии. Эти вопросы и должны решить судьбу обвиняемого. В этом - смысл и сущность красного террора.” - Член Коллегии ВЧК Мартин Лацис (Ян Судрабс), газета «Красный террор» 1 ноября 1918 г.