Беларуская мова, праславянская спадчына й расейскі ўплыў
Выказаныя ніжэй ідэі сфармаваліся ў мяне даўно, але ўвасобіліся ў закончаную тэзысную карціну толькі цяпер, як рэакцыя на камэнтары да маіх ранейшых пастоў. Нельга дабіцца разуменьня прыватных момантаў сыстэмы, пакуль ня выяўленыя яе падваліны.
Беларуская мова, праславянская спадчына й расейскі ўплыў
Малы папулярны трактат
Схолія 1. Усе ( Read more... )
Пытаньне крыху off-topic: чым розьніцца ўжытак дзеяслова "дзяржаць" і вытворных ад дзеяслова "трымаць" і вытворных? Чаму вы ўжываеце першы?
Reply
Reply
Reply
Калі Вам цікава, дык магу зацеміць, што некаторыя польскія элемэнты такія самыя арганічныя для беларускае мовы, як для расейскае - царкоўнаславянскія, чаго ня скажаш пра позныя й больш павярхоўныя расейскія ўплывы. Гэта важныя стылёвыя маркеры. Я звычайна кажу: пазбыцца пэўных палянізмаў - гэта значыць вярнуцца да мовы граматы 1229 г.
А пазычалі словы мы, ой, па-рознаму! Калі ласка, не выводзьце з прыватнага ніякіх агульных правілаў. Можа, калі напішу пра БАЛТЫЙСКА-ЧАРНАМОРСКІ МОЎНЫ ХАЎРУС.
Запраўды шкодныя палянізмы, і гэта адназначна: "таньчыць", "паліць", "замовіць" (у сэньнсе "заказаць") ды "распавядаць" (апошні, мабыць, украінізм). А "атрымаць" - нармальна! Толькі не "атрымліваць", а "атрымваць", ці "атрымоўваць". І непажадана ўжываць у пераносным сэньсе "атрымоўваецца", калі трэба сказаць "выходзіць".
Бачыце, тут усё зьвязана адно з другім... Так што... іншым разам... іншым разам...
Reply
Reply
І Дамінік Рудніцкі (XVIII ст.), і Багушэвіч (XIX ст.), паэты ўзрослыя ў польскамоўных асяродках, пісалі толькі "танцаваць".
І "tan'cyc'", і "valcyc'" - тыпова польскія словы. Мала таго, у беларускай мове дзеясловы на -іць найчасьцей пераходныя, з выняткам такіх архаічных, як "гаварыць". І "таньчыць" ня мог узьнікнуць натуральным спосабам.
Reply
Reply
Reply
Reply
І прыйшло яно ў мову таксама не раней як у 90-я, пад канец 80-х. Багушэвіч, Мігановіч у ХІХ ст. пісалі толькі "курыць", мой дзед (католік) гаварыў толькі "курыць". Аніводзін беларускі пісьменьнік не ўжываў "паліць" як "курыць". Прынамсі, я такія рэчы адсочваю, але - не сустракаў! А потым некаторым, пасьля падарожжаў у Польшчу, стала здавацца, нібыта "паліць" "культурней", "далікатней", "па-панску", як той казаў "ля спаніэль".
Reply
А некаторыя мабыць з прынцыпу «абы ня як маскалёў».
Reply
Reply
ТСБМ:
У цяньку прысеў на лаву, Паліць люльку дзед. (Зарыцкі.) Ладымер зноў прыпаліў люльку... (Чарнышэвіч.)
...скруціў тоўстую цыгарку, прыпаліў яе... (Савіцкі.)
Клышкаў "Слоўнік сінонімаў...":
...згарнуў тонкую, як запалка, цыгарку, прыпаліў яе... (Чарнышэвіч.)
Прыпаліў папяросу, зацягнуўся... (Колас.)
І проста з галавы:
Запалілі зоры папяросы (Хадыка).
Дарэчы, калі ўжо на тое: чаму формы на -аньнік -- "арыгінальныя", а на -альнік -- "менш арыгінальныя"? Не ў этымалягічным жа сэнсе, бо ў ім, відавочна, спачатку быў -альнік, а потым здарылася фанэтычная асыміляцыя.
(Я вам яшчэ вінен адказ пад папярэднім запісам.)
Reply
Reply
Ня выключана, што на момант крышталізацыі мовы ў літаратурную гэты эліпсіс, які сьціснуў канструкцыю "паліць люльку, цыгарку, папяросу" ў адзіны непераходны дзеяслоў "паліць", яшчэ ў гаворках не адбыўся. У Насовіча ў гэтым значэньні ёсьць "курыць" і "пыкаць", але ніводнага выпадку такога самастойнага ўжываньня:
Тольки й работы, што пипку куришъ да батуришъ.
Ёнъ не вашъ братъ, а геретыкъ: ни пипки не куриць, ни горѣлки не пьець.
Панъ простой тобаки не куриць, а куриць мультанку.
Дзядзька сѣдзиць, пипку куриць, Пьець горѣлку, вочми жмуриць. Изъ пѣсни.
Куривъ бы пипку, да цицюну нема/шъ.
Повну хату напыкавъ цюцюномъ.
Коли ты напыкаешся своей пипки?
Дай мнѣ троху пипки своей попыкаць.
То й знай, што пыкаець; напыкавъ повну хату.
Дай пипки хоць разъ пыкнуць.
Reply
Толькі й я пра тое ж... Не адбыўся!
(Хоць дапускаю, што нехта недзе разок-другі й сказаў. Пад уплывам...)
А мо' бяз вонкавых уплываў ён і мусіў "не адбыцца"? Прынамсі, якраз гэта я й хацеў сказаць.
Можна шмат пра што разважаць чаго "не адбылося".
Reply
Leave a comment