Հունվար 1914..1921

[mar_amirchanyan]

Հայաստանի պատմության մի քանի "հունվարյան" դրվագ.

1914 հունվարի 26 կնքվեց ռուս-թուրքական համաձայնագիրը Արևմտյան Հայաստանում բարեներոգումներ իրականացնելու վերաբերյալ: Փաստաթուղթը ստորագրեցին Կոստանդնուպոլսում Ռուսաստանի ժամանակավոր հավատարմատար Գուլկևիչը և մեծ վեզիր ու արտգործնախարար Սաիդ Հալիմ փաշան: Ըստ համաձայնագրի հիմնական դրույթների.

1. Արևմտյան Հայաստանի յոթ վիլայեթներից կազմվում էր երկու սեկտոր (Էրզրում, Տրապիզոն, Սըվազ և Վան, Բիթլիս, Խարբերդ, Դիարբեքիր), որոնց կառավարումը հանձնարարվում էր տերությունների համաձայնությամբ Բարձր Դռան կողմից նշանակվող երկու օտարերկրացի գլխավոր տեսուչների.
2. Տեսուչների իրավասությանն էր հանձնվում այդ հատվածների վարչության, արդարադատության, ոստիկանության և ժանդարմերիայի վերահսկողությունը, իսկ հարկ եղած դեպքում նաև բանակը.
3. Նրանք իրավունք էին ստանում պաշտոնից ազատել անընդունակ և նշանակել ստորին պաշտոնյաներին, դատի տալ պատժի ենթակա հանցանքների մեջ մեղադրվողներին, առաջարկություններ ներկայացնել Բարձր Դռանը բարձրաստիճան պաշտոնյաների թեկնածություններ, լուծել հողային վեճերը, առանձին դեպքերում ազատել դատական պաշտոնյաներին.
4. Օրենքները, հրովարտակները և պաշտոնական հաղորդագրությունները յուրաքանչյուր սեկտորում հրապարակվելու էին տեղական լեզուներով.
5. Կենտրոնական իշխանությունները չէին խոչընդոտելու համայնքներին հոգալու իրենց դպրոցների ծախսերը.
6. Խաղաղ ժամանակ յուրաքանչյուր օսմանյան հպատակ իր զինվորական պարտականությունը կատարելու էր այն շրջանում, որտեղ որ բնակվում էր.
7. Համիդիե հեծելագնդերը վերափոխվում էին պահեստի հեծելազորի.
8. Մինչև երկու սեկտորներում եղած տարբեր կրոնների, ազգությունների և լեզուների հարաբերակցությունը վերջնականապես պարզվելը (ինչը տեղի էր ունենալու մարդահամարի միջոցով` տեսուչների հսկողությամբ) Վանի և Բիթլիսի վիլայեթների ընդհանուր խորհուրդների և կոմիտեների անդամներն ընտրվելու էին հավասար թվով` մահմեդականներից և քրիստոնյաներից.
9. Եթե մեկ տարվա ընթացքում մարդահամար տեղի չունենար, Էրզրումի վիլայեթում նույնպես ընդհանուր խորհրդի անդամներն ընտրվելու էին հավասարության նույն սկզբունքով.
10. Մնացած վիլայեթների խորհուրդներն ընտրվելու էին համեմատական սկզբունքով.
11. Տեսուչների որոշմամբ հավասարության սկզբունքը կարող էր կիրառվել ոստիկանության ու ժանդարմերիայի հավաքագրման ժամանակ, ինչպես նաև մյուս պաշտոնյաների բաշխման դեսպքում:

Ավելի մանրամասն տես այստեղ: Առաջին Համաշխարհային Պատերազմը խաչ քաշեց այս համաձայնագրի վրա: Թե հետո ինչ եղավ, բոլորս էլ գիտենք..

1915 հունվար Ռուսական բանակը գրավեց Սարիղամիշը

1916 հունվար Ռուսական բանակը գրավեց Էրզրումը

1919 հունվար

1. Տեղի ունեցավ հայ-վրացական կոնֆերանսը Լոռու գավառի հարցը լուծելու համար
2.  Իր աշխատանքները սկսեց Փարիզի խաղաղության կոնֆերանսը

1920 հունվար

1. Անտանտի պետությունները դե ֆակտո ճանաչեցին Հայաստանի Հանրապետությունը
2. Տեղի ունեցավ ՀՀ Համալսարանի հանդիսավոր բացումը Երևանում
3. Հայաստանի բոլշևիկների կոնֆերանսի ժամանակ ընդունվեց ապստամբելու մասին որոշումը

1921 հունվար 1400 հայ սպա աքսորվեց Բաքվի եւ Ռուսաստանի բանտեր:  Ձերբակալությունները սկսվեցին 1920թ դեկտեմբերին, ձերբակալվածների մեջ էին Թ. Նազարբեկյանը, Մ. Սիլիկյանը եւ ուրիշներ, որոնց ոտքով քշեցին Ալավերդի՝ ճանապարհին նրանցից ոմանց սպանելով, բոլորին ծաղր ու ծանակի ենթարկելով: Ավելի մանրամասն այստեղ: