Հին զենքերի մասին
Եվ ուրեմն, Սերժ Ազատիչի թեթև ձեռամբ, ազգս իր վրդովմունքն է հայտնում մեր բանակի հին սպառազինության (օրիգինալում 80-ականների զենք) մասով։
Մի կողմ թողնելով կոնկրետ Սերժ Սարգսյանի ասածի իմաստի, նրբերանգների, մոտիվների, կոնտեքստի ու նման այլ բաների մեջ խորանալը ուրիշներին` որովհետև հավես չկա. ուզում եմ մի երկու բառ ասեմ բուն «հին զենքեր» թեզի մասին, որովհետև էդ խոսակցությունները եղել են, կան ու դեռ կլինեն։
Նախ, մի հատ հասկանանք, թե ինչ ըսել է «հին զենք»։ Էդ արահայտությունը իրականում նշանակում ա մի քանի տարբեր ու իրարից անկախ բան։ Հերթով թվարկեմ (բաժանումը ու անվանումները պայմանական են, ինչպես ցանկացած դասակարգման դեպքում)։ Նախ, հին կարա լինի ինչպես զենքի մոդելը, այնպես էլ կոնկրետ միավորը։
1. Հին կարա նշանակի, որ կոնկրետ զենքը մաշված է։ Ու եթե մաշված մասը նորոգման կամ փոխարինման ենթակա չէ, զենքը սպառազինությունից հանվում է։
2. Հին կարա նշանակի, որ կոնկրետ զենքը արտադրվել է (գործարանից դուրս է եկել) շատ վաղուց։ Օրինակ՝ նույն 80-ականներին։
3. Եվ վերջապես հին կարա նշանակի, որ տվյալ կոնկրետ զենքի արդիականացման պոտենցիալը չի օգտագործվել։ Օրինակ՝ չի թարմացվել էլեկտրոնիկան։
4. Հին կարա նշանակի, որ զենքի մոդելը բարոյապես է հին։ Օրինակ՝ ժամանակակից պատերազմում գործում է շատ ցածր արդյունավետությամբ։ Օրինակ՝ փոքր տրամաչափի հակատանկային թնդանոթները այսօրվա պայմաններում բարոյապես հին են։
Վստահ չեմ, որ սրան ճիշտ է անվանել բարոյապես մաշված, բայց այս պահին ավելի հարմար բառ չգտա։ Եթե մեկը ավելի լավ բան առաջարկի, կընդունեմ։
5. Հին կարա նշանակի, որ զենքի մոդելը գաղափարապես, կամ եթե կուզեք՝ փիլիոփայությամբ է հին։ Սա նշանակում է, որ այն գաղափարը կամ գաղափարները, որոնք դրված էին զենքի ստեղծման հիմքում, իրենց ժամանակիը ընթացքում չարդարացրին կամ մասամբ արդարացին։ Այդպիսի օրինակ է Մի-24 ուղղաթիռը, որը ստեղծվում էր որպես «թռչող հետևակի մարտական մեքենա», բայց ռեալ մարտերում այդ ուղղաթիռը դեսանտ գրեթե չկրեց։ Ինչն, ի դեպ, չխանգարեց մեքենայի կոմերցիոն հաջողությանը ու մինչև հիմա էլ չի խանգարում։
6. Հին կարա նշանակի, որ զենքի մոդելը ստեղծվել է շատ վաղուց։ Օրինակ՝ М1911 լեգենդար ատրճանակը հին է. ստեղծվել է 1908 թվականին։ Ու ի դեպ, այդ հին ատրճանակ ԱՄՆ բանակում ծառայեց 70+ տարի։ Հիմա էլ, եթե չեմ սխալվում, ծովային հետևազորում դեռ ծառայում է։
Հիմա, ամեն անգամ, երբ խոսակցություն է բացվում զենքի հին լինելու մասին, պիտի հասկանալ, թե էս 6 կետից որի մասին է խոսքը, որովհետև այս կետերը կարող են ինչպես լինել միասին, այնպես էլ՝ ոչ։
Ընդ որում՝ բոլոր 6 կետերից միայն 1-ինն է, որ բավարար պատճառ է զենքը սպառազինությունից հանելու կամ զենքը սպառազինության չվերցնելու համար։ Սա միակ դեպքն ա, երբ հին նշանակում է վատ։
Հիմա գանք մեր բանակին։ Մաշված զենքեր, իհարկե, կլինեն մեր բանակում, բայց հաստատ չի կարելի խոսել դրանց քիչ թե շատ զգալի տոկոս կազմելու մասին։ Եղածներն էլ պետք ա հանվեն սպառազինությունից։ Կամ էլ օգտագործվեն ուսումնական, ցուցադրական, ճանաչողական ևն նպատակներով միայն։
Եթե անցնենք մնացած բոլոր կետերով, ապա այո, մեր բանակի սպառազինությունը մեծամասամբ այդ բոլոր կետերով հին է, բայց, ինչպես ասեցի, այդ 5 կետերը ինքնին պատճառ չեն զենքը սպառազինությունից հանելու կամ զենքը չգնելու համար։ Այստեղ արդեն էական են այլ հանգամանքներ. թե ինչ խնդիր ենք ուզում լուծել, ինչքանով է հեշտ սպասարկել զենքը, ինչքանով են հասանելի պահեստամասերն ու զինամթերքը ևն։ Ու, իհարկե, ֆինանսական հնարավորությունները։
Օրինակ՝ մեր բանակն ունի Դ-1 հաուբից, որը նույնիսկ ոչ թե 80-ականների, այլ առհասարկ 40-ականների հրանոթ է (մոդելն էլ է հին, գործարանից էլ է շատ վաղուց դուրս եկել)։ Այդքանով հանդերձ, փողի մաշված չլինելու դեպքում ու ֆինանսների գյոլ չլինելու պայմաններում այդ հրանոթից հրաժարվելու ոչ մի պատճառ չկա։ Զինամթերքի մասով այն ունիֆիկացված է մեր ունեցած բոլոր 152մմ հրանոթների հետ (բացառությամբ մի քանի ավելի հզոր լիցքերի, ամեն ինչ էլ կարող է կրակել), ճշգրտությամբ էլ նույն սահմաններում է, ինչ ավելի ուշ ստեղծված հաուբիցները (բալիստիկայի օրենքները չեն փոխվել)։ Ու նույնիսկ արդիականացման պոտենցիալ ունի դեռ։
Սա որպես օրինակ, որ զենքի մոդելի կամ կոնկրետ զենքի հին արտադրության լինելը դեռ դրանից հրաժարվելու պատճառ չէ։
Մեկ այլ օրինակ՝ ԲՄՊ-2 հետևակի մարտական մեքենան։ Ինչպես խորհրդային գրեթե ամբողջ սպառազինությունը, սա էլ է գաղափարապես արդեն հնացած։ Փոխարինե՞նք այս մեքենան։ Սրա փոխարինելը շատ ցանկալի կլիներ, բայց ինչո՞վ ու ամենակարևորը ո՞ւմ հետույքով։ Նույնիսկ Ադրբեջանն այդպիսի ֆինանսական միջոցներ չուներ։ Նրանց գնած ԲՄՊ-3-ներն էլ գաղափարապես ԲՄՊ-2-ից լավը չեն (դեռ ավելին, գոյություն ունի բավականաչափ հիմնավոր կարծիք, որ վատն են)։
Ստացվում է, որ նույնիսկ գաղափարապես հնացած զենքը օբյեկտիվ պատճառներով կարող է մնալ սպառազինության մեջ։
Կամ բարոյապես հնացած զենքերը դիտարկենք։ Օրինակ՝ հակատանկային հրանոթները ժամանակակից տանկերի դեմ ոչինչ անել չեն կարող։ Բայց դրանք առաջվա պես արդյունավետ են թեթև զրահատեխնիկայի դեմ։ Հետևաբար, լրիվ իմաստ ունի գոնե որպես ռեզերվ պահել։
Կարող եմ ամեն կետով այսպես տասնյակ օրինակներ բերել։ Ի դեպ, ոչ միայն մեր, կամ խորհրդային մոդելի բանակներից, այլև ՆԱՏՕ-ական, այդ թվում՝ ամերիկյան բանակից։ Բավական է հիշել ասենք, որ ամերիկացիները ծովային հետևազորի համար գնեցին բրիտանական օգտագործված «Harrier II» ինքնաթիռները։
Նենց որ, խնդիրը բնավ էն չի, որ մենք «80-ականների զենքով ենք կռվում»։ 80-ականների զենքով են կռվում նաև ադրբեջանցիները, համենայն դեպս և մեր, և իրանց բանակում այդպիսի զենքերի քանակը 90%-ից ավել է։
Խնդիրն այն է, որ մեր այդ 80-ականների զենքի արդիականացման պոտենցիալը մենք չենք օգտագործել։ Ու հաշիվը իշխանություններից սրա համար է պետք պահանջել, ոչ թե 2015 թիվ դեկտեմբեր տանկեր չառնելու։ Ու սա կարևոր դաս է, որը պիտի հաշվի առնվի ապագայի համար։
Հ.Գ.
Նոր զինատեսակների (ԱԹՍ-ներ, բաներ) մասով տրվող հարցերը կոռեկտ են, այնպես որ դրանց չեմ անդրադառնում։
http://www.koreolan.org/blog/archives/4891