Ինչ-որ մեկի բարձր հովանու ներքո կարո՞ղ է ազգային մշակույթ լինել
- Յուրաքանչյուր շարժում իր մեջ պար է պարունակում, ամեն արվեստ պարտակվում է պարի մեջ, այդ թվում` ճարտարապետությունը: Անգամ տիեզերքը, որ շարժվում է, արդեն պար է: Հոգեբանները աշխարհի բոլոր պարերը բաժանում են երկու տեսակի` հորիզոնական եւ ուղղահայաց: Հորիզոնական
կոչվում են այն պարերը, որոնցում մարմնի որոշ մասեր հորիզոնական ուղղությամբ են շարժվում. դրանք լատինո պարերն են, պորտապարը եւ այլն: Հորիզոնական պարերը համարվում են երկրային պարեր: Կոմիտասը նշում է, որ հայկական պարերում կոնքի շարժումը խստիվ արգելված է: Դա հեշտանք առաջացնող շարժում է, որը հարիր չէ հայ մարդուն: Կրունկի վրա պարվող պարերը, որոնք կոնքի շարժում են առաջանում, կոչվել են գարշապար (գարշանք առաջացնելու իմաստով): Արիական ցեղերին, այդ թվում` մեզ, բնորոշ են ուղղահայաց պարերը, որոնք համարվում են դեպի Աստված տանող պարեր: Ինչպես մարզաքար բարձրացնելիս ամրանում, լարվում, ընդգծվում են մարդու ձեռքի մկանները, այդպես եւ կոնքը շարժելիս սեռական օրգաններն են գրգռվում, զարգանում: Եվ պատահական չէ, որ 11-12 տարեկան լատինո պարող աղջիկ երեխայի աչքերի մեջ տեսնում ես 20 տարեկանի սեռական կիրք: Բանն այն է, որ այն ցեղերը, որոնց պատկանում են այդ պարերը, հասունացման տարիքում թույլ չեն տալիս իրենց երեխաներին նման պարեր պարել: Իսկ մենք թույլ ենք տալիս եւ ավելին` խրախուսում: Հետո ասում ենք, թե ինչու են այլասերվել հայ երիտասարդները. սեփական մշակույթից օտարանալու պատճառով:
- "Թարս պար", "Թրթռուկ", "Խնամիների պար", "Վեր վերի". քչերս գիտենք, որ սրանք էլ "Քոչարու" եւ "Յարխուշտայի" նման հայկական ավանդական պարեր են: Շատերս էլ չգիտենք, որ դրանք ոչ միայն տխուր ու միօրինակ չեն, այլեւ զորեղ ու բազմաբնույթ են: Չտիրապետելով հայ պարարվեստի տարրական շարժումներին` հաճախ պարում ենք մեր կարծիքով հայկական, բայց պարզվում է, որ դա ավելի շատ թուրքական կամ արաբական է, քան ազգային: Ինչո՞վ է դա պայմանավորված:
- "Քոչարին" եւ "Յարխուշտան" աչքի զարնվող, դիտարժան պարեր են: Բայց մյուսներն էլ պակաս հոգեւոր արժեք չեն ներկայացնում: Արժանահիշատակ է, որ սասունցիներն ամեն տոն օգտագործում են` ազգային մշակույթը վեր հանելու: Սիրայի, Պարսկաստանի հայերն էլ ավանդապահ են:
- Ձեր խոսքից երեւում է, որ սփյուռքահայերը մեր մշակույթն ավելի լավ են պահում, քան Հայաստանի հայերը:
- Սփյուռքում հայ մնալու, հայի տեսակը պահելու խնդիրն ավելի լուրջ է: Չնայած, կարծում եմ, որ այստեղ էլ պակաս վտանգված չէ: Մի անգամ ինձ "ֆաշիստ" անվանեցին, քանի որ բնակչության 90 %-ից ավելի հայություն ունեցող Հայաստանում կոչ եմ անում ազգային տեսակի պահպանության: Բայց եթե ազգը չի հասկանում, որ օտարալեզու դպրոցը հակասում է իր տեսակին, որ դրանով ոչնչացնում է իր ազգային նկարագիրը, էլ ինչպե՞ս ազգապահպանության կոչ չանել: Կասեն` մեզ պահողը մեր կրոնն է եղել: Կրոնն էլ է եղել, բայց մեզ պահել է մեր տեսակը: Իսկ տեսակ ասելով նախեւառաջ հասկանում ենք մեր լեզուն եւ մշակույթը: Հենց մեր լեզվից եւ մշակույթից էլ ծնվել է հայոց ոգին:
- Ինչո՞ւ ենք մենք` հայերս, վերջին շրջանում ավելի հաճույքով պարում լատինամերիկյան կամ այլ մշակույթին պատկանող պարեր:
- Խորհրդային տարիներին հայկական մշակույթը, մասնավորապես հայկական պարն ամորձատվեց: Եվ մենք չունեինք որձ պար: Թեեւ պարում էին տղաները, բայց դա պտղատու պար չէր: Մեր մշակույթը, այդ թվում` պարը, "խցկեցին" Խորհրդային խորեոգրաֆիկ կոչվող պարային կաղապարի մեջ: Այդ ոչ պտղատու մշակույթը ոչ միայն արժեք չէր կարող ներկայացնել, այլեւ չէր կարող շարունակություն ունենալ: Ահա թե ինչու, երբ հայ տղան որոշում է պարել, ծնողներն ասում են. "Տղամարդու զբաղմունք ընտրիր` գնա բռնցքամարտի, ըմբշմարտի": Բացի այն, որ ԽՍՀՄ օրոք մենք կորցրեցինք մեր ազգային մշակույթի դիմագիծը, հիմա էլ օտար ազդեցությունների տակ ենք ընկել: Հայաստանում կա մշակութային ինտերվենցիա, պետք է լրջորեն ուշադրություն դարձնել: Կան ինչ-որ ուժեր, որոնց պետք է քանդել մեր ազգային նկարագիրը, քանի որ ազգային նկարագիր չունեցող ազգերն ավելի հեշտ կառավարելի են: Նրանք ձգտում են, որ մենք չունենանք ազգային նկրտումներ, չհարգենք, չընդունենք մեր հայրերի, պապերի տեսակը: Համեմատական օրինակ բերեմ. երբ հայ տղամարդիկ հավաքվել են սեղանի շուրջ, նստել, հաց են կերել, հետո ամերիկյան տարբերակով իրենց ոտքերը չեն բարձրացրել եւ դրել այդ սեղանի վրա: Ապականության սկիզբն է դա: Առաջներում որեւէ հայ իր ոտքերը չի դրել այն սեղանին, որի վրայից հաց է կերել: Անգամ մերօրյա հայկական հարսանիքների ժամանակ ենք տեսնում մշակութային ինտերվենցիա: Հավատացեք, հարսի ամոթխածությունը վատ բան չէ, հարսին տուն տանելուց նրան ստրուկի տեղ չեն օգտագործել. այդ ամենն իրենց խորհուրդն ունեն:
- Ժամանակն իրենն անում է:
- Թող ժամանակն էլի իրենն անի, բայց մենք ինչո՞ւ ենք գնում եւ վերցնում աֆրկյան մի նեգրոիդ ցեղի 100 տարի առաջվա մշակույթ: Մեր 5000 տարվա մշակույթը թողել ենք եւ "զարգացո՞ւմ" ենք ապրում: Այ, օրինակ, մենք կոմպյուտերին անվանում ենք համակարգիչ, ֆլեշին` կրիչ: Դե, կյանքը զարգանում է, դադարենք հայերեն խոսել, անգլերեն հասկանում ենք, անգլերեն խոսենք: Մենք կարողանում ենք, չէ՞, ժամանակին զուգահեռ զարգացնել մեր լեզուն:
- "Պարն է արտահայտում յուրաքանչյուր ազգի քաղաքակրթության աստիճանը",- ասել է Կոմիտասը: Մենք ո՞ր աստիճանին ենք կանգնած:
- Ճիշտ հայերը` շատ բարձր: Մեծամասամբ մենք դիմակ ենք հագել եւ չենք պարում մեր պարը: Երբ հայը լատինո է պարում, ոչ ոք չի կարող որոշել նրա քաղաքակրթության աստիճանը: Մեր կենցաղը բնորոշում է մեր պարը: Նոր զարգացող ազգերն ընդամենը 3 պար ունեն` սեռական բնույթի պարեր` սերունդ շարունակելու համար, բնապաշտական եւ մաքսիմում` որսորդական: Մինչդեռ հայն ունի մեհենական, ռազմի, աշխատանքային, ճանապարհի, ծիսական, հարսանեկան, սգո… Ինչքան զարգացած է քո ազգը, ազգիդ կենցաղը, այդքան շատ պարատեսակներ կունենաս:
- Ազգային մշակույթի, մասնավորապես պարարվեստի, անմխիթար վիճակը արդյո՞ք գալիս է պետական մշակութային քաղաքականության բացակայությունից կամ դրա "լավ" որակից:
- Ոչ միայն մշակութային քաղաքականությունն է բացակայում կամ կաղում, այլ ընդհանրապես Հայաստանում բացակայում է քաղաքացի դաստիարակելու գաղափարը: Եթե մենք ունենք պետություն, որը ենթադրում է ունենալ վաղվա օր, ապագա, ապա իշխանության, մտավորականության, մի խոսքով` վերնախավի համար առաջնային գերխնդիր պետք է լինի, թե վաղվա Հայաստանի Հանրապետությանն ինչպիսի քաղաքացի է անհրաժեշտ: Մենք պետք է ունենանք նրա մոդելը, բանաձեւը, ըստ որի Հայաստանը կլինի ավելի հզոր, կայացած, մարտունակ: Լսե՞լ եք, որ Հայաստանին պետք է այսինչ տեսակի քաղաքացի: Եթե մենք չունենք դա, էլ ի՞նչ ունենք: Պետք է հավաքող ոսպնյակի դեր տանի պետությունը` ջանքերն ուղղելով վաղվա քաղաքացի դաստիարակելու նշանակետին: Այդ գաղափարին պետք է ծառայեն հասարակության բոլոր շերտերը, պետական եւ մասնավոր բոլոր կառույցները: Խորհրդային Միությունը շատ վատն էր ինձ համար, որովհետեւ բռնատիրություն էր, բայց նա ուներ քաղաքացի դաստիարակելու օրինակելի մոդել` դպրոց, պիոներական ճամբար, թատրոն, կիոթատրոն, համերգներ: Մեր իշխանությունը հավաքող ոսպնյակի դեր կատարելու առաքելություն ոչ միայն չի իրագործում, այլեւ շատ հաճախ ցրող ոսպնյակի դեր է խաղում: Մշակույթի նախարարությունը մի քաղաքականություն է վարում. ինչպես մտածում է, այնպես էլ անում է, կրթության եւ գիտության նախարարությունն իրենն է առաջ տանում, հեռուստատեսությունն էլ` իրենը: Երբ ռազմահայրենասիրական դաստիարակության մասին խոսք է գնում, ես նշում եմ, որ այստեղ մեծ դեր պետք է ունենան ԶԼՄ-ները: Ես 2 ժամ կարող եմ աշխատել դպրոցում, բայց նույն օրն աշակերտ 8 ժամ հեռուստացույցի առջեւ կարող է լինել: Եվ այն աղբը, որ կոչվում է "32 ատամ", "PS club", որոնք իբր ծաղրում են մեզանում առկա վատը, հակառակի պես երեխաները հենց այդ վատն են վերցնում: Իրական հումորը բուժիչ, դաստիարակիչ հատկություն պետք է ունենա: Հայկական որեւէ հեռուստաալիք անգամ 3 րոպեանոց մի ազգային պար չի ցուցադրում:
- Ի դեպ, Ձեզ չի՞ մտահոգում, որ այսօր հայկական հեռուստաեթերում ցուցադրվող սերիալները ոչ միայն ոչինչ չեն տալիս հեռուստադիտողին, այլեւ որոշները խաթարում են Հայոց բանակի դիմագիծը, թյուր կարծիք ստեղծում բանակային կյանքի, բանակում տիրող իրավիճակի վերաբերյալ:
- Առաջին սերիալը, որ պետք է հանվի, "Բանակում"-ն է: Դա պետք է պետականորեն արգելվի: Այդտեղ բանակի հետ առնչություն ունեցող որեւէ երեւույթ չկա, ձեռքի հետ էլ` ամեն սերայի մեջ բանակը մի քանի անգամ ապտակվում է: "Վերվարածների" հոգեբանությունն է տարածվել նաեւ այս սերիալի վրա: Գոնե գրեին "Վերվարածները բանակում": Պաշտպանության նախարարությունը պետք է հետեւի, որ դա չլինի եթերում:
- "Ես վախենում եմ, շատ եմ վախենում, որ վաղը հայ պարը գրաբար դառնա": Սա դուք ասել եք 2006 թվականին: Հիմա՞ էլ այդ մտավախությունն ունեք:
- Իհարկե, միանշանակ: Չեմ ասի` հետընթաց ենք արձանագրել, բայց առաջընթաց էլ չունենք: Լավ է, որ կան սակավաթիվ մարդիկ, ովքեր ջանք են գործադրում, որ այդ պարը չմոռացվի եւ գրաբար չդառնա: Մի առիթով էլ ասել եմ, որ եթե երկրի նախագահը մի օր ինքն իրեն Ստալին կարծի եւ որոշի ազգային պարերի մասնագետներին գնդակահարել, ապա այդ 4-5, առավելագույնը` 10 մարդու գնդակահարությամբ, հաջորդ օրվանից մենք չենք ունենա ազգագրություն: Դեմ չեմ, որ օպերաներ են բեմադրվում, "Սպարտակ" բալետ է բեմադրվում նախագահի բարձր հովանու ներքո, վարչապետի բարձր հովանու ներքո ռոք համերգներ են կազմակերպվում: Բայց ինչ-որ մեկի բարձր հովանու ներքո կարո՞ղ է ազգային մշակույթ լինել այս երկրում, ինչ-որ մեկը պիտի՞ լինի, որ ազգային մշակույթ քարոզի: Եթե մեր նախագահը մեկ այլ երկրի նախագահի` մեր երկրի պաշտոնական հյուրին, տանում է ջազ լսելու, ո՞նց կարող է այդ երկրում զարգանալ ազգային մշակույթը: Ո՞վ է թույլ տվել: Դա իմ հյուրն է, իմ ազգի հյուրն է այդ մարդը, նա անձնական հյուր չէ: Ինքը պարտավոր է ի պաշտոնե: Երկրի նախագահն ի պաշտոնե ՀՀ Զինված ուժերի գլխավոր հրամանատարն է: Նույն զուգահեռով կարելի է ասել նա Հայաստանի Հանրապետության մշակույթի պաշտպանն է: Ինքը պետք է պաշտպանի եւ ինքը պետք է սատարի ազգային մշակույթը:
- "Կարինը" հարուստ կենսագրություն ունի, ինչ մեր օրերում եւ պայմաններում ոչ բոլորին է հաջողվում: Ո՞րն է այդ մեծ հենարանը, որը ուժ, ջանք, եռանդ, հնարավորություն եւ ցանկություն է տալիս պարողին առաջ գնալ:
- Ես չեմ կարծում, թե մենք հաջողության ենք հասել: Արդեն 5 տարի պարերի բաց դասեր ենք անցկացնում, բայց ընդամենը 500 մարդ է հավաքվում եւ պարում: Սա Հայաստանի համար շատ փոքր թիվ է: Ոչ ոք չի առաջարկում դա դարձնել ավելի մասսայական, տարածել Հայաստանով մեկ: Ոնց անել, որ ազգային մշակույթը վերադարձվի ժողովրդին` իր տիրոջը: Բոլորը գիտեն մեր բաց դասերի մասին, բայց երբեք որեւէ պաշտոնյա չի եկել եւ չի դիտել:
- Շատերը մշակութային մերձեցումները համաշխարհայնացման պայմաններում համարում են անխուսափելի, շատերը` առանձնապես ոչ վտանգավոր: Արվեստագետներից ոմանք կորուստներ են արձանագրում կամ պատկերացնում, եթե մշակութային մերձեցում կլինի մանավորապես մեր դարավոր թշնամի հարեւանների հետ: Դուք ի՞նչ տեսակետ ունեք:
- Գլոբալիզացիան, ըստ իս, մշակութային հերթական հեղեղն է: Ամեն գարնան գետը վարարում է, եւ այն ծառը, որն արմատներից ամուր կառչած է, համբերատար սպասում է, որ այդ հեղեղը կանցնի, կգնա, ինքը կրկին բերք կտա: Այսօր պետք է կառչած մնալ արմատից, որ հեղեղը չքշի, չտանի: Եթե մենք էլ թուլացնենք մեր արմատները, հեղեղը մեզ էլ է քշելու, տանելու: Այդ հեղեղները մի անգամ սոցիալիզմ են կոչվել, մի անգամ` կապիտալիզմ, այս անգամ էլ` գլոբալիզացիա: Ամեն մերձեցում ինձ համար վտանգավոր է: Շատ սիրում եմ Արթուր Մեսչյանի արվեստը: Նա երգերից մեկում ասում է. "Երկրի տերերի համար մի վատ լուր ունեմ. ես դեռ կենդանի եմ": Այն մտավորականների համար, ովքեր գտնում են, որ հնարավոր չէ կանխել մշակութային մերձեցումը, վատ լուր ունեմ. իրենք անցնելու են, ազգը մնալու է: Անցնելու են նաեւ այն ազգերը, որոնք ազգովի նման մտածելակերպ ունեն, մեզանից շատ ավելի հզոր այդպիսի ազգեր շատ են եկել, անցել: Գերտերություններ կային եւ այսօր չկան: Որովհետեւ տեսակը կորցրեցին:
- Պարզեցինք, որ մեզ վատ ժամանակներ են բաժին հասել. ժամանակից ի՞նչ ակնկալիքներ կարող ենք ունենալ:
- Հեղեղներին պետք է ի պահ տանք ամեն վատ, ապազգային բան, որ տանի, մաքրի մեր մշակույթը դրանցից: Ապա պետք է մտածել ազատ դաշտում նոր սերմեր գցելու մասին: Պետք է հասկանալ, թե հեղեղներից հետո արմատները խորացնել` դեպի գետաբերա՞ն, թե՞ դեպի ափը: Որեւէ ժամանակակից բան ես չեմ ճանաչում: Ինձ համար կա ժամանակավոր եւ կա հավերժ: Կա՞ մեկը, ով կարծում է, թե Նարեկացին ժամանակակից չէ…
Աղբյուրը այստեղ: