па слядах Касьцюшкi - śladami Kościuszki - по следам Тадеуша Костюшко
.........................
.......Гісторыя - Нistoria - История
.......Увосень 1776 года пасля двухмесячнага плавання праз Атлантычны акіян да Амерыкi прыбыў, каб падтрымаць у вайне за незалежнасць абвешчаныя годам раней Злучаныя Штаты Паўночнай Амерыкі і зарабіць грошай, трыццацігадовы капітан інжынерных войскаў Рэчы Паспалітай Тадэвуш Касцюшка. Праз сем гадоў, як найбольш выдатнаму вайсковаму інжынеру амерыканскай арміі, спецыялісту ў будаўніцтве фартыфікацый ды выдатнаму баявому камандзіру, Кангрэс Злучаных Штатаў дасць яму званне ўжо генерал-маёра. Найбольш вядомая пабудаваная пад яго кіраўніцтвам і якая згуляла стратэгічную ролю ў той вайне Клинтонская крэпасць сёння не захавалася. У самым эфектным захаваным старадаўнім амерыканскім форце Тыкандэрога Касцюшка прымаў удзел у яго ўмацаванні, абароне, а потым, пасля пакідання яго амерыканскай арміяй, у паўторным узяцці і далейшым ўдасканаленні. Сёння на амерыканскай зямлі стаiць дзевяць помнікаў генералу Касцюшце.
.......Jesienią 1776, po dwumiesięcznej podróży przez Atlantyk do Ameryki przybył, by wesprzeć w wojnie o niepodległość proklamowane rokiem wcześniej Stany Zjedoczone Ameryki Północnej i zarobić pięniędzy, trzydziestoletni kapitan wojsk inżynieryjnych Rzeczypospolitej Tadeusz Kościuszko. Po siedmiu latach, jako najwybitniejszemu inżynierowi wojskowemu armii amerykańskiej, specjaliście w dziedzinie budowy fortyfikacji oraz znakomitemu bojowemu dowódcy Kongres Stanów Zjednocznonych nadał mu tytuł już generała majora. Najbardziej znana wybudowana pod jego zwierzchnictwem, o znaczeniu strategicznym w tamtej wojnie twierdza Clinton dziś nie zachowała się. Z kolei w najbardziej dziś efektownym dawnym amerykańskim forcie Ticonderoga Kościuszko brał udział w jego umocnianiu, obronie, a następnie, po opuszczeniu przez wojska amerykańskie, ponownym zdobyciu i dalszej jego modernizacji. Dziś na ziemi amerykańskiej stoi dziewięć pomników generała Kościuszki.
.......Осенью 1776 года после двухмесячного плавания через Атлантический океан в Америку прибыл, чтобы поддержать в войне за независимость провозглашенные годом ранее Соединенные Штаты Северной Америки и заработать денег, тридцатилетний капитан инженерных войск Речи Посполитой Тадеуш Костюшко. Спустя семь лет, как наиболее выдающемуся военному инженеру американской армии, специалисту по строительству фортификаций и замечательному боевому командиру, Конгресс Соединенных Штатов даст ему звание уже генерал-майора. Наиболее известная построенная под его руководством и сыгравшая стратегическую роль в той войне Клинтонская крепость сегодня не сохранилась. В самом эффектном ныне стоящем старинном американском форте Тикондерога Костюшко принимал участие в его укреплении, обороне, а затем, после оставления американской армией, повторном взятии и дальнейшем усовершенствовании. Сегодня на американской земле стоит девять памятников генералу Костюшко.
.......Летам 2010 года ў сувязі з працай майго Рыцара сэрца, Спадара й Галавы сям'і я два месяцы правяла ў Злучаных Штатах. Мы некалькі павандравалi па паўночным усходзе краіны. Будучы - не дзіўна - абодва прыхільнікамі памяці нашага беларускага, польскага ды амерыканскага нацыянальнага героя, мы пабывалі, у прыватнасці, у форце Тыкандэрога на поўначы штата Нью-Ёрк.
.......Latem 2010 w związku z pracą mego Rycerza Serca, Pana i Głowy Rodziny spędziłam dwa miesiące w Stanach Zjednoczonych. Ileś podróżowaliśmy po północnym wschodzie kraju. Mając, nie dziw, oboje potężny sentyment do naszego białoruskiego, polskiego i amerykańskiego bohatera narodowego zwiedziliśmy między innymi Fort Ticonderoga na północy stanu Nowy Jork.
.......Летом 2010 года в связи с работой моего Рыцаря сердца, Господина и Главы семьи я два месяца провела в Соединенных Штатах. Мы сколько-то попутешествовали по северо-востоку страны. Будучи - не удивительно - оба поклонниками памяти нашего белорусского, польского и американского национального героя, мы побывали, в частности, в форте Тикондерога на севере штата Нью-Йорк.
.......Форт ляжыць на паўднёвым беразе вялікага возера Шамлейн. Першае ўмацаванне было тут пабудавана французамі ў 1750-х гадах на мяжы тагачасных французскіх і брытанскіх заваёў у Паўночнай Амерыцы. У ходзе вайны за гэтыя землі дзьвюх краін французскія сілы атрымалі тут бліскучую перамогу над тры разы праўзыходнай брытанскай арміяй, але вайну прайгралі, форт стаў брытанскім. Далей у пачатку вайны паўночнаамерыканскіх калоній за аддзяленне ад брытанскай метраполіі амерыканскі атрад пракраўся ноччу ў спячы форт праз незачыненыя вароты, пастукаўся ў дом камандзіра, і калі той выйшаў у халаце са свечкай на ганак, яму абвясцілі, што форт узяты і супраціў бескарысны. Гарнізон здаўся. Было каля двух гадзін па паўночы 10 мая 1775 года. Сёння 10 траўня адзначаецца ў фортэ-музеі, як мясцовае свята.
.......Fort znajduje się na południowym brzegu wielkiego jeziora Champlain. Pierwsze umocowania były tu zbodowane przez Francuzów w latach 1750-ych na granicy z ówczesnych francuskich i brytyjskich zdobytych posiadłości w Ameryce Północnej. W czasie rozpoczętej o te ziemie wojny dwóch krajów siły francuskie dokonali tu efektownego zwycięstwa nad trzykrotnie liczniejszą armią brytyjską, niemniej wojnę przegrali, fort przeszedł w posiadanie Anglików. Następnie w czasie wojny kolonii północnoamerykańskich o secesję od metropolii angielskiej oddział amerykański dostał się do śpiącego fortu przez nie zamkniętą bramę, zapukał do drzwi dowódcy, a gdy tamten wyszedł na ganek ze świeczką w ręku, oznajmiono mu, że fort jest zdobyty i opór nie ma sensu. Garnizon poddał się. Była godzina druga po północy 10 maja 1775. Dziś w muzealnym forcie dzień 10 maja obchodzony jest jako lokalne święto.
.......Форт лежит на южном берегу большого озера Шамлейн. Первое укрепление было построено здесь французами в 1750-х годах на границе тогдашних французских и британских завоеваний в Северной Америке. В ходе войны за эти земли двух стран французские силы одержали здесь блестящую победу над трижды превосходящей британской армией, но в целом проиграли войну, форт стал британским. Затем в начале войны североамериканских колоний за отделение от британской метрополии американский отряд проник ночью в спящий форт через незапертые ворота, постучался в дом командира, и когда тот вышел в халате со свечкой на крыльцо, ему заявили, что форт взят и сопротивление бесполезно. Гарнизон сдался. Было около двух часов по полуночи 10 мая 1775 года. Сегодня 10 мая отмечается в форте-музее, как местный праздник.
.......У ходзе вайны за незалежнасць ЗША форт зноў перайшоў у рукі ангельцаў, потым зноў амерыканцаў, пасля чаго пад кіраўніцтвам Касцюшкі ён сур'ёзна ўмацоўваецца і пашыраецца, узводзіцца вежа.
.......W ciągu wojny o niepodległość USA fort znów przechodzi do rąk Anglików, potem znów Amerykanów, po czym pod kierunkiem Kościuszki zostaje poważnie wzmocniony, poszerzony, buduje się wieżę.
.......В ходе войны за независимость США форт снова перешёл в руки англичан, потом снова американцев, после чего под руководством Костюшко он серьезно укрепляется и расширяется, возводится башня.
.......З перамогай Штатаў у вайне форт Тыкандэрога губляе значэнне. Ён больш не выкарыстоўваецца, і на працягу наступнага стагоддзя руйнуецца.
.......Po zwycięstwie Stanów fort Ticonderoga traci na znaczeniu. Zostaje opuszczony i w ciągu następnego stulecia popada w ruinę.
.......С победой Штатов в войне форт Тикондерога теряет значение. Он более не используется, и за последующее столетие разрушается.
.......У пачатку дваццатага стагоддзя форт становіцца прыватным валоданнем, і пачынаецца яго паступовае аднаўленне. Сёння ён выглядае так, якім быў у момант яго бяскроўнага, без адзінага стрэлу ўзяцця 10 мая 1775 года.
.......Na początku dwudziestego wieku fort staje się własnością prywatną. Rozpoczyna się jego stopniowa odbudowa. Dziś wygląda tak jakim był w chwili jego bezkrwawego, bez wystrzału zdobycia 10 maja 1775.
.......В начале двадцатого века форт становится частным владением, и начинается его постепенное восстановление. Сегодня он выглядит так, каким он был в момент его бескровного, без единого выстрела взятия 10 мая 1775 года.
.......Фотаздымак мог быць зроблены толькі з верталёта, іншага такога выгляду там няма.
.......Zdjęcie to mogło być zrobione tylko z helikoptera, inne takie ujęcie nie jest tam możliwe.
.......Фотография могла быть сделана только с вертолёта, другого такого вида там нет.
.......Першы прыезд - Pierwszy przyjazd - Первый приезд
1. Прыехалi .. Przybyliśmy .. Прибыли
2. Раніца, форт толькі адкрыўся; насустрач праходзіць такі спадар.
Rankiem fort dopiero otworzono; naprzeciwko nam wychodzi i przechodzi taki pan.
Утро, форт только открылся; навстречу проходит такой господин.
3. Праход з бастыёнаў да ўнутраней часткi фортy.
Przejście z bastionów do części wewnętrznej fortu.
Проход с бастионов во внутреннюю часть форта.
4. Унутраны пляц.
Dziedziniec wewnętrzny.
Внутренний плац.
5. Зноў на бастыёнах.
Znów na bastionach.
Снова на бастионах.
.......У форце мы даведаліся, што праз тыдзень тут будзе вялікая, у некалькі дзён касцюміраванае мерапрыемства з эпохі бітваў за форт. Вельмі нам рэкамендавалі. І мы, некалькі памяняўшы план, вырашылі вярнуцца. А пакуль што адправіліся пашпацыраваць па наваколлі, перш за ўсё падняцца на бліжэйшую гару, адкуль адчыняюцца віды. Па шляху ўбачылi -
.......W forcie powiedziano nam, że za parę dni będzie tu wielka impreza kostiumowa z epoki bitew za fort. Bardzo ją nam polecano. Toteż, zminiając nieco plan, postanowiliśmy wrócić. Obecnie zaś udaliśmy się na przecadzkę po okolicy, przede wszystkim by wejść na najbliższe wzgórze z punktem widokowym. Po drodze zobaczyliśmy -
.......В форте мы узнали, что через неделю здесь будет большое, в несколько дней костюмированное мероприятие из эпохи сражений за форт. Очень нам рекомендовали. И мы, несколько поменяв план, решили вернуться. А пока что отправились прогуляться по окрестностям, прежде всего подняться на ближайшую гору, откуда открываются виды. По дороге увидели -
.......6. Ня блізка ад возера стаіць азёрны параход-ветэран "Тыкандэрога". Яму звыш за сто гадоў. Тыя, што засталіся й iржавелi часткі, былі беражліва сабраны і прыведзены ў парадак энтузіястамі, а прыкладна палова выканана нанова.
.......Nie blisko od jeziora stoi parostatek-weteraz "Ticonderoga". Ma ponad sto lat. Rdzewiejące resztki były troskliwie zebrane i doprowadzone do porządku, a około połowy wykonano na nowo.
.......Не близко от озера стоит озёрный пароход-ветеран "Тикондерога". Ему свыше ста лет. Оставшиеся ржавеющие части были бережно собраны и приведены в порядок энтузиастами, а примерно половина выполнена заново.
7. Пакуль падымаліся, надвор'е распагодзілася. Наверсе нас сустрэў такі вось мясцовы жыхар.
Póki wspinaliśmy się, niebo się rozchmurzyło. Na górze przywitał nas taki oto mieszkaniec lokalny.
Пока поднимались, погода разгулялась. Наверху нас встретил такой местный житель.
8. Выгляд, вядома, - ацаніце самі. Далёка ўнізе на паўвостраве форт Тыкандэрога.
Widok - coż: do oceny własnej. Daleko na dole na półwyspie widnieje fort Ticonderoga.
Вид, конечно, - оцените сами. Далеко внизу на полуострове форт Тикондерога.
9. Ці яшчэ гэтак. Праз тыдзень мы былi тут зноў.
Albo jeszcze tak. Za tydzień byliśmy tu znów.
Или ещё так. Через неделю мы были здесь снова.
.......працяг, сiąg dalszy, продолжение -
part two