ГАЛЬШАНЫ (Гарадзенская вобласць)
Старажытнае мястэчка Гальшаны, Ашмянскага раёна, вядома ў нашай гісторыі з ХІІІ ст. Да сярэдзіны XVI стагоддзя мястэчка знаходзіцца ва ўладанні князёў Гальшанскіх, менавіта з гэтага роду паходзіць жонка вялікага князя Літоўскага Ягайлы, ад яе пачынаецца дынастыя Ягелонаў.
Ягайла да Соф'і Гальшанскай быў жанаты два разы, і ад кожнага шлюбу меў па дачцы… Але стары кароль Польшчы марыў аб сыне. І так як папярэднія жонкі былі палячкамі, то ўжо ў трэцці раз Ягайла вырашыў абрацца шлюбам з беларускай (ліцвінкай), якая дакладна павінна была прынесці яму сына, як ён лічыў. На тым і вырашылі. Выбар паў на Соф'ю Гальшанскую, якой тады было 16 гадоў, а Ягайле - больш за 70. Але праблема заключалася ў тым, што старэйшая дачка Гальшанскіх не была яшчэ замужам, а па беларускіх звычках нельга было выдаваць малодшых раней за старэйшых. І Ягайла тэрмінова сасватаў Васіліну, старэйшую дачку Гальшанскіх, да Івана Бельскага, а сам нарэшце абраўся шлюбам з Соф'яй.
Маладая каралева здолела здзейсніць мару Ягайлы, яна нараджае яму сына - Уладзіслава. Але злыя языкі перашэптвалі, што гэта не Ягайлаў сын. Тады за жонкай быў пастаўлена штогадзінная варта, якая сачыла за ёй, дзе б яна не была.
Яна нараджае і другога сына (памёр у дзяцінстве). Пасля нараджэння трэццяга сына Казіміра, які быў моцна падобны на бацьку, плёткі прыціхлі. Сыны Соф'і і Ягайлы абодва былі каралямі. Спачатку Уладзіслаў стаў каралём польскім, а Казімір быў Вялікім князем Літоўскім, а пасля гібелі старэйшага брата стаў каралём і ён.
Заняпад роду пачынаецца, калі сваякі задумваюцца забіць караля польскага Казіміра. Замах быў раскрыты, а змоўшчыкі збеглі хто куды. Апошняя князёўна Гальшанская выходзіць замуж за Паўла Сапегу і гэтым прынесла радавы маёнтак у пасаг мужу.
З сярэдзіны XVI ст. мястэчка знаходзіцца ва ўладаннях Сапегаў. Павал Стэфан пачаў будаваць тут вялізарны замак, новы касцёл і паперню, апошняя вырабляла вялікую колькасць паперы высочэзнай якасці (вядома не падстаць той, што зараз вырабляе Шклоўская фабрыка, сучасная адстой поўны).
Дык вось, Павал будаваў унікальны замак для свайго часу. У свеце існуе толькі тры замкі накшталт нашага. Іх асаблівасць заключаецца ў тым, што кожная цэгла зроблена ўручну, на іх нават ёсць адбіткі пальцаў майстроў. А ў гліну дадавалі яйкі, якія звозілі з усёй акругі. Па выгляду ён нагадваў галанскія палацы, стасункі з краінай былі моцная ў тыя часы.
Павел Стэфан Сапега быў падканцлерам ВКЛ, калі пачаў будаваць свой палац. І вядома трэба было паказаць усю веліч іх рода. Гэта была адна з багатых рэзідэнцый тых часоў.
Багацейшая калекцыя зброі, у бібліятэцы знаходзіліся кнігі прывезеныя з розных куткоў Еўропы, захоўвалася палітычная карэспандэнцыя і дзяржаўныя таямніцы. Ад карцін не было бачна сценаў. А калі і сустракаліся голыя сцены, дык і тыя былі ўпрыгожаны ляпнінай, малюнкамі і пазалотай.
Замак нічым не саступаў Каралеўскім палацам у Польшчы.У замку была магчымасць не толькі весці свецкае жыццё і праводзіць балы, але ён мог вытрымаць любую асаду. Бо паўтарамятровыя сцены маглі асаджацца не адзін месяц.
Усяго гэтага вядома вы ўжо не пабачыце.
І калі наступныя пасля Сапегаў уладары (Кунцэвічы, Масевічы, Пацы, Жабы) яшчэ клапаціліся пра цудоўны палац, то апошні ўладар Гарбанёў вырашыў узрываць сцены замка і прадаваць цэглу на будаўніцтва карчмы.
Пасля Другой сусветнай вайны ў мястэчку размяшчаўся дзіцячы інтэрнат, і дзяцей не адпускалі на канікулы, пакуль кожны не выкалупае са сцен па 80 цаглінак на будаўніцтва палаца культуры.
Вось ён злашчасны палац культуры, пабудаваны з цэглы замка.
Гэта цягнулася да таго часу, пакуль пад адным з хлапцоў не абрынуўся свод і ён загінуў. З тых часоў замак пачалі называць проклятым.
А на яго месцы размесцілі свінарню. Але з часам і яе перанеслі з-за аварыйнага стану сценаў. І зараз мы маем тое што вы бачыце на фатаздымках…
У змаганні з часам, людзьмі і жывёламі некалі прыгожы замак не мог вытрымаць. А сродкаў на яго аднаўленне, вядома, трэба шмат, да і гора рэстаўратары лепш бы не лезлі сваімі рукамі сюды. Пачакаем лепшых часоў.
А пакуль… вось тое што мы маглі бы мець.
Гэту рэканструкцыю ў свой час зрабіў Дзмітрый Бубноўскі па матэрыялах Міхася Ткачова, і зараз яна друкуецца паўсюль.
Да нашых часоў дайшло шмат паданняў пра гэты цудоўны палац. Аблазіўшы шмат сайтаў магу прапанаваць некалькі.
Паданне 1.
Прыгажуня княжна Ганна Гальшанская закахалася ў беднага хлопца і таемна сустракалася з ім. Аб гэтым даведаўся бацька княжны, які быў прыхільнікам вядома толькі адносінаў з сабе роўнымі. Ён загадаў замураваць хлопца ў адной з вежаў замка. З тых часоў, як кажуць мясцовыя, пачаў з'яўляцца ў палацы Чорны Манах, які хадзіў па шматлікіх галерэях. А ў сучаснасці, калі замак зруйнаваны, цень Манаха можна пабачыць на сценах замка ў поўны месяц.
Паданне 2.
У аднаго са старых гальшанскіх князёў была маладая жонка. І муж пачаў падазраваць яе ў здрадах. Аднойчы ён нечакана вярнуўся дахаты і застаў у пакояў невернай жонкі палюбоўніка, якім аказаўся манах. Манаха забіў на месцы, а здрадніцу жонку загадаў кінуць на згубу ваўкам у ваўчарню. З тых часоў ходзяць па палацу белая дама і чорны манах.
НАШЫ ЧАСЫ
Непадалёд ад замка стаяць дамы, жыхары якіх часта бачаць над палацам нейкае свячэнне і фігуры на верхніх сценах палаца. Паданне і глюкі? Але ніводны з мясцовых жыхароў ноччу на руіны не пойдзе.
У 1990-я гады для рэстаўрацыі касцёла прыехаў мастак. Які адзначаў Новы год у касцёле са сваёй жонкай. Апоўначы вырашылі яны пайсці з шампанскім на руіны. І хаця ноч была ясная і на небе ні воблачка, як толькі яны зайшлі на тэрыторыю замка то на іх пачала насоўвацца снежная завіруха. Яна станавілася ўсё болей і болей, за межы замка не выходзіла і вельмі хутка дабралася да пары. Моцна спужаўшыся яны кінуліся наўцёкі.
У 2004 годзе дзяўчынка-дзевяцікласніца, якая жыла непадалёк ад палаца, ноччу пабачыла над руінамі белае воблака, зверху якога танчыла танюсенькая балерына на адной наге. Яна паклікала маці і яны ўдвух назіралі за ёй.
Крочым далей па мястэчку… Не прапусціце, на шляху ад замка да цэнтральнай плошчы знаходзіцца прыдарожная каплічка 1897 года, хаця па некаторым крыніцах яна была пабудавана ў ХVІІІ ст., як і драўляная выява ў ёй.
Наступны на нашым шляху паўстаў касцёл і манастыр францысканцаў, які пачаў будаваць Павел Сапега ў 1618 годзе.
У касцёле быў размешчаны арган (да нашых дзён не захаваўся). А таксама акрамя фрэсак на сценах былі пастаўлены мармуровая надмагільная пліта з выявай самога Паўла Стэфана і трох яго жонак - Халеўскай, Вяселі і Гаслаўскай. Чацвёртая жонка з роду Даніловіч перажыла мужа і сама пахавала яго ў кляштары.
Па традыцыях тых часоў Сапега быў выяўлены на дошцы ў позе спячага рыцара, у баявым убранні, а яго жонкі ў амаль манашых адзеннях. З цягам часу ў касцёле былі пахаваны некалькі пакаленняў Сапегаў. Пасля Другой сусветнай вайны касцёл быў зачынены, а крыпты з целамі разрабаваны. Надмагілле Паўла Сапега ў 1970-я гады была перавезена ў музей старажытнабеларускай культуры ў Мінск, па іншых крыніцах яна размешчаны ў музеі Акадэміі Навук. Ну скажыце, хіба рарытэтам месца ў музеях? Ім месца на радзіме, туды, куды захочуць прыехаць людзі, каб паглядзець ды пакланіцца.
Падчас Напалеонаўскага шэсця на ўсход у манашых кельях манахі размесцілі французскае войска. Кажуць што да сённяшняга часу на тэрыторыі манастыра знаходзяць старыя бутэлькі з французскім віном. Падчас паўстання 1830-31 гадоў, нашыя вольналюбівыя продкі былі пакараны - расійская ўлада зачыняе кляштар францысканцаў і ў яго будынку размяшчаюць ваенную частку!!!
У ХХ стагоддзі сцены манастыра размяшчалі польскіх салдат. Ім на змену прыйшлі чарвонаармейцы, а затым і немцы. І толькі на пачатку 90-х будынак быў перададзены на музею, які там і месціўся да апошняга часу. Пакуль у 2008 годзе яго не зачынілі.
Касцёл з манастыром быў так цудоўна спраектаваны, што 12 комінаў поўнасцю атаплівалі вялізарныя памяшканні. Але савецкая ўлада вырашыла, што коміны - гэта старажытная звычка. Коміны забудавалі, а замест іх набудавалі 85 печак для дзіцячага інтэрната, які размяшчаўся ў келіях. Але яны не спраўляліся з ацяпленнем і пакоі так і заставаліся халоднымі. Урок з гэтага можна вынесці - нефіг кранаць кое, што спраектавалі архітэктары, усёроўна сам не разбярэшся.
Каля сценаў касцёла знайшлі свой апошні прытулак як салдаты І сусветнай вайны
так і тыя, хто быў катаваны ў часы Другой сусветнай.
Пра манастыр таксама існуе паданне ў мясцовых жыхароў.
Паданне
Старое паданне распавядае пра Белую даму, ці Белую Панну. Даўно Павел Стефан Сапега выдзяліў грошы на пабудову касцёла і манастыра на тэрыторыі мястэчка, а будаўнікам паабяцаў, што пры выкананні ўсіх тэрмінаў яны атрымаюць вялікую ўзнагароду. Гэта вельмі радавала майстраў і калі праца ўжо ішла да сканчэння адна з вежаў абвалілася без аніякай падставы. Адбудавалі наноў вежу, але і яна праз некалькі дзён зноўку абвалілася. Так будаўнікі тры разы аднаўлялі вежу. Пасля трэццяга выпадку вырашылі яны, што нячыстая сіла рушыць вежы касцёла і вырашылі прынесці ахвяру. А будзе ёй тая, хто першая прынясе абед свайму мужу. І першай прыйшла жонка аднаго з маладых будаўнікоў, якія толькі нядаўна зладзілі вяселле. За сваё каханне маладая дзеўчына паплацілася, яе замуравалі зажыва ў адной са сцен манастыра. З тых часоў па калідорах манастыра ходзіць непрыкаяная душа маладой дзеўчыны, якую і завуць Белая Панна. А вежа з тых часоў перастала руйнавацца і трымаюцца на злосці гэтай жанчыны.
НАШЫЯ ЧАСЫ
Гэта можна аднесці да падання… калі б не выпадак, калі ў 1990-я, калі пачалася рэканструкцыя манастыра адна са сцен не дала расколіну. І будаўнікі знайшлі ў сцяне шкілет жанчыны. Рэшткі жанчыны склалі ў скрынку, і папрасілі двух працоўных аднесці і прыхаваць на касцёльных могілках, каб пасля асвяціць магілу. Але яны вырашылі спыніцца на піва і косткі згубілі. Кажуць, што душа непахаванай жанчыры раззлавалася і на працягу 2-х месяцаў гэтыя будаўнікі пайшлі з жыцця. А па сцяне манастыра з таго часу пачалі зноўку разыходзіцца расколіны.
Існуе паданне, што з-за руйнавання замка, прывіды перабіраюцца час ад часу ў касцёл і манастыр францысканцаў. Чорны манах з'яўляецца ў вежы манастыра як тонкі сілуэт. І калі ў гэты час нехта знаходзіцца ў вежы, то ён як прыкаваны назірае за тым як сцены мяняюць свой выгляд і парушыцца не могуць. У келіях можна пачуць крокі чалавека, шкрэбет па сценах. А часам ў вакне ноччу можна пабачыць твар маладой жанчыны. Прыкладаў пра з'яўленне прывідаў вельмі шмат, і вельмі шмат датуецца 2000мі гадамі… так што, калі хаціце адчуць прыток крыві ў скроні - прыяджайце ў Гальшаны ў ясны месяц і паблукайце па наваколлі.
На іншым баку ад касцёла знаходзіцца старажытнае гарадзішча, дзе калісьці стаяў драўляны замак князя Гольшы, і што з ім стала не вядома да сённяшняга часу. Але зноўткі… існуе паданне.
Паданне
Прыгожая дачка князя закахалася ў прасталюдзіна. І каханне было настолькі моцным, што яна вырашыла пайсці насуперак ўсім традыцыям векавым. Пайшла да сваёй маці і прызналася ёй ва ўсім, у спадзяванні, што тая зразумее яе і ўгаворыць бацьку на шлюб. Але тая так раззалавалася і пракляла дачку: "Няхай ўсё праваліцца навокал, але замуж за прасталюдзіна ты не пойзеш!". І ў адначассе ўвесь палац з яго жыхарамі пайшоў пад землю. І пачала ўзвышацца ў Гальшанах вялікая гара, як напамін пра зніклы замак, а дамы якія стаялі вакол замка ператварыліся ў пагоркі.\
НАШЫ ДНІ
Старыя гальшанцы распавядаюць, што на гары знаходзіцца расколіна, якой не бачна канца. І што калі кінуць каменьчык, то толькі праз пару хвілін пачуеш водгук таго, што ён дайшоў да дна. У апошнія гады шчыліна пачала зарастаць зямлёй. Але старыя ўпэўніваюць, што самі кідалі каменні ў гэтую яму.
Калі падняцца на гарадзішча, то можна пабачыць вось такую рачулку, і кожны ўладар хаты можа адчуць сябе як у Галандыі, бо каб патрапіць да каліткі трэба прайсці па самаробных мастах.
На гандлёвай плошчы ў 2000-я гады быў размешчаны валун (так папулярны ў нашыя часы, амаль дармавы матэрыял для помніка), на якім была ўсталявана шыльда ў гонар Соф'і Гальшанскай, той самай, якая паклала пачатак роду Ягелонаў.
А само мястэчка адрозніваецца ад іншых, яшчэ захаваўшайся старой забудовай...
хаця відаць нямногія лічуць, што старажытнасць гэта прыгожа і, як бачыце, сайдынгам прыбралі ўсю арыгінальнасць.
У нашай краіне ініцыятыва наказуема. У 2008 годзе ў Палацы Прадстаўнікоў прамільгнула думка адзначыць 400-годдзе існавання Гальшанскага замка і распачаць правядзенне штогадовых Фэстаў прывідаў на тэрыторыі замка, але гэта думка неяк хутка знікла ў дэпутатаў.
Выдзеленыя грошы пайшлі на ўпарадкаванне сцежак вакол замка. Вось так.
P.S. Нават і не ведаю, верыць у містыку ці не, але пры закачцы матэрыяла адмаўляліся закідвацца некаторыя фоткі, а такога раней не было ніколі... Хаця можа проста супадзенне.
Ягайла да Соф'і Гальшанскай быў жанаты два разы, і ад кожнага шлюбу меў па дачцы… Але стары кароль Польшчы марыў аб сыне. І так як папярэднія жонкі былі палячкамі, то ўжо ў трэцці раз Ягайла вырашыў абрацца шлюбам з беларускай (ліцвінкай), якая дакладна павінна была прынесці яму сына, як ён лічыў. На тым і вырашылі. Выбар паў на Соф'ю Гальшанскую, якой тады было 16 гадоў, а Ягайле - больш за 70. Але праблема заключалася ў тым, што старэйшая дачка Гальшанскіх не была яшчэ замужам, а па беларускіх звычках нельга было выдаваць малодшых раней за старэйшых. І Ягайла тэрмінова сасватаў Васіліну, старэйшую дачку Гальшанскіх, да Івана Бельскага, а сам нарэшце абраўся шлюбам з Соф'яй.
Маладая каралева здолела здзейсніць мару Ягайлы, яна нараджае яму сына - Уладзіслава. Але злыя языкі перашэптвалі, што гэта не Ягайлаў сын. Тады за жонкай быў пастаўлена штогадзінная варта, якая сачыла за ёй, дзе б яна не была.
Яна нараджае і другога сына (памёр у дзяцінстве). Пасля нараджэння трэццяга сына Казіміра, які быў моцна падобны на бацьку, плёткі прыціхлі. Сыны Соф'і і Ягайлы абодва былі каралямі. Спачатку Уладзіслаў стаў каралём польскім, а Казімір быў Вялікім князем Літоўскім, а пасля гібелі старэйшага брата стаў каралём і ён.
Заняпад роду пачынаецца, калі сваякі задумваюцца забіць караля польскага Казіміра. Замах быў раскрыты, а змоўшчыкі збеглі хто куды. Апошняя князёўна Гальшанская выходзіць замуж за Паўла Сапегу і гэтым прынесла радавы маёнтак у пасаг мужу.
З сярэдзіны XVI ст. мястэчка знаходзіцца ва ўладаннях Сапегаў. Павал Стэфан пачаў будаваць тут вялізарны замак, новы касцёл і паперню, апошняя вырабляла вялікую колькасць паперы высочэзнай якасці (вядома не падстаць той, што зараз вырабляе Шклоўская фабрыка, сучасная адстой поўны).
Дык вось, Павал будаваў унікальны замак для свайго часу. У свеце існуе толькі тры замкі накшталт нашага. Іх асаблівасць заключаецца ў тым, што кожная цэгла зроблена ўручну, на іх нават ёсць адбіткі пальцаў майстроў. А ў гліну дадавалі яйкі, якія звозілі з усёй акругі. Па выгляду ён нагадваў галанскія палацы, стасункі з краінай былі моцная ў тыя часы.
Павел Стэфан Сапега быў падканцлерам ВКЛ, калі пачаў будаваць свой палац. І вядома трэба было паказаць усю веліч іх рода. Гэта была адна з багатых рэзідэнцый тых часоў.
Багацейшая калекцыя зброі, у бібліятэцы знаходзіліся кнігі прывезеныя з розных куткоў Еўропы, захоўвалася палітычная карэспандэнцыя і дзяржаўныя таямніцы. Ад карцін не было бачна сценаў. А калі і сустракаліся голыя сцены, дык і тыя былі ўпрыгожаны ляпнінай, малюнкамі і пазалотай.
Замак нічым не саступаў Каралеўскім палацам у Польшчы.У замку была магчымасць не толькі весці свецкае жыццё і праводзіць балы, але ён мог вытрымаць любую асаду. Бо паўтарамятровыя сцены маглі асаджацца не адзін месяц.
Усяго гэтага вядома вы ўжо не пабачыце.
І калі наступныя пасля Сапегаў уладары (Кунцэвічы, Масевічы, Пацы, Жабы) яшчэ клапаціліся пра цудоўны палац, то апошні ўладар Гарбанёў вырашыў узрываць сцены замка і прадаваць цэглу на будаўніцтва карчмы.
Пасля Другой сусветнай вайны ў мястэчку размяшчаўся дзіцячы інтэрнат, і дзяцей не адпускалі на канікулы, пакуль кожны не выкалупае са сцен па 80 цаглінак на будаўніцтва палаца культуры.
Вось ён злашчасны палац культуры, пабудаваны з цэглы замка.
Гэта цягнулася да таго часу, пакуль пад адным з хлапцоў не абрынуўся свод і ён загінуў. З тых часоў замак пачалі называць проклятым.
А на яго месцы размесцілі свінарню. Але з часам і яе перанеслі з-за аварыйнага стану сценаў. І зараз мы маем тое што вы бачыце на фатаздымках…
У змаганні з часам, людзьмі і жывёламі некалі прыгожы замак не мог вытрымаць. А сродкаў на яго аднаўленне, вядома, трэба шмат, да і гора рэстаўратары лепш бы не лезлі сваімі рукамі сюды. Пачакаем лепшых часоў.
А пакуль… вось тое што мы маглі бы мець.
Гэту рэканструкцыю ў свой час зрабіў Дзмітрый Бубноўскі па матэрыялах Міхася Ткачова, і зараз яна друкуецца паўсюль.
Да нашых часоў дайшло шмат паданняў пра гэты цудоўны палац. Аблазіўшы шмат сайтаў магу прапанаваць некалькі.
Паданне 1.
Прыгажуня княжна Ганна Гальшанская закахалася ў беднага хлопца і таемна сустракалася з ім. Аб гэтым даведаўся бацька княжны, які быў прыхільнікам вядома толькі адносінаў з сабе роўнымі. Ён загадаў замураваць хлопца ў адной з вежаў замка. З тых часоў, як кажуць мясцовыя, пачаў з'яўляцца ў палацы Чорны Манах, які хадзіў па шматлікіх галерэях. А ў сучаснасці, калі замак зруйнаваны, цень Манаха можна пабачыць на сценах замка ў поўны месяц.
Паданне 2.
У аднаго са старых гальшанскіх князёў была маладая жонка. І муж пачаў падазраваць яе ў здрадах. Аднойчы ён нечакана вярнуўся дахаты і застаў у пакояў невернай жонкі палюбоўніка, якім аказаўся манах. Манаха забіў на месцы, а здрадніцу жонку загадаў кінуць на згубу ваўкам у ваўчарню. З тых часоў ходзяць па палацу белая дама і чорны манах.
НАШЫ ЧАСЫ
Непадалёд ад замка стаяць дамы, жыхары якіх часта бачаць над палацам нейкае свячэнне і фігуры на верхніх сценах палаца. Паданне і глюкі? Але ніводны з мясцовых жыхароў ноччу на руіны не пойдзе.
У 1990-я гады для рэстаўрацыі касцёла прыехаў мастак. Які адзначаў Новы год у касцёле са сваёй жонкай. Апоўначы вырашылі яны пайсці з шампанскім на руіны. І хаця ноч была ясная і на небе ні воблачка, як толькі яны зайшлі на тэрыторыю замка то на іх пачала насоўвацца снежная завіруха. Яна станавілася ўсё болей і болей, за межы замка не выходзіла і вельмі хутка дабралася да пары. Моцна спужаўшыся яны кінуліся наўцёкі.
У 2004 годзе дзяўчынка-дзевяцікласніца, якая жыла непадалёк ад палаца, ноччу пабачыла над руінамі белае воблака, зверху якога танчыла танюсенькая балерына на адной наге. Яна паклікала маці і яны ўдвух назіралі за ёй.
Крочым далей па мястэчку… Не прапусціце, на шляху ад замка да цэнтральнай плошчы знаходзіцца прыдарожная каплічка 1897 года, хаця па некаторым крыніцах яна была пабудавана ў ХVІІІ ст., як і драўляная выява ў ёй.
Наступны на нашым шляху паўстаў касцёл і манастыр францысканцаў, які пачаў будаваць Павел Сапега ў 1618 годзе.
У касцёле быў размешчаны арган (да нашых дзён не захаваўся). А таксама акрамя фрэсак на сценах былі пастаўлены мармуровая надмагільная пліта з выявай самога Паўла Стэфана і трох яго жонак - Халеўскай, Вяселі і Гаслаўскай. Чацвёртая жонка з роду Даніловіч перажыла мужа і сама пахавала яго ў кляштары.
Па традыцыях тых часоў Сапега быў выяўлены на дошцы ў позе спячага рыцара, у баявым убранні, а яго жонкі ў амаль манашых адзеннях. З цягам часу ў касцёле былі пахаваны некалькі пакаленняў Сапегаў. Пасля Другой сусветнай вайны касцёл быў зачынены, а крыпты з целамі разрабаваны. Надмагілле Паўла Сапега ў 1970-я гады была перавезена ў музей старажытнабеларускай культуры ў Мінск, па іншых крыніцах яна размешчаны ў музеі Акадэміі Навук. Ну скажыце, хіба рарытэтам месца ў музеях? Ім месца на радзіме, туды, куды захочуць прыехаць людзі, каб паглядзець ды пакланіцца.
Падчас Напалеонаўскага шэсця на ўсход у манашых кельях манахі размесцілі французскае войска. Кажуць што да сённяшняга часу на тэрыторыі манастыра знаходзяць старыя бутэлькі з французскім віном. Падчас паўстання 1830-31 гадоў, нашыя вольналюбівыя продкі былі пакараны - расійская ўлада зачыняе кляштар францысканцаў і ў яго будынку размяшчаюць ваенную частку!!!
У ХХ стагоддзі сцены манастыра размяшчалі польскіх салдат. Ім на змену прыйшлі чарвонаармейцы, а затым і немцы. І толькі на пачатку 90-х будынак быў перададзены на музею, які там і месціўся да апошняга часу. Пакуль у 2008 годзе яго не зачынілі.
Касцёл з манастыром быў так цудоўна спраектаваны, што 12 комінаў поўнасцю атаплівалі вялізарныя памяшканні. Але савецкая ўлада вырашыла, што коміны - гэта старажытная звычка. Коміны забудавалі, а замест іх набудавалі 85 печак для дзіцячага інтэрната, які размяшчаўся ў келіях. Але яны не спраўляліся з ацяпленнем і пакоі так і заставаліся халоднымі. Урок з гэтага можна вынесці - нефіг кранаць кое, што спраектавалі архітэктары, усёроўна сам не разбярэшся.
Каля сценаў касцёла знайшлі свой апошні прытулак як салдаты І сусветнай вайны
так і тыя, хто быў катаваны ў часы Другой сусветнай.
Пра манастыр таксама існуе паданне ў мясцовых жыхароў.
Паданне
Старое паданне распавядае пра Белую даму, ці Белую Панну. Даўно Павел Стефан Сапега выдзяліў грошы на пабудову касцёла і манастыра на тэрыторыі мястэчка, а будаўнікам паабяцаў, што пры выкананні ўсіх тэрмінаў яны атрымаюць вялікую ўзнагароду. Гэта вельмі радавала майстраў і калі праца ўжо ішла да сканчэння адна з вежаў абвалілася без аніякай падставы. Адбудавалі наноў вежу, але і яна праз некалькі дзён зноўку абвалілася. Так будаўнікі тры разы аднаўлялі вежу. Пасля трэццяга выпадку вырашылі яны, што нячыстая сіла рушыць вежы касцёла і вырашылі прынесці ахвяру. А будзе ёй тая, хто першая прынясе абед свайму мужу. І першай прыйшла жонка аднаго з маладых будаўнікоў, якія толькі нядаўна зладзілі вяселле. За сваё каханне маладая дзеўчына паплацілася, яе замуравалі зажыва ў адной са сцен манастыра. З тых часоў па калідорах манастыра ходзіць непрыкаяная душа маладой дзеўчыны, якую і завуць Белая Панна. А вежа з тых часоў перастала руйнавацца і трымаюцца на злосці гэтай жанчыны.
НАШЫЯ ЧАСЫ
Гэта можна аднесці да падання… калі б не выпадак, калі ў 1990-я, калі пачалася рэканструкцыя манастыра адна са сцен не дала расколіну. І будаўнікі знайшлі ў сцяне шкілет жанчыны. Рэшткі жанчыны склалі ў скрынку, і папрасілі двух працоўных аднесці і прыхаваць на касцёльных могілках, каб пасля асвяціць магілу. Але яны вырашылі спыніцца на піва і косткі згубілі. Кажуць, што душа непахаванай жанчыры раззлавалася і на працягу 2-х месяцаў гэтыя будаўнікі пайшлі з жыцця. А па сцяне манастыра з таго часу пачалі зноўку разыходзіцца расколіны.
Існуе паданне, што з-за руйнавання замка, прывіды перабіраюцца час ад часу ў касцёл і манастыр францысканцаў. Чорны манах з'яўляецца ў вежы манастыра як тонкі сілуэт. І калі ў гэты час нехта знаходзіцца ў вежы, то ён як прыкаваны назірае за тым як сцены мяняюць свой выгляд і парушыцца не могуць. У келіях можна пачуць крокі чалавека, шкрэбет па сценах. А часам ў вакне ноччу можна пабачыць твар маладой жанчыны. Прыкладаў пра з'яўленне прывідаў вельмі шмат, і вельмі шмат датуецца 2000мі гадамі… так што, калі хаціце адчуць прыток крыві ў скроні - прыяджайце ў Гальшаны ў ясны месяц і паблукайце па наваколлі.
На іншым баку ад касцёла знаходзіцца старажытнае гарадзішча, дзе калісьці стаяў драўляны замак князя Гольшы, і што з ім стала не вядома да сённяшняга часу. Але зноўткі… існуе паданне.
Паданне
Прыгожая дачка князя закахалася ў прасталюдзіна. І каханне было настолькі моцным, што яна вырашыла пайсці насуперак ўсім традыцыям векавым. Пайшла да сваёй маці і прызналася ёй ва ўсім, у спадзяванні, што тая зразумее яе і ўгаворыць бацьку на шлюб. Але тая так раззалавалася і пракляла дачку: "Няхай ўсё праваліцца навокал, але замуж за прасталюдзіна ты не пойзеш!". І ў адначассе ўвесь палац з яго жыхарамі пайшоў пад землю. І пачала ўзвышацца ў Гальшанах вялікая гара, як напамін пра зніклы замак, а дамы якія стаялі вакол замка ператварыліся ў пагоркі.\
НАШЫ ДНІ
Старыя гальшанцы распавядаюць, што на гары знаходзіцца расколіна, якой не бачна канца. І што калі кінуць каменьчык, то толькі праз пару хвілін пачуеш водгук таго, што ён дайшоў да дна. У апошнія гады шчыліна пачала зарастаць зямлёй. Але старыя ўпэўніваюць, што самі кідалі каменні ў гэтую яму.
Калі падняцца на гарадзішча, то можна пабачыць вось такую рачулку, і кожны ўладар хаты можа адчуць сябе як у Галандыі, бо каб патрапіць да каліткі трэба прайсці па самаробных мастах.
На гандлёвай плошчы ў 2000-я гады быў размешчаны валун (так папулярны ў нашыя часы, амаль дармавы матэрыял для помніка), на якім была ўсталявана шыльда ў гонар Соф'і Гальшанскай, той самай, якая паклала пачатак роду Ягелонаў.
А само мястэчка адрозніваецца ад іншых, яшчэ захаваўшайся старой забудовай...
хаця відаць нямногія лічуць, што старажытнасць гэта прыгожа і, як бачыце, сайдынгам прыбралі ўсю арыгінальнасць.
У нашай краіне ініцыятыва наказуема. У 2008 годзе ў Палацы Прадстаўнікоў прамільгнула думка адзначыць 400-годдзе існавання Гальшанскага замка і распачаць правядзенне штогадовых Фэстаў прывідаў на тэрыторыі замка, але гэта думка неяк хутка знікла ў дэпутатаў.
Выдзеленыя грошы пайшлі на ўпарадкаванне сцежак вакол замка. Вось так.
P.S. Нават і не ведаю, верыць у містыку ці не, але пры закачцы матэрыяла адмаўляліся закідвацца некаторыя фоткі, а такога раней не было ніколі... Хаця можа проста супадзенне.