ЗЯМЛЯ ТУРАВА. БАЛОНЬНЕ
#птушківучаць #Бакур
Сонца дагарае. Шырокая і ўся ў сонечным золаце рака акупавана хмарамі камароў. Барвовае полымя небасхіла адлюстроўваецца ад бліскучай дахоўкі мясцовага храма. Я зноў у Тураве! Колькі ўсяго схавана ў гэтым простым сказе. Тураў - гэта не проста маленькі палескі гарадок. Тураў - гэта асяродзьдзе, атмасфэра, якую ня знойдзеш больш нідзе. Ён прасякнуты тысячагадовай годнасьцю, духоўнасьцю і асаблівасьцю, якую ты, на жаль, ня знойдзеш у мясцовай архітэктуры, ці сярод ягоных жыхароў. Ня знойдзеш, нават калі будзеш пільна шукаць. Проста настане момант, і ты адчуеш, што тут цёпла і кранальна прыемна, як гістарычныя пласты наўпрост напаўняюць цябе, а адчуваньне спакою і еднасьці з прыродай назаўсёды прывяжа да гэтага месца. Табе захочацца вяртацца сюды ізноў і ізноў, каб насыціцца не зразумелай пазытыўнай энэргіяй, якая бярэцца быццам бы ніадкуль, але надае твайму ўнутранаму сьвету гармонію.
І вось я зноўку еду сюды. Мінаючы жыткавіцкія калдобіны, адчыняю фортку, уцягваю на поўныя грудзі чыстае і вільготнае палескае паветра і збаўляю хуткасьць. Перада мной шматкілямэтровы мост над Прыпяцьцю, пойма якой, як і раней блішчыць шырокімі азёрамі паміж прыемнай купчатай зеляніны. Машына ціха ўздымаецца ўгару, адсюль ужо бачна, як лясы і хмызьняк саступаюць шырокім прасторам прыпяцкай вады. Не апісаць тое пачуцьцё, калі ты бачыш раку з гэтага месца ўпершыню! Наперадзе доўгі-доўгі мост, а паабапал яго паўсюль вада.
На даляглядзе зіхацяць новыя цэхі сыраробчага завода, за якім узвышаецца і сам Тураў. Я зварочваю на першым перакрыжаваньні і праз які кілямэтар ямак і выбаінаў нарэшце дабіраюся да легендарнай хаткі Пінчукоў, якая напэўна бачыла максымальную колькасьць добрых людзей у сваех сьценах. Павал і Наталя Пінчукі - знакамітыя кальцавальнікі птушак. Ужо шмат год яны прыяжджаюць у гэты домік, каб правесьці тут увесь палявы сэзон з красавіка па кастрычнік. Гэты маленькі драўляны домік - беларуская станцыя кальцаваньня. У ваколіцах яго акальцавана найбольшая колькасьць птушак у Беларусі.
Адчыняю калітку, адначасова па зарослай вадзяной расьліннасьцю старой затоцы паўзе лодка-байдарка з Паўлам і яго памагатымі, а іх сюды прыяжджае шмат і часта, бо многія прагнуць адпачыць тут, а тыя, хто пабываў, яшчэ болей жадаюць сюды вярнуцца. Некаторыя зь іх ужо ня могуць жыць бяз птушак Турава, а некаторыя без славутай ракі. Каманда вярнулася з чарговай праверкі адмысловых лавушак. У маленькіх мяшочках боўтаюцца пару дзясяткаў птушак. Адразу на верандзе месьціцца стары столік, а сьцены абвешаны рознымі навуковымі ды ня толькі прыладамі. Паўсюль за табой назіраюць птушкі з рознакаляровых фатаздымкаў ды малюнкаў. Хутка толькі што адлоўленыя птушкі будуць перамераныя, узважаныя і акальцаваныя, а потым зноў паляцяць лавіць жукоў ды камароў у пойму ракі. Кальцаваньне - цікавы і просты спосаб вывучэньня пярнатага царства. На птушку вешаецца металічнае кальцо з індывідуальным нумарам, адрасам цэнтра кальцаваньня. Калі хто знойдзе птушку з кальцом, інфармацыю, што знаходзіцца на ім, можна пераслаць у мясцовы цэнтр кальцаваньня, а ён ёсьць у кожнай краіне, ці адразу па адрэсе, якая месьціцца на кальцы. Пазьней навукоўцы ўжо вызначаць калі і дзе была акальцавана птушка. Дзякуючы кальцаваньню можна даследваць працягласьць жыцьця птушкі, маршруты міграцыі, месцы зімоўкі, рэгулярнасьць вяртаньня ў тыя ж мясьціны на гнездаваньне. Раней гэта быў адзіны эфэктыўны спосаб збору такой інфармацыі. Зараз жа, дзякуючы тэхналягічна-інфармацыйнай рэвалюцыі, ствараюць новыя і новыя перадатчыкі - спадарожнікавыя, мабільныя, пазыцыянаваньня, геалакатары - усе яны дапамагаюць зрабіць новыя адкрыцьці, але ж кальцаваньне ўсё яшчэ застаецца самым танным і самым распаўсюджаным мэтадам даследваньня міграцый і ўзроста птушак.
Прыпяць ахінае гарадок у пары сотнях крокаў адсюль. Усю веліч ракі можна адчуць на невялічкім узгорку недалёка ад хаткі кальцавальнікаў. З аднаго боку затока, зь іншага пратока злучаюцца з асноўным руслам, дзе вада бурліць і афармляе плынь з мноства накірункаў у адзіны. Вецер спрабуе паспрачацца з токам вады, дзьме ў адваротны бок, але ж марна - раней, ці пазьней вада дойдзе да Чорнага мора, каб потым зноў вярнуцца сюды. Цыклічнасьць прыроды, цыклічнасьць жыцьця, цыклічнасьць часу - усё гэта паўстае адзіным малюнкам, калі ты ўглядаешся ў цёмную магутную ваду, у якой дзе-нідзе паказваюць свае плаўнікі вялікія шчупакі.
Прыпяць - адно з нешматлікіх месцаў, дзе я марыў бы жыць, бо чароўная рака супакойвае твае думкі, якія б праблемы не варушылі тваё цела. На беразе яе, сярод крыклівых птушак і бязконцай вады ты адчуваеш сувязь паміж сучаснасьцю і мінуўшчынай. Гэтая сувязь настолькі моцная, што ня ведаючы гісторыі падсьвядома адчуваеш існаваньне вялікага княства на гэтым месцы, бо Тураўскае княства і ёсьць адно з самых старажытных на нашай зямлі.
Але вернемся да маленькай хаткі арнітолягаў. Гэта ня проста хатка, а цэнтр па даследваньню аднаго з сымбаляў хараства прыроды, яскрава праявіўшай сябе тут, на ўскрайку Турава. Тураўскі луг, тураўскі поплаў, тураўскае балоньне - так называюць мясцовыя паплавы ў навакольлі, якія заліваюцца вясновай паводкай, і пасля сыходу вады тут пасьвяцца мясцовыя каровы ды коні. Тут жа знайшлі свой дом мноства розных кулікоў, нават тыя, што звычайна гняздуюцца за тысячу кілямэтраў на поўнач. Баталёны ў сваех рознакаляровых абраньнях весела гоўсаюць адзін за другім ля самай вады, хвастаючыся перад сьціплымі самкамі сваімі прыгожымі кафтанчыкамі. Кожны самец мае сваё асабістае апярэньне і чым больш яскравае яно, тым больш верагоднасьць спакусіць якую самку на яйкі. А вакол вялікія і малыя зуйкі, цякуны, крыўкі і случкі разам з незлічонымі крычкамі і рыбачкамі размалявалі жывымі фарбамі і да таго багатую карціну Прыпяці. Недзе тут знайшлі сталае месца жыхарства нават марадункі - вясёлыя паўночныя птушкі з загнутымі дагары дзюбамі. Гэта амаль адзінае месца ў Беларусі, дзе яны гадуюць птушанят. Такі факт арнітолягі і мясцовыя жыхары не пакінулі без увагі. Зараз на цэнтральнай плошчы стаіць маленькі помнік, дзе на бронзавай галінцы ўселіся дзьве марадункі. Яны амаль не заўважна схаваліся ў клюмбе на цэнтральнай плошчы, а з вокнаў будынкаў, якія атачаюць тую плошчу, за марадункамі назіраюць іншыя жыхары Тураўскага балоньня з разнастайных маляўнічых плакатаў. На відным месцы месцяцца і інфармацыйныя стэнды, якія даюць магчымасьць першага знаёмства з хараством і асаблівасьцямі мясцовай прыроды. Тут жа, на іншым беразе затоцы і сам знакаміты поплаў, дастаткова перайсьці драўляны мосьцік.
Балоньне праз сваю ўнікальнасьць ня так даўно ператварыўся ў заказьнік. Да таго ж, асноўную тэрыторыю, дзе гняздуюцца птушкі, арэндавала “Ахова птушак Бацькаўшчыны” - грамадзская арганізацыя. Арэндавала, каб гарантавана захаваць балоньне. Кожны год розныя валянтэры прыяжджаюць сюды ня толькі, каб паглядзець і пакальцаваць птушак, але і вырашаць іншыя пытаньні па захаваньні заказьніка. А праблемаў, як і паўсюль тут багата. Так як Тураўскае балоньне знаходзіцца на мяжы гарадка, мясцовыя жыхары тут часта робяць пікнікі - варта абустроіць месцы для пікнікоў, бо забараняць ім гэта рабіць неяк абразліва. Некаторыя з такіх адпачываючых усё яшчэ не навучыліся прыбіраць за сабой, што час ад часу робяць валантэры, каб птушкі гнездаваліся на чыстых зялёных кочках, а не сярод чалавечага сьмецьця. Як і паўсюль мясцовыя жыхары ўсё меньш і меньш трымаюць хатніх жывёлаў. Каровы, коні, козы пасьвяцца на заліўных паплавах, не даючы хмызьнякам і трысьнягам распаўсюдзіцца наўкол. Але праз тое, што менее каровак, более хмызьняка, які кожны год таксама мусяць падчышчаць Пінчук і яго каманда. Хоць гарадзкая адміністрацыя йдзе на сустрач птушкам, не заўсёды можна знайсьці паразуменьне. І ў адміністратыўных пытаньнях часам прыходзіцца адстойваць сваю думку, спрачацца і тлумачыць неабходнасьць прыняцьця тык, ці іншых рашэньняў. Так, напрыклад, мясцовае кіраўніцтва вырашыла спраміць і пашырыць русла пратокі ракі, каб мясцовы параход мог хутчэй дабрацца да прычалу. Такое спрамленьне пагражае хуткаму высыханьню поймавых паплавоў, што з цягам часу адаб’ецца і на колькасьці гняздуючых птушак. Кожнае пытаньне вырашальна, калі знаходзіць аргумэнты і кампрамісы. Шмат пытаньняў паўстае, і наперадзе шмат працы, якая тут спыняецца толькі на зімовы перыяд.
Тым часам арнітолагі пашыраюць сваю прысутнасьць у мястэчку. У дадатак да ўжо знаёмага доміку, “Ахова птушак” таксама набыла вялікую драўляную хату непадалёк, зь якой зрабіла экалягічны цэнтар. Сюды прыяжджае моладзь з усёй краіны, а таксама з замежжа, каб разам пабавіць час, здабыць зялёнае знаёмства і дапамагчы птушкам. Домік таксама гатовы прытуліць любога сябра арганізацыі і навукоўца, якія апынуліся воляй лёсу на багатай тураўскай зямлі. А такіх жадаючых шмат, бо ў ваколіцах месьціцца шмат ахоўваемых і вельмі багатых куткоў - Нацыянальны парк “Прыпяцкі”, заказьнікі “Альманскія балоты”, “Сярэдняя Прыпяць”, “Вусьце Лані”, рыбгас “Белае”, ды мноства іншых, меньшых па памерах, але ня меньш значных для захаваньня прыроднай спадчыны, якія патрабуюць пастаяннага нагляду з боку навукоўцаў.
Сонца дагарае. Шырокая і ўся ў сонечным золаце рака акупавана хмарамі камароў. Барвовае полымя небасхіла адлюстроўваецца ад бліскучай дахоўкі мясцовага храма. Я зноў у Тураве! Колькі ўсяго схавана ў гэтым простым сказе. Тураў - гэта не проста маленькі палескі гарадок. Тураў - гэта асяродзьдзе, атмасфэра, якую ня знойдзеш больш нідзе. Ён прасякнуты тысячагадовай годнасьцю, духоўнасьцю і асаблівасьцю, якую ты, на жаль, ня знойдзеш у мясцовай архітэктуры, ці сярод ягоных жыхароў. Ня знойдзеш, нават калі будзеш пільна шукаць. Проста настане момант, і ты адчуеш, што тут цёпла і кранальна прыемна, як гістарычныя пласты наўпрост напаўняюць цябе, а адчуваньне спакою і еднасьці з прыродай назаўсёды прывяжа да гэтага месца. Табе захочацца вяртацца сюды ізноў і ізноў, каб насыціцца не зразумелай пазытыўнай энэргіяй, якая бярэцца быццам бы ніадкуль, але надае твайму ўнутранаму сьвету гармонію.
І вось я зноўку еду сюды. Мінаючы жыткавіцкія калдобіны, адчыняю фортку, уцягваю на поўныя грудзі чыстае і вільготнае палескае паветра і збаўляю хуткасьць. Перада мной шматкілямэтровы мост над Прыпяцьцю, пойма якой, як і раней блішчыць шырокімі азёрамі паміж прыемнай купчатай зеляніны. Машына ціха ўздымаецца ўгару, адсюль ужо бачна, як лясы і хмызьняк саступаюць шырокім прасторам прыпяцкай вады. Не апісаць тое пачуцьцё, калі ты бачыш раку з гэтага месца ўпершыню! Наперадзе доўгі-доўгі мост, а паабапал яго паўсюль вада.
На даляглядзе зіхацяць новыя цэхі сыраробчага завода, за якім узвышаецца і сам Тураў. Я зварочваю на першым перакрыжаваньні і праз які кілямэтар ямак і выбаінаў нарэшце дабіраюся да легендарнай хаткі Пінчукоў, якая напэўна бачыла максымальную колькасьць добрых людзей у сваех сьценах. Павал і Наталя Пінчукі - знакамітыя кальцавальнікі птушак. Ужо шмат год яны прыяжджаюць у гэты домік, каб правесьці тут увесь палявы сэзон з красавіка па кастрычнік. Гэты маленькі драўляны домік - беларуская станцыя кальцаваньня. У ваколіцах яго акальцавана найбольшая колькасьць птушак у Беларусі.
Адчыняю калітку, адначасова па зарослай вадзяной расьліннасьцю старой затоцы паўзе лодка-байдарка з Паўлам і яго памагатымі, а іх сюды прыяжджае шмат і часта, бо многія прагнуць адпачыць тут, а тыя, хто пабываў, яшчэ болей жадаюць сюды вярнуцца. Некаторыя зь іх ужо ня могуць жыць бяз птушак Турава, а некаторыя без славутай ракі. Каманда вярнулася з чарговай праверкі адмысловых лавушак. У маленькіх мяшочках боўтаюцца пару дзясяткаў птушак. Адразу на верандзе месьціцца стары столік, а сьцены абвешаны рознымі навуковымі ды ня толькі прыладамі. Паўсюль за табой назіраюць птушкі з рознакаляровых фатаздымкаў ды малюнкаў. Хутка толькі што адлоўленыя птушкі будуць перамераныя, узважаныя і акальцаваныя, а потым зноў паляцяць лавіць жукоў ды камароў у пойму ракі. Кальцаваньне - цікавы і просты спосаб вывучэньня пярнатага царства. На птушку вешаецца металічнае кальцо з індывідуальным нумарам, адрасам цэнтра кальцаваньня. Калі хто знойдзе птушку з кальцом, інфармацыю, што знаходзіцца на ім, можна пераслаць у мясцовы цэнтр кальцаваньня, а ён ёсьць у кожнай краіне, ці адразу па адрэсе, якая месьціцца на кальцы. Пазьней навукоўцы ўжо вызначаць калі і дзе была акальцавана птушка. Дзякуючы кальцаваньню можна даследваць працягласьць жыцьця птушкі, маршруты міграцыі, месцы зімоўкі, рэгулярнасьць вяртаньня ў тыя ж мясьціны на гнездаваньне. Раней гэта быў адзіны эфэктыўны спосаб збору такой інфармацыі. Зараз жа, дзякуючы тэхналягічна-інфармацыйнай рэвалюцыі, ствараюць новыя і новыя перадатчыкі - спадарожнікавыя, мабільныя, пазыцыянаваньня, геалакатары - усе яны дапамагаюць зрабіць новыя адкрыцьці, але ж кальцаваньне ўсё яшчэ застаецца самым танным і самым распаўсюджаным мэтадам даследваньня міграцый і ўзроста птушак.
Прыпяць ахінае гарадок у пары сотнях крокаў адсюль. Усю веліч ракі можна адчуць на невялічкім узгорку недалёка ад хаткі кальцавальнікаў. З аднаго боку затока, зь іншага пратока злучаюцца з асноўным руслам, дзе вада бурліць і афармляе плынь з мноства накірункаў у адзіны. Вецер спрабуе паспрачацца з токам вады, дзьме ў адваротны бок, але ж марна - раней, ці пазьней вада дойдзе да Чорнага мора, каб потым зноў вярнуцца сюды. Цыклічнасьць прыроды, цыклічнасьць жыцьця, цыклічнасьць часу - усё гэта паўстае адзіным малюнкам, калі ты ўглядаешся ў цёмную магутную ваду, у якой дзе-нідзе паказваюць свае плаўнікі вялікія шчупакі.
Прыпяць - адно з нешматлікіх месцаў, дзе я марыў бы жыць, бо чароўная рака супакойвае твае думкі, якія б праблемы не варушылі тваё цела. На беразе яе, сярод крыклівых птушак і бязконцай вады ты адчуваеш сувязь паміж сучаснасьцю і мінуўшчынай. Гэтая сувязь настолькі моцная, што ня ведаючы гісторыі падсьвядома адчуваеш існаваньне вялікага княства на гэтым месцы, бо Тураўскае княства і ёсьць адно з самых старажытных на нашай зямлі.
Але вернемся да маленькай хаткі арнітолягаў. Гэта ня проста хатка, а цэнтр па даследваньню аднаго з сымбаляў хараства прыроды, яскрава праявіўшай сябе тут, на ўскрайку Турава. Тураўскі луг, тураўскі поплаў, тураўскае балоньне - так называюць мясцовыя паплавы ў навакольлі, якія заліваюцца вясновай паводкай, і пасля сыходу вады тут пасьвяцца мясцовыя каровы ды коні. Тут жа знайшлі свой дом мноства розных кулікоў, нават тыя, што звычайна гняздуюцца за тысячу кілямэтраў на поўнач. Баталёны ў сваех рознакаляровых абраньнях весела гоўсаюць адзін за другім ля самай вады, хвастаючыся перад сьціплымі самкамі сваімі прыгожымі кафтанчыкамі. Кожны самец мае сваё асабістае апярэньне і чым больш яскравае яно, тым больш верагоднасьць спакусіць якую самку на яйкі. А вакол вялікія і малыя зуйкі, цякуны, крыўкі і случкі разам з незлічонымі крычкамі і рыбачкамі размалявалі жывымі фарбамі і да таго багатую карціну Прыпяці. Недзе тут знайшлі сталае месца жыхарства нават марадункі - вясёлыя паўночныя птушкі з загнутымі дагары дзюбамі. Гэта амаль адзінае месца ў Беларусі, дзе яны гадуюць птушанят. Такі факт арнітолягі і мясцовыя жыхары не пакінулі без увагі. Зараз на цэнтральнай плошчы стаіць маленькі помнік, дзе на бронзавай галінцы ўселіся дзьве марадункі. Яны амаль не заўважна схаваліся ў клюмбе на цэнтральнай плошчы, а з вокнаў будынкаў, якія атачаюць тую плошчу, за марадункамі назіраюць іншыя жыхары Тураўскага балоньня з разнастайных маляўнічых плакатаў. На відным месцы месцяцца і інфармацыйныя стэнды, якія даюць магчымасьць першага знаёмства з хараством і асаблівасьцямі мясцовай прыроды. Тут жа, на іншым беразе затоцы і сам знакаміты поплаў, дастаткова перайсьці драўляны мосьцік.
Балоньне праз сваю ўнікальнасьць ня так даўно ператварыўся ў заказьнік. Да таго ж, асноўную тэрыторыю, дзе гняздуюцца птушкі, арэндавала “Ахова птушак Бацькаўшчыны” - грамадзская арганізацыя. Арэндавала, каб гарантавана захаваць балоньне. Кожны год розныя валянтэры прыяжджаюць сюды ня толькі, каб паглядзець і пакальцаваць птушак, але і вырашаць іншыя пытаньні па захаваньні заказьніка. А праблемаў, як і паўсюль тут багата. Так як Тураўскае балоньне знаходзіцца на мяжы гарадка, мясцовыя жыхары тут часта робяць пікнікі - варта абустроіць месцы для пікнікоў, бо забараняць ім гэта рабіць неяк абразліва. Некаторыя з такіх адпачываючых усё яшчэ не навучыліся прыбіраць за сабой, што час ад часу робяць валантэры, каб птушкі гнездаваліся на чыстых зялёных кочках, а не сярод чалавечага сьмецьця. Як і паўсюль мясцовыя жыхары ўсё меньш і меньш трымаюць хатніх жывёлаў. Каровы, коні, козы пасьвяцца на заліўных паплавах, не даючы хмызьнякам і трысьнягам распаўсюдзіцца наўкол. Але праз тое, што менее каровак, более хмызьняка, які кожны год таксама мусяць падчышчаць Пінчук і яго каманда. Хоць гарадзкая адміністрацыя йдзе на сустрач птушкам, не заўсёды можна знайсьці паразуменьне. І ў адміністратыўных пытаньнях часам прыходзіцца адстойваць сваю думку, спрачацца і тлумачыць неабходнасьць прыняцьця тык, ці іншых рашэньняў. Так, напрыклад, мясцовае кіраўніцтва вырашыла спраміць і пашырыць русла пратокі ракі, каб мясцовы параход мог хутчэй дабрацца да прычалу. Такое спрамленьне пагражае хуткаму высыханьню поймавых паплавоў, што з цягам часу адаб’ецца і на колькасьці гняздуючых птушак. Кожнае пытаньне вырашальна, калі знаходзіць аргумэнты і кампрамісы. Шмат пытаньняў паўстае, і наперадзе шмат працы, якая тут спыняецца толькі на зімовы перыяд.
Тым часам арнітолагі пашыраюць сваю прысутнасьць у мястэчку. У дадатак да ўжо знаёмага доміку, “Ахова птушак” таксама набыла вялікую драўляную хату непадалёк, зь якой зрабіла экалягічны цэнтар. Сюды прыяжджае моладзь з усёй краіны, а таксама з замежжа, каб разам пабавіць час, здабыць зялёнае знаёмства і дапамагчы птушкам. Домік таксама гатовы прытуліць любога сябра арганізацыі і навукоўца, якія апынуліся воляй лёсу на багатай тураўскай зямлі. А такіх жадаючых шмат, бо ў ваколіцах месьціцца шмат ахоўваемых і вельмі багатых куткоў - Нацыянальны парк “Прыпяцкі”, заказьнікі “Альманскія балоты”, “Сярэдняя Прыпяць”, “Вусьце Лані”, рыбгас “Белае”, ды мноства іншых, меньшых па памерах, але ня меньш значных для захаваньня прыроднай спадчыны, якія патрабуюць пастаяннага нагляду з боку навукоўцаў.