Мардә ыштәнбәсә вадош, кәфән бәдырне!
Фәрмони Фәхрәддин Әбосзодә
tolishpress.org
Номир бывот, Шаир!
(Бә һар нывыштәкәси ҹәвоб доәкәс пәјдо бәбе, Шаир Әли Насир!)
Жыго вотејдән чәмә орандыжон. Јәне веј сыханон охојәдә “р” вотејдән. Ымән һәнијән шин кардејдә чә хонәхо жә гәпи!
Әве, азән сәлом вығандејдәм бә Толышыстон, гәпымон һәнијән шин быбу вотејдәм!
Һички бә һички әзыни воте ки, әв бә кон тәшкилат дәшәнине, кејнән чәјо бешәнине, јаанки әјоән мандәнине! Чумчыко ым чы һар кәси ыштән тәбии һәхе, Хәлләғи-Аләми доәше бәј!
Әве, Шаир, шинә Бом, мәслоһат шымәје, бә кон тәшкилотон пијејдә, дәшән, ко тәшкилотоән пијејдәоне, бешән, Хыдо хәј быдә бәшмә!
Әмма чымы вотәј ым ни. Чымы мәтләб ҹоје. Әзыним воте ки, Шымә чок сәрәсәнишон чымы нывыштәјон. Һәмән ым һозијәти бәбе чымы тәрәфо. Чумчыко Шымә сыхани сәррофишон, гыләј гәдә ишорән вәсе ки, бызнән, чичи һәхәдә сыхан шејдә. Әве, чымы омә нәтиҹә ыме ки, Шымә де устоәти, зыне-зыне нывыштејдәшон ым сыханон ки, һандәкәс жыго бызны ки, чымы вотәјән мәно һежо ымејбән. Не! Әв ни! Һәмоә рој бочи огәтејдәш, ыштә хәлғи бә дә-дук еғандејдәш, Шаир?
Ышты бәјонотонәдә бәмы гон омә чиј ым быә ки, бочи бәпе Ты, чымы хәлғи јолә Шаир, ыштәни ехроҹ быкәј Әли Кәримли вәдә, Иса Гәмбәри навәдә? Бочи бәпе ты нороһот быби бо Озорбојҹони тале?! Чиче, Толыши рујәшон дутә бә тырки рујә, һежо бәпе чәј кәшәбындә быжијы? Ыме ышты боштә хәлғи пијәј?
Чымы нывыштәјон ымонин. Һәјф быбу ки, Ты һәхи ро огәтә, шәш бә ноһәхи ро! Чымы нывыштәјоны огәтә, гырд ҹо сыханоны нывыштә.
Мәслоһатым зынәј ды-се кәлимән бынывыштым “Мәло” һәхәдә. Быбахш мыни, Шаир, бәлкәмән јоләшәхәти кардејдәм, сыхан вотејдәм Ышты сыхани вәдә. Әмма, чич кардеј бәбе, сыханы ки Вотә, бәпе азән чәј вәдә ыштә сыхани бывотым ки, мәхлоғ жыго нызны ки, “сыхан бывот бә һан шә”.
Нывыштејдәш ки, “мәлоәти мәкән боәмә”, “бәмә мәло лозим ни”. Чымы Бојли, мәло бә һәмәкәси лозиме! Әмә чуне бышомонән, чичон быкомонән, ағылманд ја ахмәх быбомонән, охојәдә чәмә һар гыләјни еһтијоҹыш бејдә бә мәло! Есә ә мәло ыштән “чоке” ја “бевәҹ”, имонине ја беимон, сабитғәдәме ыштә имонәдә ја не, һәлолхоре ја һәромхор, ым ҹо мәсәләје.
Әмма аз ымијән дәрәсејдәм ки, Ты ијо “мәло” вотеәдә, ҹо мәно нәзәрәдә гәтејдәш. Ымијән бывотым ки, Ыштән нывыштејдәш ки, “XAHİŞIM HESTE ÇIMI SIXANON BƏNƏ İQLƏ PIƏ, İQLƏ MOƏDƏ BIƏ BOӘ SIXANİ ĞƏZİNƏ ĞƏBUL BIKƏN. BOӘ BƏ BOӘ KOMƏQ BƏKA. BOӘ BƏ BOӘ ZILM NİBƏKA”, чәјоән Ыштән “зылм кардејдәш Бәштә толышә боә”, јәне пејарыш кардејдәш бәј, бә ҹо мәно парчин кардејдәш чәј сыханон. Бәты дамејдәни жыго әмәл, Шаир!
Гыләј һәшјә бешәниним бы вырәдә. Бәмы жыго омејдә ки, ты лап әсәби быәш ым мәтни нывыштеәдә. Зынејдәним Тыни, Шинә Бо! Ты ки сыхани бә дим вотејдәш! Бочи бәс ијо ном гәтејдәниш, де һым-ҹыми гәп жәјдәш! Чич быә бәты?! Номир быгәт, Шаир! Мыны огәтә ијо, шәш егынијәш бә банды-ку, ижән быбахш мыни, аләмы жә бәјәнды! Нәтиҹәшән ым быә ки, һандәкәсонку “боәти” тәләб кардејдәш, әмма ыштән “боә ғәзинә” нывыштејдәниш. Бомы чанә гонән быбо, вотәниним: Толышым нывинде ышты сыханон кутәдә, тыркым винде әјо, Шаир! Камфырсәтә, мијонгәзә, дыздәдәмә, мавјә тырк! Де һәјфи!
Мадәм ки Ты мәлоку нывыштә, мәҹбурим Бәшты јод бијәм ки, мардә ыштәнбәсә вадош, кәфән бәдырне! Һич гылә толыш, де һич гылә вонә бәпе зијон ныжәны бәчәмә хәлғи! Әмма чымы нывыштәјәдә сыхан һич хәлғикујән шејдәни. Чымы сыхан Шаир Әли Насири һәхәдәј! Ә Әли Насир ки, бә тыркон “боә” воте-воте ғәзәнҹыш әв бе ки, егыније бә зиндон! Ыме Ышты дејәвон боәти нәтиҹә? Бәты лозиме жыго боәти? Охо Ты вејнә толышонсә чок зынејдәш ки, чәвоно боә бенибәше бәмә. Боә бә шәхси вотејдән ки, Хыдо дојдә әј. Әвән ки толышонин, әвонин Ышты боә! Охо ты Ыштән нывыштәбе ки, “Аз пәләнгим, нечи авлод әзынним”! Есә чич быә Бәты? Ым чы тожә “авлодәтије, боәтије”?
Бочи бәпе Толыши јолә Шаир ыштәни пусты-лу быкә ки, чиче-чиче, тыркон бә толышон боә нывотон, боә ныбон дејәвон, выло бәбе Озорбојҹон? Ты фик быдә, чәвон и кәси ҹәвоб доше бәшты һәрај? Зә, нибәдон! Ты ыми зыне-зыне, бочи чангы дәғандә Бәштә? Озорбојҹон выло бәбе, ҹәһәнным выло быбу! Вәјнәнә бынәдә выло быбу! Зинә выло быәбәј, ымруж семыш әби!
Ты нывыштејдәш ки, “чәмә зумон рәсејдәни чы режимику жычиј быстәнәмон”. Бызын, чанә де жәләвонон боәти интизорәдә, һәвәсәдә, орзујәдә бәбеш, һич вахти һичи сәј әзыниш, әмәнән әзынимон!
Һа, чок бә јодым омәј. Ым чы сыхане нывыштејдәш ки, “бәмы де интернети ҹәвоб мәдән, чики бәмы сыханыш һестебу, бо бә Боку”. Ғыјмәт рост кардејдәш? Ја ҹәвобику тарсејдәш? Иглә һәғиғәти Ыштә јодәдә чок-чоки огәт: Ты жычиј нывыштејдәшбу, һукман Бәшты нывыштәј ҹәвоб доәкәс бәбе, Шаир! Ијо чы чочинә ко һесте ки? Һәмән бәпе бочи Бәшты хото быгыны ки, тәнғыдым кардә Ышты бәјонот? Әмә ыштән-ыштәни тәнғыд ныкомон, бәс ки сәрост бәка чәмә сәһвон? Әмә ыштән дәнычыкомон ыштә бә зымрых шә боә кәши, тырк бәгәте әј? Бәс кыве “Әмр-бе-мәруф”, “Нәһј-әз-мункәр”, һа “Әһли-Бејти Шаир”? Тәвә бијән, таштә бијән, Һәмзә хыјо каштејдә, Толыши Шаир бә тожә боәти һәвәс дәшә де тыркон? Һички дамә ныбу, һички бә һички сыхани ҹәвоб ныдә, чәј кардә коон тәһлил ныкә, ыштә тәнғыди ғејдон нынывышто, бәвәдә чокнә бәбе чы хәлғи тале, чуне бәшен толышон?
Ым чы сыхане, нывыштејдәш ки, бәмы ҹәвоб дој пијәкәс бо бә Боку? Чиче, әмә бәпе кәбәкә бынәвәмон, гылә-гылә бә һар кәси чәј кәдә ҹәвоб быдәмон? Идәгардыше ым? Конҹо нывыштә быә ки, Толыши озод кардејро, һукман бәпе бој, Озорбојҹонәдә быжијы! Ја ҹәмати гәви бастејдәш? Охо, ты “зиндоно сәдо кардејдәбиш милләти”, әмәнән пәрејдәбимон Бәшты һәво! Ышты вотәј ыме ки, әмә бәвәдә Бәты вотәнинбимон ки, кејнә бебәшеш бомеш, бәвәдә бәвотеш ыштә сыхани?! Зиндони ијән ғурбәти арәдә фәрғ јәне жәго јоле Ышты нәзәрәдә? Ты жыго фикир кардејдәш ки, толышон һәммәј кефику омән бә ғурбәт? Бәс Ты бочи дард вардејдәш дардон сәпе? Кыве Ышты осынә мәнтығ?!
Нывыштејдәш ки, “чәмә нервон, әсәбон хәроб мәкән”. Ым ко ки һесте, әмә мышғолимон деәј, ым мыборизә ки һесте, әмә бардејдәмон, бымәдә “нерв, әсәб” быәнин ни, Шаир! Чики әсәбон зәифин ја ғајдәдә нин, чанә ди ни, әв бышу де ҹо кој мышғол быбу, чәј вырә ни ыврә! Әмә ыштә сыхани мәвотәмон, мәнывыштәмон, чиче-чиче, чикисә әсәбон зәифин? Чәшонымон рушин, Шаир! Әзјәтән быбо, чанә ди ни, әвони быросын бә һәкими, быдә лығмон чарә быкә бәвон! Әмә лығмон нимон! Мәлоән нимон ки, моизә баһандәмон бокисә!
Бокујәдә жимон кардеј кејнәку жәго јолә игидәти һисоб бејдә? Фәрғыш чиче, толыш конҹо жимон кардејдә? Бәгәм Бокујәдә жимон кардә толышон һәммәј толыши ғәми кәшејдән?
Сыфтә-сыфтә ыми бывотым ки, вахт, мәғом рәсеәдә, бомен толышон, һәммәј нывонән, лозим быәкәсон бомен, быми шәкы ныбу! Әмма есәтнә вахти һич ымән әсос нихо! Чиче, әмә ҹанг кардејдәмон ки, һәмә толышон бон тифанг пегәтын, бә рестә бымандын? Әмә мыборизә бардејдәмон, чымы Бојли, сивил, демократик мыборизә. Чы мыборизән вејә бәһрон есә чәши вәдән - Әмерикәкуш гәтә бә Авропә, Русијәкуш гәтә детобә Ирони ијән Чини, виндәкәс виндејдә әвони! Бә нывиндәкәсонән Хыдо рәһм быкә, окә чәвон чәшон ки, быдә әвонән бывиндын!
Мыборизә гыләј које ки, ијо һар гылә сыхани, бәјоноти, оварди веј јолә, гонә мәсулијәтыш һесте, тарсыш һесте. Хысусән еһанә чәј мыәллиф Толыши јолә Шаиребу! Мыборизә ән јолә шәртон гыләјни әве ки, бәпе чәј навәдә шәкәсон дырыст бызнын, бәштә хәлғијән дырыст быроснын ки, чиче чәмә пијәј, чәмә мәғсәд? Ты ки чок зынејдәш чәмә пијәј, чәмә мәғсәди. Әмә ыштә довләти нысохтомон, толыш һич вахт рушт әкәни! Кырт! Ыми зыне-зыне гирәм ты нывыштејдәшбу ки, мәвотбән әмә де тыркон боәмонбән, деәјән мәһвы карде чәмә чандә сорон бардә мыборизә, чәмә кәшә зәһмәт! Бочи?
Чымы вотәј ыме, Шинә Бо! Еһанә һәмон бәјоноти мыәллиф Ты быәнәбәјш, аз һич фик нәдәјм бәј, әвотим, одәмејәни, жәго зынәше, чәј ағыли бырнијәј ыме, нывыштәше. Аз чич быкәм ки, чә бәјоноти мыәллиф Әли Насире?! Һәмән жыго гыләј мәғомәдә! Охо ым чымы зынә, чымы ијән һәзо-һәзо толышон фәхр кардә, дечәј иглә кәлимә бә мыборизә рост быә Әли Насир ни! Чымы зынә Әли Насир гәви сыханон нинхо “риск”, “тарс”, “хәто” ијән ҹо кәлимон! Ымон корә пәллеки нәғылонин, Шаир, Ышты вотәнин быә сыхан нин! Бә мыборизә рост быә һар кәс лап сыфтәо чок зынејдә (зынејдәныбо, де бәболи боәј!) ки, бы роәдә марде һесте, гарде ни! Ым ифодән Ты вотә, Шаир! Чы рәјрә Ышты јодо бешин Ышты вотә сыханон?
Һичкијән нызно, ты чок зынејдәш мыни. Аз һежо бәрмалә вотәме ыштә сыхан. Чыми бәпештән чанә умрым мандәбу, жәгоән бәвотем. Шәхсән Бәты ыштәни веј лозим быбо, лап бомем Бокујәдән, Ланконәдән бәзнем воте ыштә сыхани! Интаси аз чичым вотәбу, нывыштәмбу, чокнә вотәмбу-нывыштәмбу, чәј барәдә бынывышт-бывот, чымы сыханон бә ҹо мәно парчин мәкә, мәхлоғијән дәмәгижын. Ты чокнә һестиш, жәгоән быби, Әли Насириш, Әли Насирән быби!
Охојәдә гыләјән сыхан бывотым: Ым чымы Бәты ҹәвоб ни, чымы ијо нывыштәјон һәммәј чымы дыләдожонин!