АЗӘРБАЈҸАН РЕСП.-НЫН ИРАНА ГЕЈРИ-ГАНУНИ ӘРАЗИ ИДДИАЛАРЫ-IV-ВИРАНӘДӘ “АЛИМ” ЧОХ,АММА КИ,ГАНАН ЈОХ!
Фәхрәддин Әбосзодә, Каһин Мирзәлизодә
tolishpress.org
IV мәгалә
Гујруглар башлајыр әсмәјә
Түркмәнчајла бағлы бәјанатын үстүндән бир нечә ҝүн кечәндән сонра мәмләкәтин бәзи ағыллылары онун ағрысыны һисс етмәјә башладылар. Папагларыны гаршысына гојуб јахшы-јахшы фикирләшәндән сонра ағлы башында олан бәзиләри анладылар ки, Сијавуш Новрузов вә онун кимиләрин касад ағлына ујуб, Түркмәнчај мүгавиләсинә јенидән бахылмасы тәклифи илә чыхыш едән Иран азәриләринин тәшәббүсүнә севинмәк әслиндә Азәрбајҹан республикасы адында бу гондарма гуруму апарыб учурумун лап кандарында гојмаг кими бир шејдир. Она ҝөрә дә аздан-чохдан башы чыханларын гујруғу горхудан әсмәјә башлады...
Рауф Кәримли адлы бириси haqqin.az сајтында милләти бу барәдә тез-тәләсик хәбәрдар етмәк арзусунда булунду. “Милчәкгапан Сијавуш лап ермәни кими данышды” адлы мәгаләсиндә о, “Иран тәрәфинин бәјанатыны ашкар фитнәкар характериндә олдуғуну” гејд етмәклә јанашы, башыбәлалы С. Новрузовун мүлаһизәләрини “тәһлүкәли” адландырараг, онлара гәти етираз етди. “О да тарихи арашдырмаларла мәшғул олмаг һәвәсинә дүшәрәк, о јерә ҝәлиб чыхды ки, 1828-ҹи илдә парчаланмыш Азәрбајҹан торпагларынын ваһид Азәрбајҹан дөвләтиндә јенидән бирләшдириләҹәјини” сөјләди. Р. Кәримлинин фикрини даһа садә бир дилә чевирсәк, белә чыхыр ки, сән демә, С. Новрузов гаш дүзәлдән јердә вуруб ҝөзү дә чыхарыбмыш!
Р. Кәримлинин сөзләринә ҝөрә, С. Новрузов, маһијјәтҹә, Иранын бәзи депутатларынын Азәрбајҹанын әрази бүтөвлүјүнә ҝөстәрдији һөрмәтсизлији, Иранын әрази бүтөвлүјүнә һөрмәтсизликлә тәкрарлады. Вә дәрһал белә бир суалла мүраҹиәт етди: ““Ермәни стилиндә” белә бәјанатлары сәсләндирмәк “шәрәфини” Азәрбајҹан өзүнә рәва билә биләрми”?
Онун фикринҹә, рәсми Бакы Ермәнистан-Азәрбајҹан мүнагишәсиндән сөһбәт ҝедәркән, һаглы олараг, бејнәлхалг һүгугун дөвләтләрин әрази бүтөвлүјү вә сәрһәдләринин тохунулмазлығы кими мүһүм принсипләрини нүмунә ҝөстәрир. Амма, онун сөзләринҹә, ермәни тәрәфи “Азәрбајҹан тәрәфинин бу әдаләтли дәлилинә гаршы башга бир принсипи - милләтләрин өз мүгәддаратыны тәјин етмәси һүгугуну гојур”.
Р. Кәримли јазыр ки, бу мәнада рәсми Бакынын дәлилләри там әсаслы вә әдаләтлидир. Бунун мүгабилиндә “С. Новрузовун бәјанаты әнәнәви олараг сәһв вә јерсиздир”. Мәһз она ҝөрә дә о белә фикирдәдир ки, С. Новрузов “рәсми Бакынын јох”, “рәсми Јереванын” дәлилләрини әлиндә әсас тутур, јәни “сәрһәдләрин тохунулмазлығы вә әрази бүтөвлүјү принсипләрини дејил, милләтләрин өз мүгәддаратыны тәјин етмәси һүгугуну тәмин етмәјә чағырыр”.
Бу јердәҹә Р. Кәримли өз горхусуну дилә ҝәтирир вә јазыр ки, С. Новрузовун “бу сәһв бәјанатынын мәнфи тәсирини биз һәлә һисс едәҹәјик”, “чүнки ермәни тәрәфи бундан һөкман истифадә едәҹәкдир”. Сонра да суал едир: “Бизә бу лазымдырмы? Белә риторикаја, һәм дә С. Новрузовун ифасында зәрурәт вармы?”... “Инди дә башга бир регионал дөвләтлә јени конфронтасија јаратмаг нәјә лазым иди?” Вә сөзүнә истеһза илә јекун вурур: “Бүтүн бу суаллара ҹавабы С. Новрузов вә онун Президент апаратындакы куратору билир”.
Р. Кәримлинин мәгаләсиндән даһа бир нечә фикри тәкрар олараг охуҹуларын диггәтинә чатдырмағы лазым билдик. О әминдир ки, “әввәл-әввәл Иранын һаким синфини тәшкил едән Иран азәрбајҹанлыларынын өзүндән сорушмаг лазымдыр ки, онлар өз мүгәддаратыны тәјин етмәк истәјирләрми?” Онун фикринҹә, сепаратизм уҹбатындан өз әразисинин 1/5 һиссәсини итирән бир өлкәдә “сијаси Гаврош” С. Новрузов тәрәфиндән һәмин бу сепаратизми дәстәкләмәк ағылсызлыгдыр”.
Ирана ҝәлдикдә исә, Р. Кәримли әминдир ки, “Иран өз ҹавабыны верәҹәкдир вә буна һеч бир шүбһә јохдур. Анҹаг Иран өз Сијавушунун дили илә ҹаваб вермәјәҹәк. Әладыр да, бүтүн дүнја илә дөјүшүрүк. Нәдәндирсә, сон вахтлар бизим игтидарын башы јел дәјирманлары илә мүһарибәјә бәрк гызышыб. Хејирди јәни бу?”, - дејә о өз фикрини јекунлашдырыр.
Јазмаг истәјән чох, өјрәнмәк истәјән исә јохдур!
Ҝөзләмәк оларды ки, башгалары да Р. Кәримлинин мәгаләсини охујуб, гујруғуну гысыб өз комасында отураҹаглар! Амма кимә дејирсән? Заваллы мәмләкәтдә әлинә компүтер дүшәнин һамысы клавиатуранын “јумшаглығындан” ләззәт алараг, һеј јазмаг истәјир. Амма бир нәфәрин дә олсун ағлына белә ҝәлмир ки, јазмагдан әввәл јаныны стула басыб јахшы-јахшы охумаг, өјрәнмәк лазымдыр.
Биз елә бу фикирләри ҝөтүр-гој етмәкдә идик ки, бир дә ајылыб ҝөрдүк ки, Teleqraf.az сајтында Әзиз Әлибәјли адлы бириси “Ирана тарих дәрси вермәк” һәвәсинә дүшүб. Бу јердә дејибләр: Ләнәт сәнә кор шејтан!
Мүбалиғәсиз демәк олар ки, һеч бир ҹүмләсиндә мәна вә мәзмундан әсәр-әламәт белә олмајан, мәмләкәтдә тәһсилин вә савадын гара ҝүндә олдуғундан хәбәр верән бу кичик мәгаләдә мүәллиф о гәдәр һәрзәлик едиб, һәдјанлар јағдырыб ки, онларын һамысыны садаламаг вә мәнасыны изаһ етмәјә биздә сәбр һаны? Бунунла белә башга чарәмиз јохдур: Чүнки олдун дәјирманчы, чағыр ҝәлсин дән Короғлу! Чағыраг да, нә дејирик?
Ә. Әлибәјлинин галан фикирләрини гојуруг бир кәнара, ҝуја Азәрбајҹан республикасынын Ирана әрази иддиаларыны “әсасландыран” доггуз дәлили ортаја гојмагла, фикримизи јекунлашдырырыг.
О иддиа едир ки, ҝуја Түркмәнчај мүгавиләсиндә (маддә 3) ““Аразын о тајы вә бу тајы” ифадәләриндә вә дәгиг ифадә едилмиш сәрһәд нөгтәләриндә ады чәкилән торпаглар Иран әразиси кими гејд едилмәјиб вә тарихән дә бу торпаглар Иран адыјла танынмајыб”. Ај бәдбәхт! Кимсә бундан бир шеј анладыса, бујуруб десин! Бизи марагландыран одур ки, өзү јәни нә јаздығыны ганды? Ај төвбә! А кишиләр, ачын Түркмәнчај мүгавиләсинин мәтнини, өзүнүз охујун, ҝөрүн Ә. Әлибәјлинин јаздыгларына һәтта мәнаҹа јахын олан бир фикрә раст ҝәлирсиниз ја јох? Ахы, бу торпаглар нәинки һәмин мүгавилә имзаланан вахты, мин илләр ондан габаг да Иран торпағы олуб вә бу факты дүнјада һеч бир гүввә тәкзиб едә билмәз, чүнки адама дејәрләр ки, улдуза һүрмә!
“Икинҹиси, Азәрбајҹанла Иран бир дөвләт тәркибиндә олублар - Сәфәвиләр вә Надир, һәр икисинин дә рәһбәри түркдүр, фарс дејил (јәни, Иран өзү Азәрбајҹан дөвләтинин тәркибиндә олуб)”. Нә ҝүндәсән, Азәрбајҹан?! “Үчүнҹүсү, Иран өзү дә 20-ҹи әсрин 20-ҹи илинә кими түрк сүлаләсинин идарәчилијиндә олуб”; “Дөрдүнҹүсү, фарсларын Иран дөвләтчилији VII әсрдә әрәбләрин истиласы илә ләғв едилмишди (она гәдәр исә Албанија мөвҹуд иди(?))”; “Бешинҹиси, Иранын истинад етдији Түркмәнчај мүгавиләсинин вахтынын һачан битмәси һагда бәнд јохдур вә мүгавиләнин ләғветмә механизми мөвҹуд дејил”; “Алтынҹысы, һәлә јүз ил әввәл, Чар Русијасы дағыланда вә АХҸ де факто (Иранын өзү исә де-јуре) (?) танынанда мүгавиләнин фактики олараг шәртләри ишләмирди вә өлү сәнәдә чеврилмишди”; “Једдинҹиси, Түркмәнчај мүгавиләсини Иран адына имзалајан шәхс Гаҹар-түрк нүмајәндәси иди, фарс дејил”; “Сәккизинҹиси, АР вә ИИР БМТ үзвү олараг јекун мүгавиләсинә (нә јекун мүгавиләси, һансы мүгавилә?) имза атыблар вә бејнәлхалг һүгугун әсас принсипләриндән бири олан әрази бүтөвлүјүнүн тохунулмазлығы принсипинә риајәт етмәјә борҹлудурлар (әввәла, бејнәлхалг һүгугун принсипләри тәкҹә ондан ибарәт дејил, јеринә јетирмәјә галса, ҝәрәк һамысыны јеринә јетирәсән, икинҹиси дә, бәс онда нијә Бакыда президентдән тутмуш журналистинә гәдәр һамыныз бир ағыздан Иранын тарихи торпагларыны тәләб едирсиниз?)”; “Догузунҹусу, бејнәлхалг тәһлүкәсизлик, бир сыра гошулма (?) сәнәдләри вә бејнәлхалг мүгавиләләр Иранын әсассыз олдуғуну сүбут етмәкдәдир”. ... шүкүр, Илаһи!
Бирҹә шеји дә гејд етмәјә билмәрик. Белә ҹәфәнҝијаты јазанын өзү нә гәдәр бисавад вә бәдбәхтдирсә, ону дәрҹ едән баш редактор ҝөрәсән нә ҝүндәдир?
Әввәл һәмин мәгаләни охујанда, доғрусу, һиддәтләндик. Амма сонра алим ады дашыјан “адлы-санлы” тарихчиләрин фикирләрини охујанда, баша дүшдүк ки, о бәдбәхтин ҝүнаһы јохмуш, алимләр ондан да пис ҝүндәдир. Она ҝөрә дә һәмин о Ә. Әлибәјлијә бабасына рәһмәт охујараг, кечирик “алимләрин” дедикләринә.
Алими дә чобан кими данышыр
Дејирик, јахшысы будур, ашағыдан јухарыја ҝедәк. Јәни әввәл “кичик” алимләрин ағзыны арајаг, ҝөрәк онларын ағзындан нә аваз ҝәлир?
Милли Мәҹлисин депутаты, тарих елмләри намизәди М. Гурбанлы белә деди: “Мүгавиләнин шәртләринә әсасән, - дејә о, әда илә белә јазыр, - Азәрбајҹан халгы (?) вә Азәрбајҹан дөвләти (?) ики һиссәјә бөлүндү”.
Бу сөзләрдән сонра онун фикирләринин давамыны охуҹунун диггәтинә ҹәлб етмәклә, онун вахтыны алмаға еһтијаҹ вармы? Јохду, ләлә, јохду! Гәмлонун сөзү олмасын, “нә Азәрбајҹан халгы, нә Азәрбајҹан дөвләти, ә”? Рәһмәтлик Сәдулла Аслани бизә белә өјрәтмишди мәҝәр? Өзүндән утанмырсан, һеч олмаса о рәһмәтликдән утан! Јазыг инди гәбриндә раһатҹа узана билмир ки, бу нә тәләбәдир, мән јетишдирмишәм? О заман бәјәм “Азәрбајҹан халгы” олсун ја да “Азәрбајҹан дөвләти” вар идими? Һарда јазылыб бу, һардан охумусан буну? Адама дејәрләр, абыр-һәјан олсун, ајыбдыр!
Тәкҹә бунлары десәјди, јенә дәрд јары иди, узаг башы араја салыб дејәрдин ки, охудуглары бәлкә јадындан чыхыб. Сонра нә десә јахшыды бу елмләр намизәди? “Әслинә галса о мүһарибә ҝедәндә вә мүгавилә имзалананда Ираны азәрбајҹанлылар идарә едирди. Шаһын өзү дә азәрбајҹанлы иди, Иранын адындан мүгавиләни имзалајан Аббас Мирзә дә”. Сонра да дејир: “Әҝәр һәмин мүгавиләјә јенидән бахмаг лазым ҝәлсә, онда Иран Азәрбајҹана бирләшдирилмәлидир вә Иранда идарәетмә азәрбајҹанлыларын әлинә кечмәлидир”. Паһ атоннан, сөзә бахе! Аллаһдан бујруг, ағзыма гујруг! Ҝөзлә, боғазында галар!
Јазыг мүәллимләр! Сөјәндә онлары сөјүрләр! Даһа демирләр ки, јазыг мүәллим нејләсин ки, шаҝирди өз елмини дә, әгидәсини дә нәјинсә хатиринә сатараг, кимләринсә хошуна ҝәлмәк үчүн һәрзә-һәдјан демәклә мәшғулдур!
Дедик, нејнәк, бәлкә о, елмләр намизәдидир, савады аздыр, олан-галан савадыны да гојуб И. Әлијевин вә онун мәрһум атасынын јолунда, бахаг ҝөрәк ондан бөјүкләри нә дејирләр. Бахдыг, амма каш һеч бахмајајдыг! Чүнки бу “алимләрин” дедикләрини охујанда адамын дириси галыр, өлүсү хортлајыб гәбирдән чыхыр, дик-дик отуруб адамын ҝөзләринин ичинә бахыр!
Милли Мәҹлисин даһа бир депутаты, бу дәфә Елмләр Академијасы Шәргшүнаслыг институтунун директору профессов Ҝөвһәр Бахшәлијева да бунлары деди: “20-ҹи әсрин әввәлләринә гәдәр Иранда дөвләт башында Азәрбајҹан түркләри отурмушдулар вә бир нечә әср әрзиндә Иран фактик олараг мәһз түрк дөвләти иди. Әҝәр мүасир Иранын дахил олдуғу Сәфәвиләр империјасыны ҝөтүрсәк (еһтијатлы олсан јахшыдыр, өзүнү ҝүҹә сала биләрсән!), Шаһ Исмајыл ону мәһз түрк дөвләти кими јаратмышды. Биз һамымыз билирик ки, Шаһ Исмајыл вахтында дөвләт дили түрк дили иди. О, о дөврдә һәмчинин бу дөвләтдә фарс дилиндә шер јазмаға сон гојду (?). Буна ҝөрә дә, фикирләширәм ки, Иран депутатларына артыглыг еләмәз ки, һәмин дөврүн тарих дәрсликләрини ҝөтүрүб, бир даһа онунла таныш олсунлар”.
Нә дејәсән беләсинә?! Ахы бу ҹәфәнҝијата нәсә демәк дә олар? Бирҹә ону дејәк ки, ҝорун чатласын, ај Зија Бүнјадов, ҝөр сәнин креслонда кимләр отуруб!
Бүтүн бунлара бахмајараг, даһа бир тарихчи алим, тарих елмләри доктору, профессор Ҹәмил Гулијевин бу мәсәлә илә бағлы фикри илә таныш олдугда, лап јер ајағымызын алтындан гачды! “Азәрбајҹан ханлыглары”, “Азәрбајҹанын тарихи әразиләри”, нә билим, даһа һансы ҹәфәнҝ фикирләри, мәгаләнин әввәлки һиссәләриндә ҝәтирдијимиз бош вә мәнасыз, елмлә вә тарихлә һеч бир әлагәси олмајан вә ола да билмәјән ҝүлүнҹ мүддәалары тәкрар етдикдән сонра, “о бојда алим”, нәһајәт, М.Ҹ. Бағыровун “Теһран ән гәдим Азәрбајҹан шәһәридир” ифадәсини олдуғу кими јазараг, она һеч бир тәнгиди-алим мүнасибәтини билдирмәмәклә, һесаб един ки, бу виранә мәмләкәтдә Елмләр Академијасы Тарих институтунун бәднам директору Ј. Маһмудовун сон илләр әрзиндә дағыдыб мәһв етдији тарих елминин олан-галан галыгларыны да апарыб Лөкбатанын сәһра гәбиристанлығында бирдәфәлик басдырмыш олду!
Белә мисаллардан чох ҝәтирмәк олар. Амма нә мәнасы? Һамысы тутугушу кими бир-бирини тәкрар едир. Она ҝөрә дә бурада “алимләр” һаггында сөһбәтимизи бурада битириб, бахаг ҝөрәк өлкәдә арифләр һәлә дә галыбмы?
Гојун ариф данышсын!
Чох ахтардыг, ахыр ки бирини тапдыг. Мәшһур јазычы Чинҝиз Һүсејновун minval.az сајтындакы мүсаһибәсиндәки ашағыдакы фикирләри охујанда, әввәл-әввәл ҝөзүмүзә инанмадыг ки, беләләри дә һәлә вармыш! Бөјүк јазычы белә дејир: “Биздә һәләлик фикир саһибләри тәк-түкдүр, неҹә дејәрләр, галаны һамысы башдан-баша ҝениш мәдәни базадан мәһрум феодал дүнјаҝөрүшлү гара күтләдир... Биздә дөвләтчилик идејасы инди-инди формалашыр, Сәфәви Азәрбајҹан дөвләти һаггында бүтүн данышыглар Совет дөнәминин мифидир. Шаһ Исмајыл түрк дилиндә ҝөзәл шерләр јазса да, империја Фарс империјасы иди вә о, онун мәнафејинә хидмәт едәрәк, нифрәт етдији сүнни-түркләрлә, түрк Осман империјасы илә вурушурду. Бу о демәкдир ки, рус тахтында әсрләр боју отурмуш алманлар, Бөјүк Јекатеринадан башламыш, иддиа етсинләр ки, Русија алман дөвләти олуб, ҝүрҹүләр исә ҝәрәк десинләр ки, онилләрлә һакимијјәт башында Ҹугашвили-Сталинин олдуғу ССРИ-Русија ҝүрҹү дөвләти иди”.
Дејә билмәрик ки, бөјүк јазычынын дедији бүтүн фикирләри илә там разыјыг, амма јухарыда адыны чәкдијимиз “бөјүк” тарихчиләрдән сонра Ч. Һүсејновун фикирләрини охудугда, демәк истәјирсән ки, нә јахшы ки, бу дүнјада арифләр һәлә вармыш!
Хәтаијәм, ағ атлыјам, сөзү шәкәрдән татлыјам, Мүртәза Әли затлыјам!
Һәр һансы бир Аллаһ бәндәсинин мәһз һансы милләтә мәнсуб олдуғуну билмәк үчүн ән тәсирли васитә о шәхсин өзүдүр. Доғрудур, антроположи, генетик вә с. елми јолларла да инсанын милли мәнсубијјәтини тәгрибән мүәјјән етмәк мүмкүндүр. Амма бүтүн бу үсуллар милли мәнсубијјәти, белә демәк мүмкүнсә, анҹаг “шәрти” мүәјјән едә билир. Јәни әҝәр Ликин (Лерикин) Пејәсо (Пирасора) вә Тәбризин сакинләри арасында профессор Назарованын апардығы антроположи тәдгигатлар тәсдиг едирсә ки, индики Тәбризин сакинләри антроположи ҹәһәтдән Пејәсо кәндинин сакинләри илә ејни адамлардыр, бу о демәкдир ки, онларын һамысы миллијәтҹә талышдырлар! Әслиндә һеч белә тәдгигатлар апарылмаса да, биз талышлар буну јахшы билирик ки, Тәбризин олсун, ја Ардәвилин (Әрдәбилин) сакинләринин бөјүк әксәријјәти һазырда түркләшмиш талышлардыр.
Бунунла белә, һәмин тәдгигатларын нәтиҹәләрини әсас ҝөтүрәрәк, ҝедиб тәбризлини мәҹбур етмәк олмаз ки, о өзүнүн талыш әсилли олдуғуну бојнуна алсын. Милли мәнсубијјәт мәсәләсиндә һазыркы дүнјада һамы тәрәфиндән гәбул олунмуш әсас мејар инсанын өзүнүн вердији ҹавабдыр. Јәни, мәсәлән, әҝәр Тәбриз әһалиси бу ҝүн дејирсә ки, о, түрк вә ја түркмәндир, биз ону елә дә гәбул етмәлијик. Бу, даһа чох мәдәнијјәт мәсәләсидир, јәни кимдәнсә бунун әксини тәләб етмәк, ән азындан, мәдәнијјәтсизликдир!
Нијә бунлары јазырыг? Чүнки нечә илләрдир, Бакынын пулла али тәһсил, сонра да алимлик диплому аланларын Шаһ Исмајылын ҝуја түрк әсилли олдуғу барәдә һәрзә-һәдјанлардан артыг јер дә безиб, ҝөј дә! Биз бурда онун талыш олдуғуну әсасландырмаг фикриндә дә дејилик. Ахы, ҝөрүнән кәндә нә бәләдчи? Ону демәк истәјирик ки, мадам Шаһ Исмајыл өзү өз мүбарәк әлләри илә јаздығы шериндә “Мүртәза Әли затлы”, јәни “Һәзрәт Әлинин вариси олдуғуну” бирмәналы шәкилдә бәјан едирсә, һәлә алимлији гојуруг бир кәнара, ағлы башында олан һәр бир шәхс буну белә дә гәбул етмәлидир! Һәзрәт Әлинин (ә) милли мәнсубијјәтини сүбут етмәјә исә, фикримизҹә, һеч бир еһтијаҹ јохдур.
Әзиз охуҹу! Бурда мәгаләни баша чатдырырыг. Амма һекајәтимиз бунунла битмир. Ән мараглысыны ҝәлән мәгаләмиздә охуја биләрсиниз. Охујуб ҝөрәрсиниз ки, бу алимҹијәзләр өз ҹәфәнҝ иддиалары илә вәтәндашы олдуглары мәмләкәт үчүн һансы лајланы охумуш олурлар!
Сајтымызы изләјин!