Anwers to a comment on ' Lacan and Hawking meet where memory fails'
Anwers to a comment on Lacan and Hawking meet where memory fails (go and read this first if you haven't yet!). This one's in Dutch, sorry peeps!
Tijdens het schrijven van een antwoord op een comment die ik kreeg op Where memory fails merkte ik dat ik meer plaats nodig had dan facebook mij te bieden heeft :-). Vandaag even deze aparte post.
Dit was de comment:
Ik zal een korte samenvatting geven van wat ik ervan vond :). Ik ga akkoord met Pieter: uw essay bestond precies uit twee delen. Maar dat vond ik niet storend ofzo, enkel gek.
Heel interessante analogie! En goed verwoord en beargumenteerd waarom je de analogie ziet. Dat zou je nog verder kunnen uitwerken, moest dat nu een 'echte' essay zijn. Over de inhoud: wat is de psychoanalytische verklaring voor het niet vinden van woorden tijdens het ondergaan van een trauma? Omdat taal onvolledig is? Dat is geen verklaring die altijd op gaat, want er zijn mensen die wel trauma's ondergaan (zoals verkrachting) en dit wel kunnen benoemen. En verwerken. Met alle beperkingen van taal.
En de reden dat wij onze kindertijd niet kunnen herinneren ... Is dat ook omdat we er dan nog geen woorden voor hebben? Ik kan mij soms niet eens herinneren wat ik de vorige avond heb gegeten ... Dat is niet omdat ik geen woorden voor heb hé. Ik ben meer voor een biologische verklaring dan een psychologische verklaring wat betreft geen herinneringen hebben als baby's.
Eén van de dingen die ik storend vind aan psychoanalyse, is dat het "een waarheid" verkondigd die nogal ongenuanceerd is. Profileert psychoanalyse zich eigenlijk als een wetenschap of een filosofie? Als filosofie vind ik het wel ok. :)
Dat zijn ferme vragen :-D Maar ik doe mijn best:
(ik herhaal telkens even je vraag)
Ik ga akkoord met Pieter: uw essay bestond precies uit twee delen. Maar dat vond ik niet storend ofzo, enkel gek.
Aan de structuur van mijn schrijfsel valt inderdaad wel iets op te merken. Het eerste deel is meer een uiteenzetting terwijl het tweede daarop verderbouwende mijmeringen zijn, maar ook wel relevante illustraties. Zoals je zelf zegt is het misschien geen 'echte essay'. Het is wat ik zelf graag kwijt wou over dat onderwerp. :-)
Wat is de psychoanalytische verklaring voor het niet vinden van woorden tijdens het ondergaan van een trauma? Omdat taal onvolledig is? Dat is geen verklaring die altijd op gaat, want er zijn mensen die wel trauma's ondergaan (zoals verkrachting) en dit wel kunnen benoemen. En verwerken. Met alle beperkingen van taal.
Het niet vinden van betekenis/woorden is net wat een gebeurtenis traumatisch maakt. Dat betekent niet noodzakelijk dat iemand de situatie letterlijk niet kan benoemen (al is dat regelmatig wel het geval, tot compleet mutisme toe) maar wel dat betekenisverlening faalt. Het gaat steeds om een onmacht. En macht hebben is niet enkel concreet iets kunnen doen, maar ook het kunnen begrijpen en representeren van wat er gebeurt. Ik citeer mezelf (wow, da heb ik nog nooit gedaan :-p, cool): “We might be under the impression that we 'remember' traumatic events but these memories are of a completely different order. Every time we remember something, we change it. Meaning is added or changed. We don't remember trauma. We relive it. It comes to us in nightmares, hallucinations.” Dat betekent zeker niet dat een trauma onverwerkbaar is. Maar waar we normaalgezien betekenis geven aan wat we ervaren, zowel op het moment zelf als nadien, zal bij trauma alle betekenis achteraf moeten komen. En dat is meestal zware arbeid.
Vanuit een neurobiologisch perspectief (wat je misschien toegangkelijker of aannemelijker vindt) zie je dat er normaal twee banen zijn waarlangs de input verloopt. Eerste baan: sensorische data komen binnen via de thalamus (verzameling, selectie...), worden doorgestuurd naar de hippocampus (associatieve en semantische sporen activeren) en worden dan corticaal verwerkt. De tweede baan gaat ook via de thalamus maar gaat dan eerst naar de amygdala, verbonden met het lymbische systeem, waar veel emotie maar vooral angst wordt geactiveerd. Dat wordt dan nadien ook doorgegeven naar de hersenschors, via de hippocampus. De beschrijving die neurologen geven aan wat er gebeurt bij trauma is vrij gelijklopend met de psychoanalytische. De sensorische input overlaadt de hippocampus (betekenis faalt), de amygdala schiet in overdrive (angst, paniek) en schakelt daarmee de hippocampus helemaal uit. Dit heeft als gevolg dat voor een traumatische herinnering enkel de baan van de amygdala gebruikt wordt en niet die van de hippocampus. Er is dus geen semantische constructie. Als dan later die herinnering geactiveerd wordt komt er weer massale angst vrij die enkel gereduceerd kan worden door hippocampale mediatie = betekenisverlening.
Hier kan ik best nog wel even over doorgaan :-p Maar ik hoop dat dit jouw vraag over het belang van semantiek bij trauma wat beantwoordt :-).
De reden dat wij onze kindertijd niet kunnen herinneren ... Is dat ook omdat we er dan nog geen woorden voor hebben? Ik kan mij soms niet eens herinneren wat ik de vorige avond heb gegeten... Dat is niet omdat ik geen woorden voor heb hé. Ik ben meer voor een biologische verklaring dan een psychologische verklaring wat betreft geen herinneringen hebben als baby's.
Het valt me erg op dat veel mensen (inclusief verschillende van onze proffen) lijken te vinden dat biologische en psychologische theorieën elkaar uitsluiten. En dat stoort me soms enorm. Natuurlijk (!) zijn er heel sterke biologische theorieën over kinderamnesie. Maar dat maakt de psychologische theorieën niet minder waar(devol). Vaak lopen ze ook parallel. Daar is mijn vorige voorbeeld een goed argument voor.
In het geval van de kinderamnesie: de ontwikkeling van de frontale kwabben en de hippocampus, theory of mind, Piaget, objectpermanentie, oedipale structuren, triangularisatie... Het is allemaal theorievorming binnen verschillende domeinen over hetzelfde verschijnsel: de ontwikkeling van de vaardigheid van het representeren. Je kan dit beschrijven door te spreken over de ontwikkeling van de prefrontale cortex die je toelaat om input in verschillende perspectieven te bekijken en die dan op te slaan. Je kan het evengoed zien als het ontstaan van de mogelijkheid tot representatie en symbolisatie. Het is ook rond die periode dat ons geheugen begint te functioneren zoals we het kennen, en dat het eerste gebruik van metaforen en taalspelletjes zich ontwikkelt.
Deze twee perspectieven zijn volkomen evenwaardig en behandelen hetzelfde. Maar ik kies ervoor om over trauma en amnesie te spreken vanuit de psychologische theorievorming omdat die een bruikbaarder kader ontwikkelt om met mensen te werken. We kunnen mensen niet helpen door direct in te spelen op maturatie van hersenstructuren, dat kunnen we enkel via het representationele. (Ik zweer hier zeker niet alle medicatie of biologische invalshoeken af. Die kunnen verwerking mogelijk faciliteren, maar niet bewerkstelligen.)
Eén van de dingen die ik storend vind aan psychoanalyse, is dat het "een waarheid" verkondigd die nogal ongenuanceerd is.
Ik vind zelf dat bv professor Verhaeghe een van onze meest bescheiden en genuanceerde proffen is. Vanheule herken ik ook niet in wat je zegt. Geerardyn, ja, dat is misschien een andere zaak. Het is zeker zo dat er doorheen de geschiedenis veel psychoanalytici zijn geweest die dachten 'de waarheid' in pacht te hebben en er allemaal iets elitaristisch van maakten. En dat MOET absoluut bevochten worden want het is ronduit gevaarlijk. Maar ik vind dit net even sterk terug in de geschiedenis van de psychiatrie, van de kwantitatieve psychologie, van het behaviorisme, de huidige overmedicalisatie... Dus ik vind je kritiek ontzettend belangrijk. Maar hij geldt niet méér voor psychoanalyse dan voor eender welke andere tak van de psychologie.
Profileert psychoanalyse zich eigenlijk als een wetenschap of een filosofie? Als filosofie vind ik het wel ok. :)
Daar is zowel onder psychoanalytici als onder 'buitenstaanders' geen consensus over. Er is dan ook geen consensus over wat wetenschap of filosofie is, en die is er ook nooit geweest. Wat zou voor jou het verschil maken? Zou psychoanalyse als filosofie minder rechten of validiteit hebben dan als wetenschap? Als je kijkt naar effectiviteitsstudies over psychoanalytische therapie is daar alvast geen reden voor, dat ontkent zelfs de APA niet (vooral niet sinds in verschillende studies bleek dat bij verschillende problematieken enkel psychoanalytische therapie een effect had op zeer lange termijn, waarbij dat effect vaak ook toenam met de tijd).
Maar ik snap wel waar je op doelt. De psyche is nu eenmaal een zeer complex en moeilijk te onderzoeken studieobject, deels omdat het zo ver weg ligt van het direct waarneembare. De hedendaagse 'meer wetenschappelijke' manier om daar mee om te gaan is om zo betrouwbaar mogelijke uitspraken te doen o.b.v. die directe observatie, de empirische evidentie. Dat is zeer nuttig, nodig, maar ook reductionistisch. De psychoanalyse probeert zich meer uit te spreken over de psychogenese, het onbewuste en latente motivaties. Om dit theoretisch te kunnen omvatten moet je wel meer betwistbare stellingen poneren en moet je wel grote assumpties maken (zoals in elke wetenschapstak trouwens). Dat maakt dat theorievorming soms vager lijkt, of ontoegankelijker door zijn soms complex jargon. Dit doet sommigen besluiten dat psychoanalyse geen wetenschap is. Maar een beschouwelijker, filosofischer(?) perspectief is absoluut noodzakelijk om niet in reductionisme te vervallen en om een achtergrondvisie op 'menszijn' te hebben. Bovendien draagt de psychoanalyse een even grote verantwoordelijkheid als alle andere stromingen: Er moeten bruikbare implicaties volgen uit een onderbouwde theorie en effectiviteit moet bewezen worden. Ik zie hier geen probleem.
Als laatste: Over de scheiding tussen wetenschap en filosofie en de plaats van psychoanalyse daarin wil ik me niet uitspreken, dat is ook slechts indirect relevant. Ik wil wel heel erg duidelijk maken dat ik het volledig fout vind om psychoanalyse als pseudowetenschap te bestempelen. Een pseudowetenschap pretendeert aan wetenschappelijke normen te voldoen en gebruikt diens methodologie op een zeer invalide manier om zijn eigen argumentatie te onderbouwen. Ik herinner me iemand die in het feit dat licht zowel een deeltje als een golf was het bewijs zag dat Jezus zowel God als mens had kunnen zijn. Psychoanalyse is geen pseudowetenschap, niet in pretentie en ook niet in methodologisch misbruik.