І Каляды, і Раство, альбо Як два Сьвяты ў адно сыйшліся
Напачатку было слова…
ХТО-Ж МЫ?
Пачнем з таго, што ў сярэднявечным, тады яшчэ ЭЎРАПЕЙСКІМ, Вялікім Княстве Літоўскім - дзяржаве-папярэдніцы незалежнае Беларускай Народнай Рэспублікі ХХ стагодзьдзя й Рэспублікі Беларусь узору 1991-1994гг., добра суседнічалі рожныя рэлігіі. Побач з рыма-каталіцкім касьцёлам на галоўнае плошчы гораду ці мястэчка ўзводзіліся й вуніяцкі збор грэка-каталікоў, і гэбрайская сынагога, і беларуская праваслаўная царква. Добра пачуваліся ў нашае верацерпнай краіне й Рэформатарская царква, і зьбеглыя ад перасьледу расейскія староверы, і мусульмане-нашчадкі некалі паланёных захопнікоў-татараў. Таму хрысьціянскай нашу Беларусь можна лічыць толькі, як той казаў, зь невялічкім нацягам. Дый самае хрысьціянства пачало павольна распаўсюджвацца ў нашае прадзяржаве ўсяго толькі тысячагодзьдзе назад, то бок значна пазьней, як у нашых заходніх суседзяў, што давала падставы некаторым зь іх прыходзіць да нас з г. зв. “крыжовымі паходамі”.
АД ЯРЫЛЫ ДА ЮРАЯ
Да хросту нашыя продкі зьяўляліся “язычнікамі” ці паганцамі й вызнавалі шматбожжа. І хрысьціянства, што нарэшце прыйшло на Літву-Беларусь, актыўна выкарыстоўвала ранейшыя языцніцкія ідэі, трансфармавала іхнія абрадавасьці, сьвяты, імены. У такі спосаб сёнешняя ўлада выганяе дробных прадпрымальнікоў з “намоленага” тымі месца, з тым, каб заўтра збудаваць на ім свой бліскучы гіпэрмаркет. У гіcтoрычным эсэі “730 гадоў Пагоні” у сакавіцкім нумары мы ўжо распавядалі нашым чытачам, як “хрысьціянізавалася” імя нябёснага вершніка, абаронцы Беларусі. Запрасілі славяне (прабеларусоў гісторыкі яшчэ называюць заходнімі балтамі) да сябе варагаў, і славянскі назоў бога Сонца - Ярыла - трансфармаваўся ў скандынаўскае Юрга, адкуль да хрысьціянскага Юрай заставаўся адзін крок. Цяпер Сьв.Юрай-Пераможца з Апостальскім крыжам на тарчы й мечам ва ўзьнятае ўгору руце зь нябёсаў бароніць нас ад ворагу, зьнішчае цмокаў, насланых нячыстым, стаіць за веру й праўду, і самую нашую Айчызну. Для некага-жа ён застаўся ранейшым Ярылам-Пагоняю. Што да крыжа на тарчы, дык а ці мала рожных магічных крыжоў-квадратоў ці ў выглядзе ромбоў з кропкамі ці бязь іх былі накрэсьленыя на зямлі, высечэныя на камянёх ці вышытыя на вопратцы альбо абярогах нашых продкаў задоўга да нараджэньня Збаўцы?
Прывяду яшчэ шэраг прыкладоў выкарыстаньня новай рэлігіяй беларускіх языцніцкіх абрадаў і сьвятаў. Гэна, па-першае, Вялікдзень, які стаў Сьветлым Ускрэсеньнем Хрыстовым. Сьвята Пяруна заняў Ільля-прарок, Купалу замяніў Ян-Хрысьціцель, восеньскія Дзяды сталіся Днём Усіх Сьвятых. А сёнешні зімовы Мікола -гэна колешні паганскі бог зімы, сьнега й сьцюжы, белабароды Зюзя. Нарэшце дапялі мы й да Каляд. Дарэчы, і Купала, і Каляда - гэна й ёсьць насамрэч імены паганскага бога Ярылы. Трэба адзначыць, што практычныя беларусы й сёньня не выракліся сваех старадаўніх традыцыяў. Таму штогодна разам з Божым Нараджэньнем мы сьвяткуем і Каляды, водзім казу, Сьмерць, бусла і ваўкадлака, а побач носім Бэтлеемскую зорку-прадвесьніцу зьяўленьня на гэны сьвет немаўляці Ісуса. Ставім куцьцю для Зюзі, і тут-жа расчынаем батлейку ды распавядаем біблейскія гісторыі.
АБ ЕЛЦЫ Й САНЬЦЕ-МІКАЛАСЕ
Дык хто-ж такі гэны Дзядуля Мароз? Зяленіва елкі, зразумела, неадрыўна зьвязанае з хрысьціянствам, але традыцыя ставіць і ўпрыгожваць вечназялёнае дрэва на Раство ў беларусоў зьявілася толькі ў ХІХ стагодзьдзі. Тады-ж, у эпоху Асьветы, ў Расеі й на акупаваных ёю землях, у тым ліку й на Беларусі (ВКЛ) , узьнікла й паняцьце “новы год”. Да таго часу 31 сьнежня беларусы-ліцьвіны сьвяткавалі Дзень Сьв.Сільвестара.
Віншавальная паштоўка аўтора.
Дык і ўвогуле не было сэнсу праз тыдзень сьвяткаваць тое-ж нараджэньне Хрыста (ці тыя-ж угодкі ягонага Раства, напрыклад, 1906 ад Н. Х.). Статус дзяржаўнага сьвята “новы год” у беларусоў набыў толькі ў перыяд камуністычнага панаваньня, калі з хрысьціянствам пачалася бязьлітасная барацьба на зьнішчэньне. Але-ж трэба згадаць, што прататыпам савецкага Дзядулі Мароза зьяўляецца ўсё-ж-такі хрысьціянскі сьвяты Мікола-Цудатворца. Ягоны дзень адзначаўся напачатку зімы, якраз на тры тыдні раней за Каляды. Дарэчы, былыя паганцы-беларусы надта ўжо ўпадабалі гэнага валачэбніка за цуды, таму цяпер шануюць ягоны абраз ледзь не нароўні з заўсёднаю тройкаю - Спасам, Маці Божаю ды Сьв.Юраем-Пагоняю. Таму віншуем вас, дарагія суродзічы, па-першае, з Калядамі і Божым Нараджэньнем! Ну й, канечне, атэістых, з надыходзячым 2009 годам ад Раства Хрыстовага й прыходам зімовага Сьв. Міколы - нашага беларускага Санта-Кляўса!:)
6 сьнежня 2008+, Серабранка.
Дарэчы, у сьвеце Каляды 25-га сьвяткуе больш за мільярд чалавек. Гэна й каталікі, і ўніяты, і пратэстанты, і заходнія праваслаўныя - грэкі, баўгары, румыны. Па апытаньню ТУТБАЙ у Беларусі 25-га сьвяткавала Раство ўсё-ж-такі большасьць.
“ВС” №8(12), сьнежань 2008.
