Дина кхетам сов балар. Берий сонталах лаьца.(Рассказ о детском высокомерии)
Оригинал взят у radio_angusht в Дина кхетам сов балар. Берий сонталах лаьца. Наха новкъа а боацаш хоза Даьла динца бахаш цхьа дезал бар. Цар яр ц1аг1ара 
з1амаг1йолаш барх1-ийс шу даьнна хургдолаш йи1иг Мадийна. Ший дег1а 1оврат къайладоаккхаш дувхар цо къоабалдаь, т1адийхара бахьан долаш доккха ц1ай эттадар Йовлой ц1аг1а. Йи1ига сага х1ама ала ца дезаш ший дог доаг1аш тилладар керта т1а йовлакх, дег1а т1а дийхадар эзди барзкъ а. Дезал дукха бар цу ц1енна. Цар беррига кхалнах бар шоашта параз даь дувхар леладеш, цудухьа сихах из т1адувха дог доаг1аш хиннаяр Мадийна. Ше кхелла Аллах1 дукхавезаш, Цун амарашта мут1ахьа хила г1ертар йи1иг. Цудухьа ше з1амига яле а дег1 хьуладе лаьрх1адар цо.
Керда барзкъ т1а а дийха из ший ц1алга чура араяьлча, массабараш а из даькъал ювца айттар, даьнана-м сов г1адъяха б1аргех даьнна хий ший корталий ткъам хьекхаш д1адоахаш яр.
Дас аьлар Мадийнага из шийна б1аргаяйча:
- МашаАллах1, са йи1иг, беркате хийла хьо, ма хоза а я-кх хьо я-м! Аз ч1оаг1а доккхал ду хьо иштта хиларах! Х1анзарча замах-м кхийнача мехкарий а т1ехьа чам мича хул иштта барзкъ т1адувх, х1аьта хьо-м хьаькъал долаш я, Далла ба-кх хоастам!
Ший гаргарча наха ше иштта могайича ч1оаг1а дика хийтта г1адъяхар Мадийна. Дог г1оздаьнна коа араялар из.
Ер араяьлча, урама т1а г1олла лелаш бар укхун нешарий. Из б1аргаяйна, йи1ига т1абайдар уж. Цхьайола йи1игаш ч1оаг1а г1адъяхаяр, цхьаяраш цец а яьннаяр. Массарашта тамашийна хетар Мадийна кердача г1ирсаца гуш.
- Эшшахь Мадийна, ма хоз я хьо! - аьлар цунга Фатийма яхача лоалах яхача йи1ига.
- Дас низ баь т1аювхийтай хьога из? - аьнна сихъенна хаьттар Зарийна яхача йи1ига.
- Баркал, Фатийма! - жоп делар Мадийна Фатимай хаттара, х1аьта Заринайга аьлар:
- Ай, фу дувца 1а, аз-м сайна дагадеха, сай безам хинна йийхай ер т1а!
Д1ахо Мадийна ший нешарашка дувца йолаелар, кхалнаха шоай дег1 хьуладар мел лоарх1аме да а, из Даьла амар долга а, иштта эзди дувхар леладе безам боацача мехкараша къа делга а.
- Иштта да-кх, са нешарий, цудухьа сухал бе оаш аз санна шоай г1ирс тоабе! Х1анззе вай д1а ца долалой т1ехьаг1а кхийча дог доаг1аргдац вай. Вешта халаш, шоашта Даьла раьза хургвоацалга! - цу дешашца ший никъ д1ахо бихьар Мадийнас.
Ч1оаг1а раьза яр йи1иг шийна, х1ара денна дега чу шийна раьза хилар кхы а совдувлар цунна. Шийга боккхаг1чар яхар деш царга ладувг1аш хулар Мадийна, цудухьа, ше иштта хиларах доккхал де йолаелар из. Мадийнас уйла а яь, ше-шийца соцам бир, деррига дег1 д1а ца хьуладаьча йи1игал ше дуккха дикаг1а а т1ех а йолга.
Цкъа цхьан дийнахьа Мадийна араяьлча, йи1игаш моаршал хаьттар цунга:
- Салам-моаршал да хьога тха неш!
Бакъда, Мадийна царгахьа б1аргаш а къоарзадаь д1а а ца хьожадеш, ца яшаш, юха йист ца хулаш д1айирза д1аяхар.
- Оввай, - яхаш бордаш хьекхаде йолаялар из. - Ераш-м з1амига бераш санна ара г1умар т1а ловзаш ма боахкий, керта т1а х1ама тилара, Къуръан дешара, ламаз дара меттел. Аз-м хеттаргдац акхарга моаршал! Ераш сона юхе а латтац! - из а аьнна курра бат а айя ц1аг1а чуяхар из.
Уж йи1игаш шийла ийшах хеташ, царех яшаш яцар из. Кастта царца цхьаккха доттаг1ал ца леладеча д1ат1а а яьлар. Ше чу ма яххинге а ше лаьрх1ар наьнага д1адийцар цо:
- Наний, сай нешарашцара хада йоал со цар шоай дег1 хьула а деш барз т1адувхалца.
- Ай мичара йи1иг, из мегаргдолаш дац. - аьлар нанас.
- Ай ва Наний! Сона сенна деза царцара къамаьл? Уж-м бац Дала яхачунга ладувг1а чам болаш. Бусалба дин а во леладу цар, т1аккха фу дика 1омадергда аз царгара? Са-м царга моаршал хатта а безам бац! Х1анз соца ялар-кх сона санна Аллах1 дукхавезаш йола йи1игаш. Цу мочарца аз айса доттаг1ал леладергдар! - уйлангахь яха дувцаш яр Мадийна шийна хетар.
- Х1м... х1аьта хьона хой, цу тайпарча йи1игий хьайца доттаг1ал леладе безам бий? Нагахьа санна царна 1а дин дика ца леладеш санна хете т1аккха фу ду 1а? Мича хов, хьо хьай нешарех ца яшаш морг, уж хьох а башаргбий? Уйла ел!
Цецъянна нанна б1арахьежаш латтар Мадийна, хьалха в1ала цо уйла я цун керта чу хиннадоаца къамаьл дар из!
- Йи1иг, 1а сога хетта, сенна ду аз цу йи1игашца къамаьл яхаш, - ший хьехар д1ахо дор Нанас. - Мишта сенна ду? Ай бусалба беций уж! Хьа дина йижарий ма бий уж! Иштта сонта хила мегаргьяц Мадийна! 1а бусалба ди леладар дика х1ама да, амма, хьона ха деза, Сийдолча Аллах1а курреи сонтеи нах ца безалга. Бусалба саг к1аьда, 1и-мерза, дог дийла хила веза. Цу тайпара г1улакх 1а хьайгара гойтача, уж бусалба динах юхакхетаргболга кхетадой 1а? Уж дина шоаш т1аберзаргболаш оамал хьокха еза 1а хьайгара д1а. 1айх д1ауйла ел. Хьа г1улакхаг хьежача, хьона тара хила сага безам хургбий? - хаьттар Нанас йи1игаг.
Эхь хийтта Мадина ц1ийелар, дагадехар цунна хьалха хиннача неша Фатимас шийга: «Хувца еннай хьо хьиджаб т1айихачул т1ехьаг1а, хьона тара хила в1ала безам а баг1ац са» аьнна дешаш.
- Са йи1иг, куралаш яр - шайт1ай герз да хьона! Цар дог ч1оаг1а а дий, водари дикадари къоастаде ца ховш вус саг! Д1ауйлаел 1айха, мишта мегад хьона хьайга йи1игаш моаршал хаьттача, юха духьала жоп ца дала. Аллах1а декхар оттадаьдеций вайна моаршал юхахаттара дола г1улакх? Гой хьона, кхычар къинош зувш, хьайна т1ехьа в1ала х1ама а теркалдеш хиннаяц хьо...
Мадийна ч1оаг1а г1айг1ане йирзар. Шийгара даьнна г1алат селла хала хийтта дог а ч1ахка йилхар из. Къа хийтар нанна ший йи1игах, цо аьлар Мадинайга деррига тоаде из т1ехьайисайоацалга а, цун уйлаш нийса хуле новкъостий дукха хургболга а.
Шоллаг1ча дийнахьа ди айделча, коара араяьнна, Берий майдан т1а ловзаш йоахкача йи1игашта д1а т1а а яха, шорттига, эхь хеташо моаршал хаьттар Мадийнас. Цхьабараш в1ала юхайистхиланзар цунга - уж кхы а эг1азбаха бар цунна, амма, жоп деннараш а бар йи1игаш. Из бахьан долаш г1адъяхар Мадийна.
К1езига тоалуш доаг1ар йи1игашта юкъера доттаг1ал. Мадийна а хувцаелар, 1имерза, теркам беш, к1аьда йи1иг хилар цох.
Иштта уж бахаш царна лоалах баха хайшар керда дезал. Цар яр Евгения яха ц1и а йолаш цхьа йи1иг. Мадинайца къамаьл даьчул т1ехьаг1а, Евгенияс аьлар цунга:
- Сона-м бусалба нах къизеи вои болаш санна хетар. Х1аьта хьо яйза, хьоца къамаьл даьчул т1ехьаг1а хувцаенний са уйлаш. Аз сай массаболча доттаг1ашка д1адувцаргда из. Сона санна царна а бакъдар ха деза. Шоай динах лаьца къамаьл дувцаргдий 1а сона? Ч1оаг1а чам бар са шун бусалба дин довза.
Ела а къежа, цу хьаькъе барт бир цунца Мадийнас. Иштта шукр дора цо Аллах1а, кхерамеча къинойх - куралах Цо шийна мукъяла г1о дирах. Из бахьан долаш ший нешарашца юха доттаг1ал леладе аьттув баьлар цунна. Из бахьан долаш, Дала аьннадале, ц1аьккха а дин керда йиш хил мег цун.
Радио "Ангушт"
з1амаг1йолаш барх1-ийс шу даьнна хургдолаш йи1иг Мадийна. Ший дег1а 1оврат къайладоаккхаш дувхар цо къоабалдаь, т1адийхара бахьан долаш доккха ц1ай эттадар Йовлой ц1аг1а. Йи1ига сага х1ама ала ца дезаш ший дог доаг1аш тилладар керта т1а йовлакх, дег1а т1а дийхадар эзди барзкъ а. Дезал дукха бар цу ц1енна. Цар беррига кхалнах бар шоашта параз даь дувхар леладеш, цудухьа сихах из т1адувха дог доаг1аш хиннаяр Мадийна. Ше кхелла Аллах1 дукхавезаш, Цун амарашта мут1ахьа хила г1ертар йи1иг. Цудухьа ше з1амига яле а дег1 хьуладе лаьрх1адар цо.
Керда барзкъ т1а а дийха из ший ц1алга чура араяьлча, массабараш а из даькъал ювца айттар, даьнана-м сов г1адъяха б1аргех даьнна хий ший корталий ткъам хьекхаш д1адоахаш яр.
Дас аьлар Мадийнага из шийна б1аргаяйча:
- МашаАллах1, са йи1иг, беркате хийла хьо, ма хоза а я-кх хьо я-м! Аз ч1оаг1а доккхал ду хьо иштта хиларах! Х1анзарча замах-м кхийнача мехкарий а т1ехьа чам мича хул иштта барзкъ т1адувх, х1аьта хьо-м хьаькъал долаш я, Далла ба-кх хоастам!
Ший гаргарча наха ше иштта могайича ч1оаг1а дика хийтта г1адъяхар Мадийна. Дог г1оздаьнна коа араялар из.
Ер араяьлча, урама т1а г1олла лелаш бар укхун нешарий. Из б1аргаяйна, йи1ига т1абайдар уж. Цхьайола йи1игаш ч1оаг1а г1адъяхаяр, цхьаяраш цец а яьннаяр. Массарашта тамашийна хетар Мадийна кердача г1ирсаца гуш.
- Эшшахь Мадийна, ма хоз я хьо! - аьлар цунга Фатийма яхача лоалах яхача йи1ига.
- Дас низ баь т1аювхийтай хьога из? - аьнна сихъенна хаьттар Зарийна яхача йи1ига.
- Баркал, Фатийма! - жоп делар Мадийна Фатимай хаттара, х1аьта Заринайга аьлар:
- Ай, фу дувца 1а, аз-м сайна дагадеха, сай безам хинна йийхай ер т1а!
Д1ахо Мадийна ший нешарашка дувца йолаелар, кхалнаха шоай дег1 хьуладар мел лоарх1аме да а, из Даьла амар долга а, иштта эзди дувхар леладе безам боацача мехкараша къа делга а.
- Иштта да-кх, са нешарий, цудухьа сухал бе оаш аз санна шоай г1ирс тоабе! Х1анззе вай д1а ца долалой т1ехьаг1а кхийча дог доаг1аргдац вай. Вешта халаш, шоашта Даьла раьза хургвоацалга! - цу дешашца ший никъ д1ахо бихьар Мадийнас.
Ч1оаг1а раьза яр йи1иг шийна, х1ара денна дега чу шийна раьза хилар кхы а совдувлар цунна. Шийга боккхаг1чар яхар деш царга ладувг1аш хулар Мадийна, цудухьа, ше иштта хиларах доккхал де йолаелар из. Мадийнас уйла а яь, ше-шийца соцам бир, деррига дег1 д1а ца хьуладаьча йи1игал ше дуккха дикаг1а а т1ех а йолга.
Цкъа цхьан дийнахьа Мадийна араяьлча, йи1игаш моаршал хаьттар цунга:
- Салам-моаршал да хьога тха неш!
Бакъда, Мадийна царгахьа б1аргаш а къоарзадаь д1а а ца хьожадеш, ца яшаш, юха йист ца хулаш д1айирза д1аяхар.
- Оввай, - яхаш бордаш хьекхаде йолаялар из. - Ераш-м з1амига бераш санна ара г1умар т1а ловзаш ма боахкий, керта т1а х1ама тилара, Къуръан дешара, ламаз дара меттел. Аз-м хеттаргдац акхарга моаршал! Ераш сона юхе а латтац! - из а аьнна курра бат а айя ц1аг1а чуяхар из.
Уж йи1игаш шийла ийшах хеташ, царех яшаш яцар из. Кастта царца цхьаккха доттаг1ал ца леладеча д1ат1а а яьлар. Ше чу ма яххинге а ше лаьрх1ар наьнага д1адийцар цо:
- Наний, сай нешарашцара хада йоал со цар шоай дег1 хьула а деш барз т1адувхалца.
- Ай мичара йи1иг, из мегаргдолаш дац. - аьлар нанас.
- Ай ва Наний! Сона сенна деза царцара къамаьл? Уж-м бац Дала яхачунга ладувг1а чам болаш. Бусалба дин а во леладу цар, т1аккха фу дика 1омадергда аз царгара? Са-м царга моаршал хатта а безам бац! Х1анз соца ялар-кх сона санна Аллах1 дукхавезаш йола йи1игаш. Цу мочарца аз айса доттаг1ал леладергдар! - уйлангахь яха дувцаш яр Мадийна шийна хетар.
- Х1м... х1аьта хьона хой, цу тайпарча йи1игий хьайца доттаг1ал леладе безам бий? Нагахьа санна царна 1а дин дика ца леладеш санна хете т1аккха фу ду 1а? Мича хов, хьо хьай нешарех ца яшаш морг, уж хьох а башаргбий? Уйла ел!
Цецъянна нанна б1арахьежаш латтар Мадийна, хьалха в1ала цо уйла я цун керта чу хиннадоаца къамаьл дар из!
- Йи1иг, 1а сога хетта, сенна ду аз цу йи1игашца къамаьл яхаш, - ший хьехар д1ахо дор Нанас. - Мишта сенна ду? Ай бусалба беций уж! Хьа дина йижарий ма бий уж! Иштта сонта хила мегаргьяц Мадийна! 1а бусалба ди леладар дика х1ама да, амма, хьона ха деза, Сийдолча Аллах1а курреи сонтеи нах ца безалга. Бусалба саг к1аьда, 1и-мерза, дог дийла хила веза. Цу тайпара г1улакх 1а хьайгара гойтача, уж бусалба динах юхакхетаргболга кхетадой 1а? Уж дина шоаш т1аберзаргболаш оамал хьокха еза 1а хьайгара д1а. 1айх д1ауйла ел. Хьа г1улакхаг хьежача, хьона тара хила сага безам хургбий? - хаьттар Нанас йи1игаг.
Эхь хийтта Мадина ц1ийелар, дагадехар цунна хьалха хиннача неша Фатимас шийга: «Хувца еннай хьо хьиджаб т1айихачул т1ехьаг1а, хьона тара хила в1ала безам а баг1ац са» аьнна дешаш.
- Са йи1иг, куралаш яр - шайт1ай герз да хьона! Цар дог ч1оаг1а а дий, водари дикадари къоастаде ца ховш вус саг! Д1ауйлаел 1айха, мишта мегад хьона хьайга йи1игаш моаршал хаьттача, юха духьала жоп ца дала. Аллах1а декхар оттадаьдеций вайна моаршал юхахаттара дола г1улакх? Гой хьона, кхычар къинош зувш, хьайна т1ехьа в1ала х1ама а теркалдеш хиннаяц хьо...
Мадийна ч1оаг1а г1айг1ане йирзар. Шийгара даьнна г1алат селла хала хийтта дог а ч1ахка йилхар из. Къа хийтар нанна ший йи1игах, цо аьлар Мадинайга деррига тоаде из т1ехьайисайоацалга а, цун уйлаш нийса хуле новкъостий дукха хургболга а.
Шоллаг1ча дийнахьа ди айделча, коара араяьнна, Берий майдан т1а ловзаш йоахкача йи1игашта д1а т1а а яха, шорттига, эхь хеташо моаршал хаьттар Мадийнас. Цхьабараш в1ала юхайистхиланзар цунга - уж кхы а эг1азбаха бар цунна, амма, жоп деннараш а бар йи1игаш. Из бахьан долаш г1адъяхар Мадийна.
К1езига тоалуш доаг1ар йи1игашта юкъера доттаг1ал. Мадийна а хувцаелар, 1имерза, теркам беш, к1аьда йи1иг хилар цох.
Иштта уж бахаш царна лоалах баха хайшар керда дезал. Цар яр Евгения яха ц1и а йолаш цхьа йи1иг. Мадинайца къамаьл даьчул т1ехьаг1а, Евгенияс аьлар цунга:
- Сона-м бусалба нах къизеи вои болаш санна хетар. Х1аьта хьо яйза, хьоца къамаьл даьчул т1ехьаг1а хувцаенний са уйлаш. Аз сай массаболча доттаг1ашка д1адувцаргда из. Сона санна царна а бакъдар ха деза. Шоай динах лаьца къамаьл дувцаргдий 1а сона? Ч1оаг1а чам бар са шун бусалба дин довза.
Ела а къежа, цу хьаькъе барт бир цунца Мадийнас. Иштта шукр дора цо Аллах1а, кхерамеча къинойх - куралах Цо шийна мукъяла г1о дирах. Из бахьан долаш ший нешарашца юха доттаг1ал леладе аьттув баьлар цунна. Из бахьан долаш, Дала аьннадале, ц1аьккха а дин керда йиш хил мег цун.
Радио "Ангушт"