Гуляш з жырафаў
Сёння (31 сакавіка) ў нас выступае выдатны пісьменнік з Беласточчыны Міхал Андрасюк.
Каб не быць галаслоўным падаем урывак пра жырафаў з яго новай кнігі "Вагон другога класу" ў перакладзе Марыны Шоды:
.
Аднойчы дзядзька Віктар знайшоў у кніжцы малюнак з жырафай. “Адкуль яна такая ўзялася? Можа, кропля віна ўпала з чашы сьвятога Грааля? Можа, яе прынёс той непакорны вецер, што разьдзьмувае ветразі ўсіх Калюмбаў і Магелянаў? А , можа, проста летуценьнік-друкар, расчараваны адсутнасьцю слова ў чорных літарах, уставіў яе паміж старонкамі?” - некалькі дзён задаваў ён сабе пытаньне. Ён углядаўся ў карцінку, загортваў кніжку і разгортваў навобмацак. І кніжка кожны раз разгортвалася на адной і той жа старонцы.
Позна ноччу дзядька сеў у цягнік і зьнік на некалькі дзён.
- Я быў у Варшаве. Прыўкрасная рэч - жырафа, - паведаміў ён па вяртаньні. - А якая ў яе шыя! Калі толькі яна захоча, можа зубамі схапіць воблака і сьцягнуць на зямлю.
- Цікава, колькі гуляшу, можна згатаваць з такой шыі? - падумаў уголас наш сусед, пан Яначак. - Толькі дзе ўзяць такі вялікі кацёл? У нашым горадзе не дастанеш, хай нават пройдзеш яго ўзджоўж і ўпоперак.
Пан Яначак - рэзьнік. Адным ударам абуха ён валіць з ног самага вялікага вепрука, перакульвае яго на хрыбет і забівае вострую швайку пад левую лапатку. Занураная ў сэрца швайка дрыгаецца ўсё больш павольна, губляе рытм і ўрэшце нерухомее. Тады пан Яначак пакрывае мёртвага вепрука жытняй саломай, падкладае запалку і кажа: “Скурка, адпараная кіпнем, нічога ня вартая. А прысмаліш на саламяным агні, толькі тады гэта сала!”
Над мястэчкам уздымаецца пах паленай саломы, зьмяшаны з водарам лёгка падпечанай сьвіной скуры.
- Жырафа не для гуляша, - спакойна адказвае дзядзька.
- А для чаго?
- На яе можна паглядзець. І ўсё.
- То бок ад жырафы ніякай карысьці, - застаецца пра сваім пан Яначак.
- Прыгажосьць не для карысьці. Яна ёсьць і ўсё тут. - Дзядзька сканчае размову, раскладае на каленях чыстую паперу, цягнецца за алоўкам. Некалькімі рухамі графіту дастае з-пад прымружаных павекаў бутоны цудоўных кветак. Кладзе аркуш на далонь, малюнкам да сонца. Залатыя промні падаюць на паперу, кружаць па малюнку, раскрываюць бутон і на паперы зьяўляюцца пялёсткі , бялейшыя за шлюбны вэлюм нявесты.
Пасьля вяртаньня з Варшавы дзядзька насіў у сабе мару. Пасьціў яе і даглядаў, бо ў прынцыпе гэта была адзіная рэч, якою ён валодаў. Зь ёю ён клаўся спаць і зь ёю ранкам расплюшчваў вочы. Ён марыў, што аднойчы ён паставіць перад домам жырафу, у некалькіх кроках ад акна, у палісадніку, паставіць яе з галавой, узнятай высока, вышэй за шэрыя дахі аднапавярховых домікаў, так, каб савецкія і амэрыканскія касманаўты, якія ў будучым паляцяць у космас, і сам Госпад Бог, які ўжо там, блукаючы поглядам па заходняй мяжы Белавескай пушчы, маглі закрычаць у радасным захапленьні: “Глядзіце, гэтая Гайнаўка не такая ўжо і брыдкая!”
Але за акном упарта тырчэлі домікі, абкладзеныя зымшэлым азбэстацэментам і кашмарным шыферам, а па вуліцы кожную сераду цягнуліся на рынак сялянскія фурманкі.
- Добры дзень. Можа ў вас ёсьць на продаж жырафа? - ветліва пытаў дзядзька і крадком заглядаў у драўляныя клеткі. Фіялетавым сумам глядзелі адтуль маладыя бычкі, радасна ерашчалі ружовыя парсючкі, таўкліся ілбамі кудлатыя ягняты І толькі пра жырафаў ніхто ня чуў…
- На халеру табе жырафа? - дзівіліся сяляне. - Купі, пане, парася - будзе шынка на Вялікдзень.
- Не, дзякую. Хачу жырафу, - сумна хітаў галавой дзядзька Віктар і пераходзіў да наступнай клеткі.
- Ды супакойся ты з той жырафай, Віктар. Толькі сумятню робіш. Жырафы добрыя ў цырку. Альбо як буржуазная забаўка, - як з-пад зямлі вырастаў пан Сухарэк, клаў руку на плячо дзядзькі і вельмі клапатліва заглядаў яму ў вочы.
- І ты, Брут? - пытаньнем адказваў дзядзька.
Пасьля такіх словаў твар міліцыянта Сухарэка камянеў, а рука мімаволі падала на планшэт.
- Толькі без усялякіх там намёкаў, грамадзянін, - цадзіў ён празь сьціснутыя зубы. Яго вочы нерухомелі, а ноздры расшыраліся, ловячы вецер з рынку, і ў пана Сухарэка складалася ўражаньне, што з гэтым ветрам вяртаецца знаёмы пах сабачае поўсьці, і праз хвіліну пачуецца радаснае пабрэхваньне дарагога Брута, зь якім яны калісьці складалі найлепшую патрульную пару ў мястэчку. Таго самага Брута, у якога быў цудоўны нюх і які за сто крокаў беспамылкова адчуваў саладкавы пах самагонкі і быў здольны шмат кіламетраў бегчы носам да зямлі па сьлядах браканьераў, аж пакуль не нагоніць. На жаль, яшчэ ён вызначаўся неўтаймоўным апетытам, чым дбайна скарысталіся злыя людзі. Цёмнай восеньскай ноччу нейкая злая рука, можа, браканьера, а можа, самагоншчыка, перакінула праз агароджу колца цудоўнай кілбасы, што ацякала тлушчам, і да якой, акрамя часныку і гарчыцы, была дададзеная добрая жменя атруты для пацукоў.
Потым яшчэ пан Сухарэк згадваў тыя даўнія гады, калі разам зь дзядзькам Віктарам і маім таткам яны гулялі ў класікі і ў квача, паколькі выхоўваліся па-суседзку, і думаў, што толькі з гэтай прычыны не скарыстаецца сёньня тымі шматлікімі магчымасьцямі, якімі забясьпечыла яго ўлада.
- Ідзі дадому, Віктар. Чуў, што казаў таварыш Веслаў? Краіне патрэбныя сала і кілбаса. Яны з-пад зямлі здабываюць вугаль і ўзводзяць да хмараў дамы, - сканчаў размову пан Сухарэк. І дзядзька адыходзіў. Але не здаваўся. Ён вяртаўся праз тыдзень, праз два, празь месяц, паўтараючы пытаньне, на якое ў гэтым месцы мог быць толькі адзін адказ. Мужыкі ля фурманак, ледзь убачыўшы яго, крычалі ва ўсё горла: “Гэй! Гэй! На жаль, у нас няма жырафы!” А калі ён зьнікаў у натоўпе, яны шматзначна стукалі пальцам па лобе. Урэшце знэрваваны вартаўнік з дапамогай малатка і некалькіх цьвікоў прыбіў да рынкавай брамы простакутны ліст ДВП, які крывымі літарамі паведамляў усяму сьвету: “Жырафы часова адсутнічаюць”.
Цяпер дзядзька на рынак не заходзіў. Ён спыняўся перад надпісам, як перад на векі вякоў укрыжаванай марай, моўчкі перажоўваў касыя літары, паварочваўся на пятках і сыходзіў.
Незаўважна ён ператвараўся ў халодны кубак, у мёртвы келіх, які зьбірае ў сябе ўсё новыя дні і ўсё новыя кроплі гаркоты. Ён выходзіў з дому, бязмэтна кружыў па вуліцах. Ужо не сачыў за палётам птушак і не выкладаў на паперу кветак, бялейшых за шлюбны вэлюм. Ён ішоў з галавой, уціснутай у плечы, як у два шчыты, што ахоўваюць ад мястэчка, а мястэчка рабілася ўсё больш чужым, незразумелым і невыносным. Тады ён сядаў на першы-лепшы цягнік і ехаў, куды вочы глядзяць. Няважна куды. Ён ператвараўся ў атам, у самую маленькую частку матэрыі, вызваленую з абдымкаў гравітацыі, і зьбягаў у самы пачатак часоў, у месца, дзе нічога не адбываецца і не існуе ані дабра, ані зла.
Аднойчы дзядзька зьнік надоўга.
- У Варшаву пагнаў. Паглядзіць на шырафу і вернецца. Ня заўтра, то пасьлязаўтра, а на сьвяты дык вернецца абавязкова. Такога сальца, ружовенькага, як дзявочыя грудкі, ня дасьць яму ніякая жырафа, - сказаў пан Яначак, грэбаючыся ў цёплых, паруючых вантробах. Набліжаўся Вялікдзень і мястэчка ахопліваў пах сьвіной скуры, да чырвані разагрэтай на саламяным агні.
Але дзядзька Віктар не вярнуўся ані на Вялікдзень, ані на Каляды. Праз год забыўся ягоны голас. Праз два сьцерліся ў памяці твар і постаць. Яшчэ некалькі наступных гадоў па цёмных вуліцах блукала ягонае імя - безгаспадарнае, пустое, што ня мае значэньня, як ня мае значэньня самая прыгожая рама, зь якой бяздумныя варвары выдралі каштоўную карціну.
Урэшце ад дзядзькі не засталося б нават імені, час скінуў бы ў нябыт і гэтую апошнюю крошку, калі б не паштоўка. Аднойчы ранкам маленькая каляровая кардоначка выпала з паштовага мяшка і лягла на горку карэспандэнцыі карцінкай уверх.
- Якая прыгожая жырафа! Цікава, каму гэта? - пляснула ў далоні пані кіраўнічка паштовага аддзяленьня і мімволі зірнула на другі бок. На адвароце паштоўкі, там, дзе мусіць быць напісанае імя і прозьвішча адрасата, спраўная рука напісала тры словы “Усім жыхарам Гайнаўкі”. Зь левага боку, побач з адрасам, вылучаўся каліграфічна зроблены надпіс “Пацалуйце мяне ў сраку”. Ніхто, апроч дзядзькі Віктара, ня быў здольны вывесьці такіх роўных прыўкрасных літараў.
Каб не быць галаслоўным падаем урывак пра жырафаў з яго новай кнігі "Вагон другога класу" ў перакладзе Марыны Шоды:
.
Аднойчы дзядзька Віктар знайшоў у кніжцы малюнак з жырафай. “Адкуль яна такая ўзялася? Можа, кропля віна ўпала з чашы сьвятога Грааля? Можа, яе прынёс той непакорны вецер, што разьдзьмувае ветразі ўсіх Калюмбаў і Магелянаў? А , можа, проста летуценьнік-друкар, расчараваны адсутнасьцю слова ў чорных літарах, уставіў яе паміж старонкамі?” - некалькі дзён задаваў ён сабе пытаньне. Ён углядаўся ў карцінку, загортваў кніжку і разгортваў навобмацак. І кніжка кожны раз разгортвалася на адной і той жа старонцы.
Позна ноччу дзядька сеў у цягнік і зьнік на некалькі дзён.
- Я быў у Варшаве. Прыўкрасная рэч - жырафа, - паведаміў ён па вяртаньні. - А якая ў яе шыя! Калі толькі яна захоча, можа зубамі схапіць воблака і сьцягнуць на зямлю.
- Цікава, колькі гуляшу, можна згатаваць з такой шыі? - падумаў уголас наш сусед, пан Яначак. - Толькі дзе ўзяць такі вялікі кацёл? У нашым горадзе не дастанеш, хай нават пройдзеш яго ўзджоўж і ўпоперак.
Пан Яначак - рэзьнік. Адным ударам абуха ён валіць з ног самага вялікага вепрука, перакульвае яго на хрыбет і забівае вострую швайку пад левую лапатку. Занураная ў сэрца швайка дрыгаецца ўсё больш павольна, губляе рытм і ўрэшце нерухомее. Тады пан Яначак пакрывае мёртвага вепрука жытняй саломай, падкладае запалку і кажа: “Скурка, адпараная кіпнем, нічога ня вартая. А прысмаліш на саламяным агні, толькі тады гэта сала!”
Над мястэчкам уздымаецца пах паленай саломы, зьмяшаны з водарам лёгка падпечанай сьвіной скуры.
- Жырафа не для гуляша, - спакойна адказвае дзядзька.
- А для чаго?
- На яе можна паглядзець. І ўсё.
- То бок ад жырафы ніякай карысьці, - застаецца пра сваім пан Яначак.
- Прыгажосьць не для карысьці. Яна ёсьць і ўсё тут. - Дзядзька сканчае размову, раскладае на каленях чыстую паперу, цягнецца за алоўкам. Некалькімі рухамі графіту дастае з-пад прымружаных павекаў бутоны цудоўных кветак. Кладзе аркуш на далонь, малюнкам да сонца. Залатыя промні падаюць на паперу, кружаць па малюнку, раскрываюць бутон і на паперы зьяўляюцца пялёсткі , бялейшыя за шлюбны вэлюм нявесты.
Пасьля вяртаньня з Варшавы дзядзька насіў у сабе мару. Пасьціў яе і даглядаў, бо ў прынцыпе гэта была адзіная рэч, якою ён валодаў. Зь ёю ён клаўся спаць і зь ёю ранкам расплюшчваў вочы. Ён марыў, што аднойчы ён паставіць перад домам жырафу, у некалькіх кроках ад акна, у палісадніку, паставіць яе з галавой, узнятай высока, вышэй за шэрыя дахі аднапавярховых домікаў, так, каб савецкія і амэрыканскія касманаўты, якія ў будучым паляцяць у космас, і сам Госпад Бог, які ўжо там, блукаючы поглядам па заходняй мяжы Белавескай пушчы, маглі закрычаць у радасным захапленьні: “Глядзіце, гэтая Гайнаўка не такая ўжо і брыдкая!”
Але за акном упарта тырчэлі домікі, абкладзеныя зымшэлым азбэстацэментам і кашмарным шыферам, а па вуліцы кожную сераду цягнуліся на рынак сялянскія фурманкі.
- Добры дзень. Можа ў вас ёсьць на продаж жырафа? - ветліва пытаў дзядзька і крадком заглядаў у драўляныя клеткі. Фіялетавым сумам глядзелі адтуль маладыя бычкі, радасна ерашчалі ружовыя парсючкі, таўкліся ілбамі кудлатыя ягняты І толькі пра жырафаў ніхто ня чуў…
- На халеру табе жырафа? - дзівіліся сяляне. - Купі, пане, парася - будзе шынка на Вялікдзень.
- Не, дзякую. Хачу жырафу, - сумна хітаў галавой дзядзька Віктар і пераходзіў да наступнай клеткі.
- Ды супакойся ты з той жырафай, Віктар. Толькі сумятню робіш. Жырафы добрыя ў цырку. Альбо як буржуазная забаўка, - як з-пад зямлі вырастаў пан Сухарэк, клаў руку на плячо дзядзькі і вельмі клапатліва заглядаў яму ў вочы.
- І ты, Брут? - пытаньнем адказваў дзядзька.
Пасьля такіх словаў твар міліцыянта Сухарэка камянеў, а рука мімаволі падала на планшэт.
- Толькі без усялякіх там намёкаў, грамадзянін, - цадзіў ён празь сьціснутыя зубы. Яго вочы нерухомелі, а ноздры расшыраліся, ловячы вецер з рынку, і ў пана Сухарэка складалася ўражаньне, што з гэтым ветрам вяртаецца знаёмы пах сабачае поўсьці, і праз хвіліну пачуецца радаснае пабрэхваньне дарагога Брута, зь якім яны калісьці складалі найлепшую патрульную пару ў мястэчку. Таго самага Брута, у якога быў цудоўны нюх і які за сто крокаў беспамылкова адчуваў саладкавы пах самагонкі і быў здольны шмат кіламетраў бегчы носам да зямлі па сьлядах браканьераў, аж пакуль не нагоніць. На жаль, яшчэ ён вызначаўся неўтаймоўным апетытам, чым дбайна скарысталіся злыя людзі. Цёмнай восеньскай ноччу нейкая злая рука, можа, браканьера, а можа, самагоншчыка, перакінула праз агароджу колца цудоўнай кілбасы, што ацякала тлушчам, і да якой, акрамя часныку і гарчыцы, была дададзеная добрая жменя атруты для пацукоў.
Потым яшчэ пан Сухарэк згадваў тыя даўнія гады, калі разам зь дзядзькам Віктарам і маім таткам яны гулялі ў класікі і ў квача, паколькі выхоўваліся па-суседзку, і думаў, што толькі з гэтай прычыны не скарыстаецца сёньня тымі шматлікімі магчымасьцямі, якімі забясьпечыла яго ўлада.
- Ідзі дадому, Віктар. Чуў, што казаў таварыш Веслаў? Краіне патрэбныя сала і кілбаса. Яны з-пад зямлі здабываюць вугаль і ўзводзяць да хмараў дамы, - сканчаў размову пан Сухарэк. І дзядзька адыходзіў. Але не здаваўся. Ён вяртаўся праз тыдзень, праз два, празь месяц, паўтараючы пытаньне, на якое ў гэтым месцы мог быць толькі адзін адказ. Мужыкі ля фурманак, ледзь убачыўшы яго, крычалі ва ўсё горла: “Гэй! Гэй! На жаль, у нас няма жырафы!” А калі ён зьнікаў у натоўпе, яны шматзначна стукалі пальцам па лобе. Урэшце знэрваваны вартаўнік з дапамогай малатка і некалькіх цьвікоў прыбіў да рынкавай брамы простакутны ліст ДВП, які крывымі літарамі паведамляў усяму сьвету: “Жырафы часова адсутнічаюць”.
Цяпер дзядзька на рынак не заходзіў. Ён спыняўся перад надпісам, як перад на векі вякоў укрыжаванай марай, моўчкі перажоўваў касыя літары, паварочваўся на пятках і сыходзіў.
Незаўважна ён ператвараўся ў халодны кубак, у мёртвы келіх, які зьбірае ў сябе ўсё новыя дні і ўсё новыя кроплі гаркоты. Ён выходзіў з дому, бязмэтна кружыў па вуліцах. Ужо не сачыў за палётам птушак і не выкладаў на паперу кветак, бялейшых за шлюбны вэлюм. Ён ішоў з галавой, уціснутай у плечы, як у два шчыты, што ахоўваюць ад мястэчка, а мястэчка рабілася ўсё больш чужым, незразумелым і невыносным. Тады ён сядаў на першы-лепшы цягнік і ехаў, куды вочы глядзяць. Няважна куды. Ён ператвараўся ў атам, у самую маленькую частку матэрыі, вызваленую з абдымкаў гравітацыі, і зьбягаў у самы пачатак часоў, у месца, дзе нічога не адбываецца і не існуе ані дабра, ані зла.
Аднойчы дзядзька зьнік надоўга.
- У Варшаву пагнаў. Паглядзіць на шырафу і вернецца. Ня заўтра, то пасьлязаўтра, а на сьвяты дык вернецца абавязкова. Такога сальца, ружовенькага, як дзявочыя грудкі, ня дасьць яму ніякая жырафа, - сказаў пан Яначак, грэбаючыся ў цёплых, паруючых вантробах. Набліжаўся Вялікдзень і мястэчка ахопліваў пах сьвіной скуры, да чырвані разагрэтай на саламяным агні.
Але дзядзька Віктар не вярнуўся ані на Вялікдзень, ані на Каляды. Праз год забыўся ягоны голас. Праз два сьцерліся ў памяці твар і постаць. Яшчэ некалькі наступных гадоў па цёмных вуліцах блукала ягонае імя - безгаспадарнае, пустое, што ня мае значэньня, як ня мае значэньня самая прыгожая рама, зь якой бяздумныя варвары выдралі каштоўную карціну.
Урэшце ад дзядзькі не засталося б нават імені, час скінуў бы ў нябыт і гэтую апошнюю крошку, калі б не паштоўка. Аднойчы ранкам маленькая каляровая кардоначка выпала з паштовага мяшка і лягла на горку карэспандэнцыі карцінкай уверх.
- Якая прыгожая жырафа! Цікава, каму гэта? - пляснула ў далоні пані кіраўнічка паштовага аддзяленьня і мімволі зірнула на другі бок. На адвароце паштоўкі, там, дзе мусіць быць напісанае імя і прозьвішча адрасата, спраўная рука напісала тры словы “Усім жыхарам Гайнаўкі”. Зь левага боку, побач з адрасам, вылучаўся каліграфічна зроблены надпіс “Пацалуйце мяне ў сраку”. Ніхто, апроч дзядзькі Віктара, ня быў здольны вывесьці такіх роўных прыўкрасных літараў.