Գարուն ա, ձուն ա արել…
Խանգարե՞լ, ինչի՞ համար…
Գարուն էր չեկած ամառ՝
Փուլ եկավ երկնակամար,
Ձյուն մաղեց մեր բաց գլխին,
Ձյուն մաղեց՝ կրակի՝ պես…
- Գարուն ա, ձուն ա արել…
Գետերը մեր երերման
Հոսեցին՝ կրակի՝ պես…
Արունը ջուր ա դառել…
Ձորերը շիրիմ դառան,
Վիհերը՝ գերեզմանոց.
Ջուրը մեր տունն ա տարել…
Ամեն քար՝ լուռ մահարձան,
Ամեն տուն՝ վառման հնոց.
Բնավեր հավք ենք դառել…
Ինչքան բառ՝ ո՜ղջը մրմունջ,
Ինչքան երգ՝ ողջը լալով
- Զուլում էր, զուլո՜ւմ լաո՛…
Թրի դէմ, սրի, հրի՝
Լոկ մանգաղ, լոկ բահ ու մաճ,
- Տնավե՜ր, բնավե՜ր լաճ…
Մեր հողը, մեր հայրենին,
Մեր երկիրն ամայացավ,
- Սեւ հագիր, սեւսիրտ մարե…
Հինավուրց տոհմիկ մի ազգ
Չմեռա՜վ, այլ…մահացա՛վ.
- Գարուն ա, ձուն ա արել…
Գարուն էր, Ամառ եկավ,
Ձագ հանեց ձորում կաքավ,
Իսկ հայը զրկվեց ձագից.
Իր պոռթկուն թոնրի տաքից,
Իր մորից, հորից, յարից,
Իր բնից ու աշխարհից.
- Գարուն ա, ձուն ա արել…
…Ա՜խ ինչպէ՞ս, ո՞նց մոռանալ
Արհավիրքն այն օրերի.
Աշխարքում ով մոռանա՝
Ջուխտ աչքով թող քոռանա
Գառնարած-հովիվ-նախրորդ
Ետ չեկան սար-ձորերից…
Կեսօրին էլ ո՞վ երգեր.
- Սարերը հով չեն անում,
Իմ դարդին դարման անում…
Հնձվորը արտում մորթվեց
Իր ձեռքի սուր մանգաղով…
Խեղճ հարսը էլ ո՞նց երգեր
- Քաղվորին հաց եմ բերում,
Բերանը բաց եմ բերում.
Ձկնորսը Վանա ծովում
Չփրկվեց ճարպիկ լողով…
Աղջիկը զո՜ւր էր կանչում,
- Իմ ծամթել տամ լողվորչուն…
Երկրի մեջ մարդ չմնաց՝
Մարդ թաղեր մարդու նման…
Ա՜խ մնար մեկը գոնե
Ու կանչէր.
- Դլէ յամա՜ն…
Ա՜խ, ինչպէ՞ս, ո՞նց մոռանալ
Արհավիրքն այն օրերի,
- Աշխարքում ով մոռանա՝
Ջուխտ աչքով թող քոռանա…
Ջահերը վառ մնացին
Ժամերգվող եկեղեցում,
Ժամհարին կախ տվեցին
Պարանից զանգակատան…
Ջաղացից աղուն բերող
Ալրոտված խեղճ գյուղացուն
Իր սայլը դագաղ դարձավ,
Ալյուրը՝ արնոտ պատան…
Մայրն ընկավ՝ ծիծը թողած
Իր թմբլիկ մանկան բերնում.
Ծծի տեղ ցից խրելով՝
Խեղդեցին մինուճարին…
Տատն ընկավ՝ ձեռքը մեկնած
կչկչան հավի թառին.
Իր հիվանդ թոռան համար
Խորոտիկ ճուտ էր բռնում…
Կալի մեջ պապին ընկավ,
Իր ոսկե թեղն էր էրնում,
Որպեսզի տուրքը թուրքին
Օր առաջ շուտ վճարի…
Ով ծաղիկ հաց էր թխում՝
Խորովվեց թոնրի ծխում…
Ով հասել ուխտատեղի,
Վառել էր մոմը դեղին,
Մոմի դեմ իջել էր ծունր
Ու հայցում էր Աստըծուն,
Որ բաշխի մի լաճ տղա,-
Իր արյամբ մոմը մարեց՝
Չավարտած «Տե՜ր, քեզ մեղա՛»-ն
- Գարուն ա, ձուն ա արել…
- Խոցեցին ու ջնջեցին
Հատեցին հաստ ու բարակ
Հոշեցին ու տանջեցին,
Փշրեցին, տվին կրակ.
Վաթեցին արյուն-արցունք,
Ներկեցին ձոր ու բարձունք,
Քանդեցին երկինք մի լուրթ,
Մորթեցին մի ժողովուրդ
Հացառատ մի ողջ աշխարհ
Սարքեցին փշրանք-նշխար,
Սո՜ւրբ նշխար՝ շան բերանում,-
Ուզեցին մի հայ թողնել,
Եվ այն էլ…թանգարանում…
- Գարուն ա, ձուն ա արել…
Գարուն էր չեկած ամառ՝
Փուլ եկավ երկնակամար,
Ձյուն մաղեց մեր բաց գլխին,
Ձյուն մաղեց՝ կրակի՝ պես…
- Գարուն ա, ձուն ա արել…
Գետերը մեր երերման
Հոսեցին՝ կրակի՝ պես…
Արունը ջուր ա դառել…
Ձորերը շիրիմ դառան,
Վիհերը՝ գերեզմանոց.
Ջուրը մեր տունն ա տարել…
Ամեն քար՝ լուռ մահարձան,
Ամեն տուն՝ վառման հնոց.
Բնավեր հավք ենք դառել…
Ինչքան բառ՝ ո՜ղջը մրմունջ,
Ինչքան երգ՝ ողջը լալով
- Զուլում էր, զուլո՜ւմ լաո՛…
Թրի դէմ, սրի, հրի՝
Լոկ մանգաղ, լոկ բահ ու մաճ,
- Տնավե՜ր, բնավե՜ր լաճ…
Մեր հողը, մեր հայրենին,
Մեր երկիրն ամայացավ,
- Սեւ հագիր, սեւսիրտ մարե…
Հինավուրց տոհմիկ մի ազգ
Չմեռա՜վ, այլ…մահացա՛վ.
- Գարուն ա, ձուն ա արել…
Գարուն էր, Ամառ եկավ,
Ձագ հանեց ձորում կաքավ,
Իսկ հայը զրկվեց ձագից.
Իր պոռթկուն թոնրի տաքից,
Իր մորից, հորից, յարից,
Իր բնից ու աշխարհից.
- Գարուն ա, ձուն ա արել…
…Ա՜խ ինչպէ՞ս, ո՞նց մոռանալ
Արհավիրքն այն օրերի.
Աշխարքում ով մոռանա՝
Ջուխտ աչքով թող քոռանա
Գառնարած-հովիվ-նախրորդ
Ետ չեկան սար-ձորերից…
Կեսօրին էլ ո՞վ երգեր.
- Սարերը հով չեն անում,
Իմ դարդին դարման անում…
Հնձվորը արտում մորթվեց
Իր ձեռքի սուր մանգաղով…
Խեղճ հարսը էլ ո՞նց երգեր
- Քաղվորին հաց եմ բերում,
Բերանը բաց եմ բերում.
Ձկնորսը Վանա ծովում
Չփրկվեց ճարպիկ լողով…
Աղջիկը զո՜ւր էր կանչում,
- Իմ ծամթել տամ լողվորչուն…
Երկրի մեջ մարդ չմնաց՝
Մարդ թաղեր մարդու նման…
Ա՜խ մնար մեկը գոնե
Ու կանչէր.
- Դլէ յամա՜ն…
Ա՜խ, ինչպէ՞ս, ո՞նց մոռանալ
Արհավիրքն այն օրերի,
- Աշխարքում ով մոռանա՝
Ջուխտ աչքով թող քոռանա…
Ջահերը վառ մնացին
Ժամերգվող եկեղեցում,
Ժամհարին կախ տվեցին
Պարանից զանգակատան…
Ջաղացից աղուն բերող
Ալրոտված խեղճ գյուղացուն
Իր սայլը դագաղ դարձավ,
Ալյուրը՝ արնոտ պատան…
Մայրն ընկավ՝ ծիծը թողած
Իր թմբլիկ մանկան բերնում.
Ծծի տեղ ցից խրելով՝
Խեղդեցին մինուճարին…
Տատն ընկավ՝ ձեռքը մեկնած
կչկչան հավի թառին.
Իր հիվանդ թոռան համար
Խորոտիկ ճուտ էր բռնում…
Կալի մեջ պապին ընկավ,
Իր ոսկե թեղն էր էրնում,
Որպեսզի տուրքը թուրքին
Օր առաջ շուտ վճարի…
Ով ծաղիկ հաց էր թխում՝
Խորովվեց թոնրի ծխում…
Ով հասել ուխտատեղի,
Վառել էր մոմը դեղին,
Մոմի դեմ իջել էր ծունր
Ու հայցում էր Աստըծուն,
Որ բաշխի մի լաճ տղա,-
Իր արյամբ մոմը մարեց՝
Չավարտած «Տե՜ր, քեզ մեղա՛»-ն
- Գարուն ա, ձուն ա արել…
- Խոցեցին ու ջնջեցին
Հատեցին հաստ ու բարակ
Հոշեցին ու տանջեցին,
Փշրեցին, տվին կրակ.
Վաթեցին արյուն-արցունք,
Ներկեցին ձոր ու բարձունք,
Քանդեցին երկինք մի լուրթ,
Մորթեցին մի ժողովուրդ
Հացառատ մի ողջ աշխարհ
Սարքեցին փշրանք-նշխար,
Սո՜ւրբ նշխար՝ շան բերանում,-
Ուզեցին մի հայ թողնել,
Եվ այն էլ…թանգարանում…
- Գարուն ա, ձուն ա արել…