Правек і іншыя часы: Час Генавэфы
Героі “Правеку”, хоць і зьяўляюцца звычайнымі людзьмі, і апісваюцца, як звычайныя людзі, не пазбаўленыя пэўнай ступені міфалагізацыі. У кожнага з пэрсанажаў ёсьць міфалагічны, фальклёрны альбо літаратурны адпаведнік. Напрыклад, раман - як сапраўдны эпас - пачынаецца з таго, што герой адпраўляецца на вайну. Міхал Нябескі, якога па няведаньні структуры раману зь першых радкоў можна палічыць галоўным героем, выходзіць на старонкі аповеду, як увасабленьне вечнага вандроўніка Адысэя, што пакідае Ітаку і пасьля доўгіх падарожжаў вяртаецца на радзіму. А ягоная жонка Генавэфа спалучае ў сабе вобразы Пенэлёпы, што верна чакае мужа і займаецца гаспадаркай, і сваёй цёзкі, каралевы Гвінэвэры, жонкі караля Артура, чыё сэрца разрываецца паміж любоўю да мужа і каханьнем да аднаго зь лепшых рыцараў Круглага стала.
Час Генавэфы
Вайна нарабіла ў сьвеце непарадку. Згарэў лес на Прыймах, казакі застрэлілі сына Хэрубінаў, не хапала мужчынаў, не было каму касіць палі, не было чаго есьці.
Памешчык Папельскі зь Яшкотляў спакаваў манаткі і на некалькі месяцаў зьнік. Пасьля вярнуўся. Казакі абрабавалі ягоны дом і сутарэньні. Выпілі стогадовыя віны. Стары Боскі, які бачыў гэта, казаў, што адно віно было такое старое, што яго краілі штыком, як жэле.
Генавэфа даглядала млын, калі ён яшчэ працаваў. Уставала на досьвітку і сачыла за ўсім. Пільнавала, ці ніхто не спазьніўся на працу. А калі ўсё пачынала працаваць рытмічна і шумна, Генавэфа адчувала, як раптоўна наплывае цёплая, бы малако, хваля палёгкі. Было бясьпечна. Яна вярталася дадому і рабіла сьняданак для Місі.
Увесну сямнаццатага году млын стаў. Не было чаго малоць - людзі зьелі ўсе зернавыя запасы. Правеку не хапала знаёмага шуму. Млын быў маторам, які падганяў сьвет, мэханізмам, што прымушаў яго рухацца. Цяпер было чуваць толькі шум Ракі. Яе сіла гінула дарэмна. Генавэфа хадзіла па пустым млыне і плакала. Яна бадзялася, як прывід, як белая, засыпаная мукой панна. Вечарамі яна сядзела на прыступках дому і глядзела на млын. Ён сьніўся ёй уначы. У снах млын быў караблём зь белымі ветразямі, якія яна бачыла ў кніжках. У ягоным драўляным корпусе рухаліся туды-сюды велізарныя, тлустыя ад змазкі поршні. Ён дыхаў і сапеў. З ягонага нутра шугала гарачынёй. Генавэфа прагнула яго. Яна абуджалася ад такіх сноў спатнелая і неспакойная. Калі ўжо сьвітала, яна ўставала і, сядаючы за стол, вышывала сурвэтку.
Падчас эпідэміі халеры ў васемнаццатым годзе, калі зааралі межы вёскі, да млына прыйшла Калоска. Генавэфа бачыла, як яна кружыць вакол, заглядае ў вокны. Выглядала яна зьнясіленай. Была худая і здавалася вельмі высокай. Яе сьветлыя валасы пашарэлі і ўкрывалі плечы, быццам брудная хустка. Вопратка на ёй была падзёртая.
Генавэфа разглядала яе з кухні, а калі Калоска зазірнула ў вакно, адхіснулася. Яна баялася Калоскі. Усе баяліся Калоскі. Калоска была шелёная, а, можа, і хворая. Яна вярзла глупства, праклінала. Цяпер, кружачы вакол млына, яна выглядала, як галодная сука.
Генавэфа паглядзела на образ Маці Божай Яшкотлеўскай, перажагналася і выйшла з дому.
Калоска павярнулася да яе і Генавэфа скаланулася. Такі страшны позірк быў у гэтай жанчыны.
- Пусьці мяне ў млын, - сказала яна.
Генавэфа вярнулася ў хату за ключом. Бяз словаў адчыніла дзьверы.
Калоска, апярэдзіўшы яе, увайшла ў халодны цень і адразу ўкленчыла, каб сабраць адзінкавыя параскіданыя зярняткі, кавалкі пылу, які раней быў мукой. Яна зграбала худымі пальцамі зярняты і высыпала іх у рот.
Генавэфа ішла за ёй крок у крок. Сагнутая постаць Калоскі зьверху выглядала як купка лахманоў. Калі Калоска насыцілася зернем, яна села на зямлю і пачала плакаць. Сьлёзы сьцякалі па яе брудным твары. А яна заплюшчыла вочы і ўсьміхалася. Генавэфе нешта сьціснула горла. Дзе яна жыве? Ці ёсьць у яе хто блізкі? Што яна рабіла на Раство? Што ела? Генавэфа пабачыла, якое крохкае цяпер яе цела і згадала Калоску перад вайной. Тая тады была дароднай, прыгожай дзяўчынаю. Цяпер яна глядзела на яе голыя параненыя ногі з моцнымі, як зьвярыныя кіпцюры, пазногцямі. Працягнула руку да шэрых валасоў. Тады Калоска расплюшчыла вочы і паглядзела проста ў вочы Генавэфы, нават ня ў вочы, а проста ў душу, у самую сярэдзіну. Генавэфа адняла далонь. Гэта ня былі вочы чалавека. Яна выбегла на двор і з палёгкай убачыла свой дом, мальвы, сукенку Місі, што мільгацела сярод агрэсту, фіранкі. Яна ўзяла ў хаце бохан хлебу і вярнулася ў млын.
Клоска вырынула зь цемрадзі расчыненых дзьвярэй з клуначкам, поўным зерня. Яна паглядзела на нешта за плячыма Генавэфы і яе твар пасьвятлеў.
- Гарэзьніца, - сказала яна Місі, якая падышла да плоту.
- А што з тваім дзіцём?
- Памёрла.
Генавэфа на выцягнутых руках падала ёй бохан хлеба, але Калоска падышла да яе вельмі блізка і, беручы бохан, прыпала вуснамі да яе вуснаў. Генавэфа вырвалася і адскочыла. Калоска засьмяялася і паклала бохан у клуначак. Міся пачала плакаць.
- Ня плач, гарэзьніца, твой татка ўжо ідзе да цябе, - вымавіла Калоска і пайшла ў бок вёскі.
Генавэфа цёрла вусны фартухам так, што яны пацямнелі.
У той вечар ёй цяжка было заснуць. Калоска не магла памыляцца. Калоска знала будучыню, усе пра гэта ведалі.
І з наступнага дня Генавэфа пачала чакаць. Але ня так, як дагэтуль. Цяпер яна чакала з гадзіны на гадзіну. Клала бульбу пад пярыну, каб хутка не астыла. Сьцяліла ложак. Налівала ваду ў міску для галеньня. Раскладала на крэсле Міхалаву вопратку. Чакала так, быццам Міхал пайшоў у Яшкотлі па тытунь і хутка павінен быў вярнуцца.
Яна чакала так цэлае лета, і восень, і зіму. Не аддалялася ад дому, не хадзіла ў касьцёл. У лютым вярнуўся памешчык Папельскі і млын запрацаваў. Адкуль у яго было зерне на памол, невядома. А яшчэ ён пазычаў сялянам зерне на пасевы. У Сэрафінаў нарадзілася дзіця, дзяўчынка, і ўсе вырашылі, што гэта прыкмета канца вайны.
Генавэфа мусіла наняць на млын новых людзей, бо шмат тых, хто працаваў раней, з вайны не вярнуліся. Памешчык парэкамэндаваў ёй у памочнікі і кіраўнікі Нядзелю з Волі. Нядзеля быў хуткі і салідны. Ён завіхаўся паміж верхам і нізам, пакрыкваў на мужыкоў. Крэйдай запісываў на сьцяне колькасьць перамеленых мяшкоў. Калі на млын прыходзіла Генавэфа. Нядзеля варушыўся яшчэ хутчэй і крычаў яшчэ грамчэй. Пры гэтым ён паглажваў мізэрныя вусікі, якія нічым не нагадвалі пышныя вусы Міхала.
Генавэфа неахвотна хадзіла наверх. Толькі па справах сапраўды неабходных - памылка ў запісах, затрымка машынаў.
Аднойчы, калі яна шукала Нядзелю, то ўбачыла хлопцаў, што насілі мяшкі. Яны былі голыя да поясу, а торсы іх былі запарошаныя мукой, як вялікія крэндзелі. Яны здаваліся аднолькавымі, бо галовы ім засланялі мяшкі. Яна ня бачыла ў іх маладога Сэрафіна альбо Маляка, толькі мужчынаў. Голыя торсы прыцягвалі яе позірк, абуджалі неспакой. Яна павінна была адвярнуцца і глядзець куды-небудзь у іншы бок.
Аднойчы Нядзеля прыйшоў з габрэйскім хлопцам. Хлопец быў вельмі малады. Выглядаў ня больш чым на сямнаццаць год. У яго былі цёмныя вочы і чорныя пакручастыя валасы. Генавэфа ўбачыла ягоныя вусны - вялікія, прыгожа выкрэсьленай формы, цямнейшыя за усе тыя, якія знала.
- Я наняў яшчэ аднаго, - сказаў Нядзеля і загадаў хлопцу далучыцца да грузчыкаў.
Генавэфа размаўляла зь Нядзелям няўважліва, а калі ёй адышоў, знайшла нагоду, каб застацца яшчэ. Яна бачыла, як хлопец зьняў палатнялую кашулю, акуратна склаў і перакінуў праз парэнчы сходаў. Яе ўзрушыў від яго нагой грудной клеткі - шчуплай, але ў ладных цяглицах і смуглявай скуры, пад якой пульсавала кроў і білася сэрца. Яна вярнулася да дому, але з тае пары часта знаходзіла нагоду зайсьці ў браму, дзе прыймалі і аддавалі мяшкі зь зярном ці мукой. Альбо яна прыходзіла ў час абеду, калі мужыкі спускаліся паесьці. Яна глядзела на іх плечы, зацярушаныя мукой, жылістыя рукі і вільготнае ад поту палатно штаноў. Міма волі яе позірк шукаў сярод іх таго адзінага, а калі знаходзіў, яна адчувала, як кроў прылівае да твару, як робіцца горача.
Той хлопец, той Элі - яна чула, як яго клікалі -выклікаў у яе страх, неспакой, стыд. Калі яна бачыла яго, сэрца яе пачынала біцца і дыханьне прысьпешвалася. Яна намагалася глядзець халодна і абыякава. Чорныя пакручастыя валасы, магутны нос і дзіўныя, цёмныя вусны. Цёмная, пакрытая валасамі сень падпахі, калі выціраў з твару пот. Ён пахістваўся, калі ішоў. Некалькі разоў ён сустракаўся зь ёй поглядам і пужаўся, як зьвер, што падышоў занадта блізка. Нарэшце яны сутыкнуліся ў вузкіх дзьвярох. Яна ўсьміхнулася яму.
- Прынясі мне мяшок мукі ў дом, - сказала яна.
З гэтага часу яна перастала чакаць мужа.
Элі паставіў мяшок на падлогу і зьняў палатняную шапку. Камечыў яе ва ўбеленых далонях. Яна падзякавала, але ён ня выйшаў. Убачыла, што ён прыкусіў вусны.
- Можа, даць табе кампоту?
Ён пагадзіўся. Яна падала кубак і глядзела, як ён пье. Ён апусьціў доўгія дзявочыя вейкі.
- Я маю да цябе просьбу…
- Я слухаю…
- Прыйдзі вечарам нарубіць мне дроваў. Добра?
Ён кіўнуў галавой і выйшаў.
Яна чакала ўсе папоўдні. Сабрала валасы і паглядзела на сябе ў люстэрка. Пасьля, калі ён прыйшоў, калі рубіў дровы, яна вынесла яму кіслага малака і хлеба. Ён прысеў на калоду і зьеў. Яна сама ня ведала, чаму расказала яму пра Міхала, які на вайне. Ён адказаў:
- Вайна скончылася. Усе вяртаюцца.
Яна дала яму мяшэчак мукі. Папрасіла, каб прыйшоў у наступны дзень, а наступным днем папрасіла яго, каб прыйшоў ізноў.
Элі рубіў дровы, чысьціў печ, выпраўляў дробныя непаладкі. Яны размаўлялі рэдка і заўсёды на малаважныя тэмы. Генавэфа крадком прыглядалася да яго, і чым больш глядзела, тым больш яе позірк прыцягваўся да яго. Пасьля яна ўжо не магла на яго не глядзець. Яна пажырала яго вачыма. Ноччу ёй сьнілася, што яна кахаецца з нейкім мужчынам, і гэта быў ня Міхал і ня Элі, а нехта чужы. Яна абуджалася з пачуцьцём забруджанасьці. Уставала, налівала ў міску ваду і мыла ўсё цела. Яна хацела забыць сон. Пасьля глядзела ў акно, як работнікі прыходзілі на млын. Яна бачыла, што Элі крадком паглядае на яе вокны. Хавалася за фіранку, зьлілася на сябе, што сэрца біецца, як пасьля бегу. “Я ня буду пра яго думаць, клянуся”, - вырашала яна і бралася за працу. Каля палудня ішла да Нядзелі, заўсёды выпадкова сустракаючы Элі. Зьдзіўленая ўласным голасам, прасіла яго, каб зайшоў.
- Я сьпякла табе булку, - сказала і паказала на стол.
Ён нясьмела сеў і паклаў перад сабой шапку. Яна села насупраць, гледзячы, як ён есьць. Еў ён асцярожна і павольна. Белыя крошкі наліпалі на вусны.
- Элі?
- Так? - ёй падняў позірк.
- Табе было смачна?
- Так.
Ён працягнуў далонь праз стол да яе твару. Яна хутка адхіснулася.
- Не чапай мяне, - сказала.
Хлопец апусьціў галаву. Яго далонь вярнулася да шапкі. Ён маўчаў. Генавэфа прысела.
- Скажы, дзе ты хацеў да мяне дакрануцца?- ціха спыталася яна.
Ён узьняў галаву і паглядзеў на яе. Ёй падалося, што ў ягоных вачах бачныя чырвоныя водбліскі.
- Я бы дакрануўся да цябе тут, - ён паказаў пальцам месца на сваёй шыі.
Генавэфа працягнула далоньню па шыі, пачула пад пальцамі цёплую скуру і пульсаваньне крыві. Закрыла вочы.
- А пасьля?
- Пасьля я дакрануўся бы да тваіх грудзяў…
Яна глыбока ўздыхнула і адкінула галаву.
- Скажы, дзе дакладна.
- Там, дзе самае далікатнае і гарачае… Калі ласка… Дазволь…
- Не, - сказала яна.
Элі падняўся і стаў перад ёй. Яна адчувала ягоны подых, што пах салодкай булкай і малаком, як подых дзіцяці.
- Табе нельга да мяне дакранацца. Пакляніся сваім Богам, што не дакранешся да мяне.
- Курва, - выціснуў ён зь сябе і кінуў на падлогу зьмятую шапку. Бразнулі дзьверы.
Элі вярнуўся ноччу. Пачуўся далікатны стук. Генавэфа ведала, што гэта ён.
- Я забыў шапку, - сказаў ён шэптам. - Я люблю цябе. Я клянуся, што не дакрануся да цябе, пакуль ты сама гэтага не захочаш.
Яны ўселіся ў кухні на падлозе. Палосы чырвонага жару ад печы асьвятлялі іх твары.
- Спачатку няхай высьветліцца, ці жывы Міхал. Усё-ткі я - ягоная жонка.
- Я буду чакаць, але скажы, як доўга?
- Ня ведаю. Ты можаш на мяне паглядзець.
- Пакажы мне свае грудзі.
Генавэфа ссунула з плеч начную кашулю. Чырвона бліснулі аголеныя грудзі і жывот. Яна пачула, як Элі стрымаў подых.
- Пакажы, як ты мяне жадаеш, - шапнула яна.
Ён расшпіліў штаны і Генавэфа ўбачыла ягоны напружаны чэлес. Яна адчула асалоду з тых сноў, асалоду, што была ўвянчаньнем ўсех высілкаў, поглядаў і прысьпешанага подыху. Гэтая асалода была па-за ўсялякім кантролем, яе немагчыма было стрымаць. Тое, што адбылося цяпер, было жахліва, бо больш ужо нічога не магло адбыцца. Вось яна напаўнялася, пералівалася, скончвалася і пачыналася, і адгэтуль усё, што будзе, будзе ніякім і агідным, а голад, што абудзіцца, будзе яшчэ магутнейшы, чым калі заўгодна да таго.
А вось я нават не пагляжу на тое, то папярэдні кавалак “Правеку” прачыталі толькі пяць чалавек (а адзін зь іх - будучы рэдактар, спадзяюся, ён яшчэ не раздумаў рэдагаваць:)) І ўсё адно буду вывешваць некаторыя часы. Так, пад настрой.
*
Час Генавэфы
Вайна нарабіла ў сьвеце непарадку. Згарэў лес на Прыймах, казакі застрэлілі сына Хэрубінаў, не хапала мужчынаў, не было каму касіць палі, не было чаго есьці.
Памешчык Папельскі зь Яшкотляў спакаваў манаткі і на некалькі месяцаў зьнік. Пасьля вярнуўся. Казакі абрабавалі ягоны дом і сутарэньні. Выпілі стогадовыя віны. Стары Боскі, які бачыў гэта, казаў, што адно віно было такое старое, што яго краілі штыком, як жэле.
Генавэфа даглядала млын, калі ён яшчэ працаваў. Уставала на досьвітку і сачыла за ўсім. Пільнавала, ці ніхто не спазьніўся на працу. А калі ўсё пачынала працаваць рытмічна і шумна, Генавэфа адчувала, як раптоўна наплывае цёплая, бы малако, хваля палёгкі. Было бясьпечна. Яна вярталася дадому і рабіла сьняданак для Місі.
Увесну сямнаццатага году млын стаў. Не было чаго малоць - людзі зьелі ўсе зернавыя запасы. Правеку не хапала знаёмага шуму. Млын быў маторам, які падганяў сьвет, мэханізмам, што прымушаў яго рухацца. Цяпер было чуваць толькі шум Ракі. Яе сіла гінула дарэмна. Генавэфа хадзіла па пустым млыне і плакала. Яна бадзялася, як прывід, як белая, засыпаная мукой панна. Вечарамі яна сядзела на прыступках дому і глядзела на млын. Ён сьніўся ёй уначы. У снах млын быў караблём зь белымі ветразямі, якія яна бачыла ў кніжках. У ягоным драўляным корпусе рухаліся туды-сюды велізарныя, тлустыя ад змазкі поршні. Ён дыхаў і сапеў. З ягонага нутра шугала гарачынёй. Генавэфа прагнула яго. Яна абуджалася ад такіх сноў спатнелая і неспакойная. Калі ўжо сьвітала, яна ўставала і, сядаючы за стол, вышывала сурвэтку.
Падчас эпідэміі халеры ў васемнаццатым годзе, калі зааралі межы вёскі, да млына прыйшла Калоска. Генавэфа бачыла, як яна кружыць вакол, заглядае ў вокны. Выглядала яна зьнясіленай. Была худая і здавалася вельмі высокай. Яе сьветлыя валасы пашарэлі і ўкрывалі плечы, быццам брудная хустка. Вопратка на ёй была падзёртая.
Генавэфа разглядала яе з кухні, а калі Калоска зазірнула ў вакно, адхіснулася. Яна баялася Калоскі. Усе баяліся Калоскі. Калоска была шелёная, а, можа, і хворая. Яна вярзла глупства, праклінала. Цяпер, кружачы вакол млына, яна выглядала, як галодная сука.
Генавэфа паглядзела на образ Маці Божай Яшкотлеўскай, перажагналася і выйшла з дому.
Калоска павярнулася да яе і Генавэфа скаланулася. Такі страшны позірк быў у гэтай жанчыны.
- Пусьці мяне ў млын, - сказала яна.
Генавэфа вярнулася ў хату за ключом. Бяз словаў адчыніла дзьверы.
Калоска, апярэдзіўшы яе, увайшла ў халодны цень і адразу ўкленчыла, каб сабраць адзінкавыя параскіданыя зярняткі, кавалкі пылу, які раней быў мукой. Яна зграбала худымі пальцамі зярняты і высыпала іх у рот.
Генавэфа ішла за ёй крок у крок. Сагнутая постаць Калоскі зьверху выглядала як купка лахманоў. Калі Калоска насыцілася зернем, яна села на зямлю і пачала плакаць. Сьлёзы сьцякалі па яе брудным твары. А яна заплюшчыла вочы і ўсьміхалася. Генавэфе нешта сьціснула горла. Дзе яна жыве? Ці ёсьць у яе хто блізкі? Што яна рабіла на Раство? Што ела? Генавэфа пабачыла, якое крохкае цяпер яе цела і згадала Калоску перад вайной. Тая тады была дароднай, прыгожай дзяўчынаю. Цяпер яна глядзела на яе голыя параненыя ногі з моцнымі, як зьвярыныя кіпцюры, пазногцямі. Працягнула руку да шэрых валасоў. Тады Калоска расплюшчыла вочы і паглядзела проста ў вочы Генавэфы, нават ня ў вочы, а проста ў душу, у самую сярэдзіну. Генавэфа адняла далонь. Гэта ня былі вочы чалавека. Яна выбегла на двор і з палёгкай убачыла свой дом, мальвы, сукенку Місі, што мільгацела сярод агрэсту, фіранкі. Яна ўзяла ў хаце бохан хлебу і вярнулася ў млын.
Клоска вырынула зь цемрадзі расчыненых дзьвярэй з клуначкам, поўным зерня. Яна паглядзела на нешта за плячыма Генавэфы і яе твар пасьвятлеў.
- Гарэзьніца, - сказала яна Місі, якая падышла да плоту.
- А што з тваім дзіцём?
- Памёрла.
Генавэфа на выцягнутых руках падала ёй бохан хлеба, але Калоска падышла да яе вельмі блізка і, беручы бохан, прыпала вуснамі да яе вуснаў. Генавэфа вырвалася і адскочыла. Калоска засьмяялася і паклала бохан у клуначак. Міся пачала плакаць.
- Ня плач, гарэзьніца, твой татка ўжо ідзе да цябе, - вымавіла Калоска і пайшла ў бок вёскі.
Генавэфа цёрла вусны фартухам так, што яны пацямнелі.
У той вечар ёй цяжка было заснуць. Калоска не магла памыляцца. Калоска знала будучыню, усе пра гэта ведалі.
І з наступнага дня Генавэфа пачала чакаць. Але ня так, як дагэтуль. Цяпер яна чакала з гадзіны на гадзіну. Клала бульбу пад пярыну, каб хутка не астыла. Сьцяліла ложак. Налівала ваду ў міску для галеньня. Раскладала на крэсле Міхалаву вопратку. Чакала так, быццам Міхал пайшоў у Яшкотлі па тытунь і хутка павінен быў вярнуцца.
Яна чакала так цэлае лета, і восень, і зіму. Не аддалялася ад дому, не хадзіла ў касьцёл. У лютым вярнуўся памешчык Папельскі і млын запрацаваў. Адкуль у яго было зерне на памол, невядома. А яшчэ ён пазычаў сялянам зерне на пасевы. У Сэрафінаў нарадзілася дзіця, дзяўчынка, і ўсе вырашылі, што гэта прыкмета канца вайны.
Генавэфа мусіла наняць на млын новых людзей, бо шмат тых, хто працаваў раней, з вайны не вярнуліся. Памешчык парэкамэндаваў ёй у памочнікі і кіраўнікі Нядзелю з Волі. Нядзеля быў хуткі і салідны. Ён завіхаўся паміж верхам і нізам, пакрыкваў на мужыкоў. Крэйдай запісываў на сьцяне колькасьць перамеленых мяшкоў. Калі на млын прыходзіла Генавэфа. Нядзеля варушыўся яшчэ хутчэй і крычаў яшчэ грамчэй. Пры гэтым ён паглажваў мізэрныя вусікі, якія нічым не нагадвалі пышныя вусы Міхала.
Генавэфа неахвотна хадзіла наверх. Толькі па справах сапраўды неабходных - памылка ў запісах, затрымка машынаў.
Аднойчы, калі яна шукала Нядзелю, то ўбачыла хлопцаў, што насілі мяшкі. Яны былі голыя да поясу, а торсы іх былі запарошаныя мукой, як вялікія крэндзелі. Яны здаваліся аднолькавымі, бо галовы ім засланялі мяшкі. Яна ня бачыла ў іх маладога Сэрафіна альбо Маляка, толькі мужчынаў. Голыя торсы прыцягвалі яе позірк, абуджалі неспакой. Яна павінна была адвярнуцца і глядзець куды-небудзь у іншы бок.
Аднойчы Нядзеля прыйшоў з габрэйскім хлопцам. Хлопец быў вельмі малады. Выглядаў ня больш чым на сямнаццаць год. У яго былі цёмныя вочы і чорныя пакручастыя валасы. Генавэфа ўбачыла ягоныя вусны - вялікія, прыгожа выкрэсьленай формы, цямнейшыя за усе тыя, якія знала.
- Я наняў яшчэ аднаго, - сказаў Нядзеля і загадаў хлопцу далучыцца да грузчыкаў.
Генавэфа размаўляла зь Нядзелям няўважліва, а калі ёй адышоў, знайшла нагоду, каб застацца яшчэ. Яна бачыла, як хлопец зьняў палатнялую кашулю, акуратна склаў і перакінуў праз парэнчы сходаў. Яе ўзрушыў від яго нагой грудной клеткі - шчуплай, але ў ладных цяглицах і смуглявай скуры, пад якой пульсавала кроў і білася сэрца. Яна вярнулася да дому, але з тае пары часта знаходзіла нагоду зайсьці ў браму, дзе прыймалі і аддавалі мяшкі зь зярном ці мукой. Альбо яна прыходзіла ў час абеду, калі мужыкі спускаліся паесьці. Яна глядзела на іх плечы, зацярушаныя мукой, жылістыя рукі і вільготнае ад поту палатно штаноў. Міма волі яе позірк шукаў сярод іх таго адзінага, а калі знаходзіў, яна адчувала, як кроў прылівае да твару, як робіцца горача.
Той хлопец, той Элі - яна чула, як яго клікалі -выклікаў у яе страх, неспакой, стыд. Калі яна бачыла яго, сэрца яе пачынала біцца і дыханьне прысьпешвалася. Яна намагалася глядзець халодна і абыякава. Чорныя пакручастыя валасы, магутны нос і дзіўныя, цёмныя вусны. Цёмная, пакрытая валасамі сень падпахі, калі выціраў з твару пот. Ён пахістваўся, калі ішоў. Некалькі разоў ён сустракаўся зь ёй поглядам і пужаўся, як зьвер, што падышоў занадта блізка. Нарэшце яны сутыкнуліся ў вузкіх дзьвярох. Яна ўсьміхнулася яму.
- Прынясі мне мяшок мукі ў дом, - сказала яна.
З гэтага часу яна перастала чакаць мужа.
Элі паставіў мяшок на падлогу і зьняў палатняную шапку. Камечыў яе ва ўбеленых далонях. Яна падзякавала, але ён ня выйшаў. Убачыла, што ён прыкусіў вусны.
- Можа, даць табе кампоту?
Ён пагадзіўся. Яна падала кубак і глядзела, як ён пье. Ён апусьціў доўгія дзявочыя вейкі.
- Я маю да цябе просьбу…
- Я слухаю…
- Прыйдзі вечарам нарубіць мне дроваў. Добра?
Ён кіўнуў галавой і выйшаў.
Яна чакала ўсе папоўдні. Сабрала валасы і паглядзела на сябе ў люстэрка. Пасьля, калі ён прыйшоў, калі рубіў дровы, яна вынесла яму кіслага малака і хлеба. Ён прысеў на калоду і зьеў. Яна сама ня ведала, чаму расказала яму пра Міхала, які на вайне. Ён адказаў:
- Вайна скончылася. Усе вяртаюцца.
Яна дала яму мяшэчак мукі. Папрасіла, каб прыйшоў у наступны дзень, а наступным днем папрасіла яго, каб прыйшоў ізноў.
Элі рубіў дровы, чысьціў печ, выпраўляў дробныя непаладкі. Яны размаўлялі рэдка і заўсёды на малаважныя тэмы. Генавэфа крадком прыглядалася да яго, і чым больш глядзела, тым больш яе позірк прыцягваўся да яго. Пасьля яна ўжо не магла на яго не глядзець. Яна пажырала яго вачыма. Ноччу ёй сьнілася, што яна кахаецца з нейкім мужчынам, і гэта быў ня Міхал і ня Элі, а нехта чужы. Яна абуджалася з пачуцьцём забруджанасьці. Уставала, налівала ў міску ваду і мыла ўсё цела. Яна хацела забыць сон. Пасьля глядзела ў акно, як работнікі прыходзілі на млын. Яна бачыла, што Элі крадком паглядае на яе вокны. Хавалася за фіранку, зьлілася на сябе, што сэрца біецца, як пасьля бегу. “Я ня буду пра яго думаць, клянуся”, - вырашала яна і бралася за працу. Каля палудня ішла да Нядзелі, заўсёды выпадкова сустракаючы Элі. Зьдзіўленая ўласным голасам, прасіла яго, каб зайшоў.
- Я сьпякла табе булку, - сказала і паказала на стол.
Ён нясьмела сеў і паклаў перад сабой шапку. Яна села насупраць, гледзячы, як ён есьць. Еў ён асцярожна і павольна. Белыя крошкі наліпалі на вусны.
- Элі?
- Так? - ёй падняў позірк.
- Табе было смачна?
- Так.
Ён працягнуў далонь праз стол да яе твару. Яна хутка адхіснулася.
- Не чапай мяне, - сказала.
Хлопец апусьціў галаву. Яго далонь вярнулася да шапкі. Ён маўчаў. Генавэфа прысела.
- Скажы, дзе ты хацеў да мяне дакрануцца?- ціха спыталася яна.
Ён узьняў галаву і паглядзеў на яе. Ёй падалося, што ў ягоных вачах бачныя чырвоныя водбліскі.
- Я бы дакрануўся да цябе тут, - ён паказаў пальцам месца на сваёй шыі.
Генавэфа працягнула далоньню па шыі, пачула пад пальцамі цёплую скуру і пульсаваньне крыві. Закрыла вочы.
- А пасьля?
- Пасьля я дакрануўся бы да тваіх грудзяў…
Яна глыбока ўздыхнула і адкінула галаву.
- Скажы, дзе дакладна.
- Там, дзе самае далікатнае і гарачае… Калі ласка… Дазволь…
- Не, - сказала яна.
Элі падняўся і стаў перад ёй. Яна адчувала ягоны подых, што пах салодкай булкай і малаком, як подых дзіцяці.
- Табе нельга да мяне дакранацца. Пакляніся сваім Богам, што не дакранешся да мяне.
- Курва, - выціснуў ён зь сябе і кінуў на падлогу зьмятую шапку. Бразнулі дзьверы.
Элі вярнуўся ноччу. Пачуўся далікатны стук. Генавэфа ведала, што гэта ён.
- Я забыў шапку, - сказаў ён шэптам. - Я люблю цябе. Я клянуся, што не дакрануся да цябе, пакуль ты сама гэтага не захочаш.
Яны ўселіся ў кухні на падлозе. Палосы чырвонага жару ад печы асьвятлялі іх твары.
- Спачатку няхай высьветліцца, ці жывы Міхал. Усё-ткі я - ягоная жонка.
- Я буду чакаць, але скажы, як доўга?
- Ня ведаю. Ты можаш на мяне паглядзець.
- Пакажы мне свае грудзі.
Генавэфа ссунула з плеч начную кашулю. Чырвона бліснулі аголеныя грудзі і жывот. Яна пачула, як Элі стрымаў подых.
- Пакажы, як ты мяне жадаеш, - шапнула яна.
Ён расшпіліў штаны і Генавэфа ўбачыла ягоны напружаны чэлес. Яна адчула асалоду з тых сноў, асалоду, што была ўвянчаньнем ўсех высілкаў, поглядаў і прысьпешанага подыху. Гэтая асалода была па-за ўсялякім кантролем, яе немагчыма было стрымаць. Тое, што адбылося цяпер, было жахліва, бо больш ужо нічога не магло адбыцца. Вось яна напаўнялася, пералівалася, скончвалася і пачыналася, і адгэтуль усё, што будзе, будзе ніякім і агідным, а голад, што абудзіцца, будзе яшчэ магутнейшы, чым калі заўгодна да таго.
А вось я нават не пагляжу на тое, то папярэдні кавалак “Правеку” прачыталі толькі пяць чалавек (а адзін зь іх - будучы рэдактар, спадзяюся, ён яшчэ не раздумаў рэдагаваць:)) І ўсё адно буду вывешваць некаторыя часы. Так, пад настрой.
*