Исса Кодзоев - “Борз кхетаяр” (ВИДЕО)
Борз кхетаяр
(Фаьльг бийер?)
Массаза лувцаш, ехкаш, набахта чукхийсай из?! Массаза, массаза йе аьнна приговораш кхайкадир цунна?! Борз, кхы къар ца луш, ше мецъелча, хlама даъанза Iелуш яцар-кх. Тамаш еций из?!
Хьуна юкъе, эрзон тla, Лакхара Кхел вlашагlкхийтар. Борз кхетае соцам бир цуо. Эггара хьалха Къоргишхоев Эпо лекци йийшар ялх сахьатаи шовзткъеи ийс минотаи, кхетаешъяр тlаьнашта lо а хоаяь. Цхьа кIира даьккхар Берзо цу лекцега ладийгlачул тlехьагlа мозий тlахайшача пхьаро санна, дегIах каетташ, корта лестабеш.
«Аз Борз кхетаяьй, нийсача наькъ тla яьккхай!» - аьнна, къамаьл дIакхайкадир
Эпо телевизорча гlолла хьайбашка, оакхарошка, коа тIарча оалхазарашка, лаьттах доахкача дийнатешка: эпашка, цицхольгашка, дахкашка …
Из гlулакх тахка комисси араяьлар. Тахкар. Царна фу гучадаьллар? Гlел а енна, дегlа гIоарал дайна, кlал а йиса, цloг мустъенна, корта эгаш пела Борз. Ше леладаьчох из дехкеяьнна, уйлане ессальга лаьрхIар комиссево.
Эпа диплом делар - цох Iилман доктор хилар.
Иштта ераш лелаш-кхесташ, цхьан дийнахь, дий хьона, юртал арахьа, хьуна йисте баь тla гаьнах хьалъэлла уллаш дола доккха сурт дайр Берза: Вири, Вира даи-нанеи, Вира сесаги, Вира кlоригаши - деррига Президента ша. цу сурта хьалхашка 1о а хайна, мерза батах мотт хьакхар Берзо.
- Бози, миштад хьа керда вахар? - хаьттар баьца юкъе иллача ЗIийво, хъайоаста а енна. - Керда хlама дий хIанз хьо лелача гIолла?
- Хlама дац, ер да аьнна, да веларгволаш.
- Ма маьлхара я хьо, ва Бози, могаш мyкъaгIa йолий-те хьо?
- Даьра, ЗIий, могашло дIа ма яьннай,
- Фу даъд хьона? Малагlа лазар хьаьрчад хьох?
- Гирз даьннад сона, - дегIах мIараш хьакхар Берзо. - Фу дергда а хац, - корта
лостабир суртагахь, - ераш-м паччахъаш хинна lо ма хайшарий …
- Ш-ш-ш! ХIанз фу дувц Ia? Кхы хьоа ма делахъ из. Яьннеи-ейнеи моттиг йоацаш, дlайоккхаргья хьо акхар укх дунен тIapa.
Даьра, аькх воацаш моттиг ма яц вай хана. Йоархlашта юкъе хьоарчабенна теба иллача текхарга из дlа а хезар, цуо СВБ. подполковник йолча Чхьагlалкхага оакхал а яздир.
ЗIий ядда кlалхаръяьлар - из хlанз а ядда лелаш я, террористаш тlаболча lаьржача писка тIa дlаязъяь а латт, тlакхаьччача Iотlайийтте йийна дlаяккха, аьнна.
Борз лоацаш йоккха операци вlашагlъеллар, доккхий низаш оарцагlа даьхар: цицхольгий ОМОН, чхьагlалкхий СВБ. отряд, бIарча хьакхарчий войсковой подразделени, хьаргlий эскадрилье.
Лаьцар Борз. Цигачар, тleмa пхьегlа тlара, прямой связь а яь, С.В.Б. подполковника Чхьагlалкха хоам Iочубир президентага Вирага: «Бай турпалча пачхьалкхен низаша харц наькъа тlа яьнна Оакхариев Борз Аьрдагlиевич хьа а лаьцай, кувгех гlабаш теха, кульгех наручникаш теха, чу а еллай. Господин Президент Вир, хьога дlахойт аз: вай низий дуккхача тlемхоша денали маирали гучадаьккхальга, операци чакхъйоаккхаш.»
Цу сарахьа Президента Виро телевизорча гlолла къамаьл дир, указ а lойишар: подполковник СВБ (Служба Вирий Безопасност) Чхьагlалкх чина лакхиир, цох полковник хилар; деналца, майралца белгалбаьннача чхьагlалкхии СВБ бойцешта цицхольгий ОМОНа бойцешта, хьакхарчий войсковой подразделене бойцешта, хьаргlий эскадрилье летчикашта мендалаш эхкар Президента шийкульгаца. Дlахо лаьрxIар цу гlулакхах йоккха общественни резонанс хургиолаш патриотически кампани вlашагIйолла.
Из боккха лоархlаме болх дlаболабелар Берза дош дувцаш открытый суд а яь. Президента Виро ше кlоарга хьаькъал долаш къамаьл а дир, ший дукха кхыдола пачхьалкхен гlулакхаш а дита.
- Гой шоана, гражданаш хьайбаш, ер Борз? Зийнадий оаш, грызунаш: эпаш, цицхольгаш, дехкий, - ер шоай дай оамала тlара яла ца тигар? Из вуо да. Ваи тоадаь Iодиллача вахарца нийслургдолаш xIамаш дац укхо леладер. Амма, Ваша Честь, судья Гlаж, оаш а, присяжнеш устагIий а Государственни обвинитель Газа а, укха Берза вай гуманизм гучаяьккхар а, ма-ярра демократе чубода никъ дlа- хьехар а лов сона. Ераш, бертий, дукха а йисаяц, ераш кастта Цlеча Книжка тla дlаязъергйолаш а я. Вай кхетае еза ер. Из вай декхар да. Вайца цхьан мугlарах дlа а этта пачхьалкхен эша болх хьабе без а укхо, ер дуне даъа лаьрхlа яле.
(Тlоараш техар хьайбашеи грызунашеи, сов цу деша раьза хинна).
- Ший лоlам бале, - аьлар Виро, - дийнахьа apгle дажа а ухаш, биисана кхиинашка кхо телаш долча доаханах дIатохаргья вай ер. Вай сийлахьча доахана Iуло тоае а мег ер …
(ТIоараш техар, геттара айдаь. Овацеш а хоз: «Моаршал вай Президента Вира!
Моаршал доахана, буц а юъаш, кхо а телаш долча!» Доахан а цар Iаьсий а, Бугlа а
урагlайттар, Президента баркал аьлар, дош делар: кхо кийла буц йиъача, пхи кийла кхо тела. Тlаккха дерригаш гIайттар: хьайбаш, грызунаш, насекомеш, къаигаш.
Елха а чIехка, Президента Вира мархIаиккхар Бугlа … )
-… нагахь санна из болх хьайга булургбеце, буц яъа, кхо тела могаргдеце, кхыдар де - вай цхьаькха сийлахьа тоаба я - хьакхарч.
(Тlоараш техар. Овацеш: «Моаршал хилда шоана, аркъал ииишача мара сиина сигле ца гуча lаьржача хьакхарчашта!»)
Еррига хьакхарч а, цар хураскаш а, тенна Жаргlа а, къаьна Нал а, уриилхар. Дог карча бийлхар. Нал марxIабеллар Виро. Хьакхарчаша шоашта тlаиицар: бlехеи-цlенеи къеста ца деш Iочуяъа а, ярста а, колбас бе шоаш бойне дIачуюгача хана, кхыча гражданашта новкъа хургдола махьарчи Iимадаши ца йе а: ше мича юг ха ма дезий xlapa хьакха. Из мича юг цхьа моллагlча метте - из ма кхоачаргйий колбасни цехе! XIайт, ираз-яI цар!
- … из а шийна вlаштlехьа ца хете, - аьлар дlахо Виро, - боабашкехи, гlажехи,
котамехи дlа а кхийтта, фуъаш де Iомаяла йез ер. Вай коа тIapa оалхазараш шоай
толамашца дунен тla цlихеза гlордаьнна да. ИоалгIув дизза кхерза фуъаш хьалхашка мел дихьача, йовзаш я из сийдола къахьегамхой тоаба …
Тlоараш. ТIоараш, ткъамаш детташ, ца совцаш дукха ха яьккхар. Цlогlарч даьлар: «Моаршал шоана, баь тla яжаш йола гlажаши, боабашкаши! Моаршал шоана, кхалаш кегаю котамаш, къахьегама турпапаш!» Гlаттар коа тlара оалхазар. «Къий-къакъ!» - яхаш гlажаш, «вакъ-вакъ!» - яхаш боабашкаш, «къуту-къу- такъ!» - яхаш котамаш. Ов-вай! Цига даьллар! Дог айденна xIайтталдаьнна хьайзар гражданаш хьайбаши, грызунаши, коа тlapa оалхазари. Из оалхазар а мишта дар ала Ia? Из дацар цхьа моллагIа дола кортамукъа, акха оалхазар, ткъамашца хьал а гleттa дlаухаш дола - култур хьа а ийца, оалхазар дар, духхьала фуъаш дар духьа укх лаьтта дахаш.
БIоагlа тIa а кхоссаянна, таьхар цlе берет тулаш хинна Боргlал. Боргlало чIоaгlo йир, кхетае шийга из Борз хьалой, цунга фуъаш дайта.
Вира мархlаиккхар Боргlал.
- Цивилизаци! Гуманизм! Демократи! Толерантность! - аьнна, чакхдаьккхар Президента Виро ший къамаьл.
Уж дешаш дерригача дуненах чакхдаьлар. Европе чlоагIа айдаь дийцар из. Евронюс яхача канале ден-буса, 24 сахьата кхайкадеш дар: «Воа цивилизованни Дуне! Дlаховлда хьона: Хьайбай Конфедераци яха республик гуманизм къоабал а еш, демократи кхоллаш йоалильга»
Пачхьалкхен массайолча губернешкара гражданаша (хьайбаша, грызунаша, котамаша, гlажаша-боабашкаша) кульгаш а яздаь каьхаташ дайтар: из Президент Вир даима президент хургдолаш Парламенте закон тоха деза, хlана аьлча иззамо дола Вир кхы цхьаькха хургдац! - аьнна.
Шоана ма мотталаш, ше леладаьчох бехке яьннеи, шийна кхайкаеча кхелах дош хеташи из Борз яр, аьнна. Яцар шоана! Дуне тla кхетаргйолаш Борз яцар из.
Сел акха йолаш, Кортамукъле бахьан-м из яла кийча а яр. Из едда xьyнaгla дlаяха хургьяр, ше лораеча налий кюмсарех лоралуш хинна мара. «Вай мел дувце а, мел оале а, дусаргдолаш Харц-Дуне да-кх хьо!» - йоахар цуо ший дегахь. Хьу йолчахьар керда фуо хьахьакхача, дог тохадале, lаха безам оттар - йиш-м яцар даха, хlана аьлча, пачхьалкхен Парламенто могаяьяцар кортамукъа оазаш.
Бугlага дlаялар Борз, доахана дlаюкъе а лаьлле цивилизаци lомае, аьнна. Даьгle дахар Iул. Цкъа-шозза Iойийрза буц кхаьллар цуо - чам боацаш корайир цун из. Ше мецъелча Бугlах пхьор дир Берзо.
Эккхайир из, Iуло решени а яь, укхох хьайба хургдац аьнна. Налийга дlаялар Борз, хьайна моге укхох хьакха хьаелахь, аьнна.
Массехк дийнахь лийлар Борз хьакхарчашта юкъе, бlагал ца яла гlерташ. Моцала цаялар духьа хьакхарчий ний чура кlеззига хгама йиъар цуо - хьакхарчий шодаш бlарьгаяйча, lеттадир. Тlаккха чен а кхийтта, къалйисар из. Карта юххе Iойижар, оарцапава гIонча воацаш, сагалий а лета, гирзаша йиза, майръяьннача хьакхарчаша муцlараш а Iетташ. Кхы сатоха маганзар …
Цхьан даькъазача дийнахь йIахъенна, паргlатаяьнна уллаш Борз а яр, цун гювга биъ кога баргlильг ауллар …
- Хураск мича яхай? - хаьттар укханга хьакхарчаша.
Маьлха сердалонах мерза ши бlарьг а бужабаь, гийгах тlод техар Берзо:
- Укхаз я! - аьнна.
- Цига мишта нийсъелар из?
- Со сайгада йижа уллар, баге а йийла. Хьапа а ена, хоза маьчаш тlepa lо а яьха, моаршал а хаьтта, хьачуяьлар. Дика хураск хиннаяр из!
- Ой, ва зуламхо! Ва къиза аькха! Ва гlaьpaxo - террорист! lайха даьр фуд хаций
хьона? Из малагlча гlулакха кхеешъяр хаций хьона? Цох колбас бе ма лаьрхlадарий. Ше а ма ярий из, колбас мо герга, тоаенна, ерста!
Цига этта таьзет ях Ia! Ше-шоашта хьалдетташ хураский да-нана, тlехьаелхаш,
«хуртl-хуртl», яхаш, хьакхарч.
- Во-о-ай! Да-нана дала хьа!
Цхьаккха маьхе йоацаш яйна ма йисарий хьо, тха боча хураск! Эзача шорьга юкъе елла, хьох толажагI бола колбас бергба, яхаш, догдоахаш ма ярий хьа кхоачарле! Тикай витринашка лепаргья, мотташ! Тохьа мел водар хьох хьогаргва мотташ! Эздийча шунаш Tla хьо латтаргья, мотташ! Хlанз фу хилар хьона, нана Жаргlа хьа баларьг?! XIанз фу хилар хьона, хьай да Нала баларьг?! Дуне тlа кхетаргйоацача Берзо ма йиъарий хьо! ..
Вай-вай-вай-я
- Шоана хой, шун мах-м хиннаб! - аьлар Берзо, йlаьхъенна lо а йижа.
Цу сарахьа хьакхарчаша постановлени а яь, Нало резолюци а оттаяь, Борз шоашта юкъера эккхайир.
Йодаяь котамаштеи, гlажаштеи, боабашкаштеи юкъе чукхессар Борз. Боргlала чlоагlа тlадиллар, фуъаш де, мукъах, lомае ер, аьнна.
- Шек ма довла шо! - дош делар Боргlало, - кхо ди далале Борз фуъаш де йо- алалургья шоана. Со боргlал яц шоана, цайоалалой!
Сийрда малх а хьежаш, баьцала баскильгаш а цlувзаш, хоза ди дера. Цу гI6зача ахкан дийнахь карта йистерча баьцашта юкъе яьжаш гlажаши, боабашкаши яр, хlайтте кхалаж кегаеш котамаш а яр. Цхьан жужака Iатто тийна кхо корадир. Жужако кхайка хьайийхар Боргlал. Боргlало хьагулйир еррига котамаш кхона гуонахьа.
Из цхьа моллагlа кхо дацар - башха кхо дар! Iилман дашхар де эттар Боргlал.
- Ер кхо тийнна етт, - аьлар цуо, - кха йисте баьжаб, ялатах кхийттаб, Цох мишта кхета йиш я? Уйла ю вай: мишта нийсденнад кхола доахка ялата буртильгаш, ер кхо тийнна етт кха йисте баьжабеце? XIай?
- Ий-я.гвай Вирасар, бакъ-м да! Kloapгa хьаькъал деций из?! Ираз-яl вай из Боргlал тlахувшаш! - аьлар Жужако.
- Иппlали! Цун хьаькъалах цецъювлаш, цун аз фуъаш ду ер шоллагlа шу да!
- Ваддадай! Оаш-м хьаькъал дувц, со-м цун деналах тамаш еш ма йий.
Яйнаеций шоана из, корта чу а белла котама тlexьa мишта йод?!
Иштта лувш-оалаш, цец-ама ухаш, къамаьлаш де яьлар ма, йоах, тайша котамаш.
Дог ура а этта, куралах накха биза, бlарьгаш цlий а денна, корта чу а белла, чухьийдар Боргlал Берзага фуъ Iодайта лаьрхlа …
Карта йисте йижа иллача Берзо шорттига жаккхалаш вlашкатехар - бедараш дlаяхар … Ши-кхо минот яьлча, батах мотт а хьакха гlаттар из.
Пожизненни срок теха, Зоопарке чуеллар Борз. Из лораеш жlалеш дар. Бийса тlаеча ираз долаш хулар: гlaнaxьa, кортамукъа яьле, акхача хьунагlа лелар из миска.
Ди хьахилача, хьежа ухача бераша бегйоахаш уллар, шийна ший дегlах эхь
хеташ. цу тla чоап тlаухаш, тlачувхаш жlалеш дар:
- Хьона фу эш, ва акха террорист? Ма дуъъа хан-ханнахьа хьателаш даъа да.
Мала да. Йlайха клетка я. Хьогар хьал-м тхога далара!
Хlаьта а … цхьан дийнахь клетка чура араэккха аьттув а баьнна, тlехьабаьнна Пхьу а тийда, яхар Борз. Кортамукъа хьу бlарьгаяйча, пхьаьнашкара цlий хьайр цун, дегlаца мел бола маза озабелар, мос гlаттар, бlарьгаш сийрдадаьлар. Корта аркъал а билла, багар оаз мел йода Таьхар из, дог Iобадеш. Гаьнарча хьунашкара юхакхайкар Берза вежарий. ТIaккxa кхийтар-кх Борз укх дунен бакъдолчох: Берза моттиг бертий - ординьгаца йольга!
Хьайбай пачхьалкхен наькъаш вlашагI мел кхетача бlоагlех хьалтеха каьхаташ
доахк. Цар тla профили анфаси даьккха Берза сурташ да. Юал яьздаьд: «Винимани гражданаш хьайбаш, грызунаш, коа тlара дерста оалхазараш! Вайна юхе теlаш террорист Оакхариев Борз Аьрдагlиевич ва. Фе хилалаш! Водаш-вовпаш бlарьгавайначо оакхал де. Оакхал даьчоа xlaмa йожаргъя. Лоацалой - лаца, вехка!
Ве аьттув боале - вийна дlаваккха! Антитеррористически операци ечарна ха деза: из террорист, шийца даима герз леладеш ава, цу герзаца хьакхашта а ва».
Селхан цу оагlарахьар баьхкабар цаlаш. Цар дийцар бакъдий-м хац, маесала дувц акхар: дlа кlоаргача аьле чу Вира кортеи баргаши дадар, йоах, Цхьабакъда «Хьайбай ведомости» яха газет аз айса дийшар, Цуо дувцачох, хьайбаш керда Президент хьахаржа кечлуш да.
ЦаI хургда-кх цига.
(Фаьльг бийер?)
Массаза лувцаш, ехкаш, набахта чукхийсай из?! Массаза, массаза йе аьнна приговораш кхайкадир цунна?! Борз, кхы къар ца луш, ше мецъелча, хlама даъанза Iелуш яцар-кх. Тамаш еций из?!
Хьуна юкъе, эрзон тla, Лакхара Кхел вlашагlкхийтар. Борз кхетае соцам бир цуо. Эггара хьалха Къоргишхоев Эпо лекци йийшар ялх сахьатаи шовзткъеи ийс минотаи, кхетаешъяр тlаьнашта lо а хоаяь. Цхьа кIира даьккхар Берзо цу лекцега ладийгlачул тlехьагlа мозий тlахайшача пхьаро санна, дегIах каетташ, корта лестабеш.
«Аз Борз кхетаяьй, нийсача наькъ тla яьккхай!» - аьнна, къамаьл дIакхайкадир
Эпо телевизорча гlолла хьайбашка, оакхарошка, коа тIарча оалхазарашка, лаьттах доахкача дийнатешка: эпашка, цицхольгашка, дахкашка …
Из гlулакх тахка комисси араяьлар. Тахкар. Царна фу гучадаьллар? Гlел а енна, дегlа гIоарал дайна, кlал а йиса, цloг мустъенна, корта эгаш пела Борз. Ше леладаьчох из дехкеяьнна, уйлане ессальга лаьрхIар комиссево.
Эпа диплом делар - цох Iилман доктор хилар.
Иштта ераш лелаш-кхесташ, цхьан дийнахь, дий хьона, юртал арахьа, хьуна йисте баь тla гаьнах хьалъэлла уллаш дола доккха сурт дайр Берза: Вири, Вира даи-нанеи, Вира сесаги, Вира кlоригаши - деррига Президента ша. цу сурта хьалхашка 1о а хайна, мерза батах мотт хьакхар Берзо.
- Бози, миштад хьа керда вахар? - хаьттар баьца юкъе иллача ЗIийво, хъайоаста а енна. - Керда хlама дий хIанз хьо лелача гIолла?
- Хlама дац, ер да аьнна, да веларгволаш.
- Ма маьлхара я хьо, ва Бози, могаш мyкъaгIa йолий-те хьо?
- Даьра, ЗIий, могашло дIа ма яьннай,
- Фу даъд хьона? Малагlа лазар хьаьрчад хьох?
- Гирз даьннад сона, - дегIах мIараш хьакхар Берзо. - Фу дергда а хац, - корта
лостабир суртагахь, - ераш-м паччахъаш хинна lо ма хайшарий …
- Ш-ш-ш! ХIанз фу дувц Ia? Кхы хьоа ма делахъ из. Яьннеи-ейнеи моттиг йоацаш, дlайоккхаргья хьо акхар укх дунен тIapa.
Даьра, аькх воацаш моттиг ма яц вай хана. Йоархlашта юкъе хьоарчабенна теба иллача текхарга из дlа а хезар, цуо СВБ. подполковник йолча Чхьагlалкхага оакхал а яздир.
ЗIий ядда кlалхаръяьлар - из хlанз а ядда лелаш я, террористаш тlаболча lаьржача писка тIa дlаязъяь а латт, тlакхаьччача Iотlайийтте йийна дlаяккха, аьнна.
Борз лоацаш йоккха операци вlашагlъеллар, доккхий низаш оарцагlа даьхар: цицхольгий ОМОН, чхьагlалкхий СВБ. отряд, бIарча хьакхарчий войсковой подразделени, хьаргlий эскадрилье.
Лаьцар Борз. Цигачар, тleмa пхьегlа тlара, прямой связь а яь, С.В.Б. подполковника Чхьагlалкха хоам Iочубир президентага Вирага: «Бай турпалча пачхьалкхен низаша харц наькъа тlа яьнна Оакхариев Борз Аьрдагlиевич хьа а лаьцай, кувгех гlабаш теха, кульгех наручникаш теха, чу а еллай. Господин Президент Вир, хьога дlахойт аз: вай низий дуккхача тlемхоша денали маирали гучадаьккхальга, операци чакхъйоаккхаш.»
Цу сарахьа Президента Виро телевизорча гlолла къамаьл дир, указ а lойишар: подполковник СВБ (Служба Вирий Безопасност) Чхьагlалкх чина лакхиир, цох полковник хилар; деналца, майралца белгалбаьннача чхьагlалкхии СВБ бойцешта цицхольгий ОМОНа бойцешта, хьакхарчий войсковой подразделене бойцешта, хьаргlий эскадрилье летчикашта мендалаш эхкар Президента шийкульгаца. Дlахо лаьрxIар цу гlулакхах йоккха общественни резонанс хургиолаш патриотически кампани вlашагIйолла.
Из боккха лоархlаме болх дlаболабелар Берза дош дувцаш открытый суд а яь. Президента Виро ше кlоарга хьаькъал долаш къамаьл а дир, ший дукха кхыдола пачхьалкхен гlулакхаш а дита.
- Гой шоана, гражданаш хьайбаш, ер Борз? Зийнадий оаш, грызунаш: эпаш, цицхольгаш, дехкий, - ер шоай дай оамала тlара яла ца тигар? Из вуо да. Ваи тоадаь Iодиллача вахарца нийслургдолаш xIамаш дац укхо леладер. Амма, Ваша Честь, судья Гlаж, оаш а, присяжнеш устагIий а Государственни обвинитель Газа а, укха Берза вай гуманизм гучаяьккхар а, ма-ярра демократе чубода никъ дlа- хьехар а лов сона. Ераш, бертий, дукха а йисаяц, ераш кастта Цlеча Книжка тla дlаязъергйолаш а я. Вай кхетае еза ер. Из вай декхар да. Вайца цхьан мугlарах дlа а этта пачхьалкхен эша болх хьабе без а укхо, ер дуне даъа лаьрхlа яле.
(Тlоараш техар хьайбашеи грызунашеи, сов цу деша раьза хинна).
- Ший лоlам бале, - аьлар Виро, - дийнахьа apгle дажа а ухаш, биисана кхиинашка кхо телаш долча доаханах дIатохаргья вай ер. Вай сийлахьча доахана Iуло тоае а мег ер …
(ТIоараш техар, геттара айдаь. Овацеш а хоз: «Моаршал вай Президента Вира!
Моаршал доахана, буц а юъаш, кхо а телаш долча!» Доахан а цар Iаьсий а, Бугlа а
урагlайттар, Президента баркал аьлар, дош делар: кхо кийла буц йиъача, пхи кийла кхо тела. Тlаккха дерригаш гIайттар: хьайбаш, грызунаш, насекомеш, къаигаш.
Елха а чIехка, Президента Вира мархIаиккхар Бугlа … )
-… нагахь санна из болх хьайга булургбеце, буц яъа, кхо тела могаргдеце, кхыдар де - вай цхьаькха сийлахьа тоаба я - хьакхарч.
(Тlоараш техар. Овацеш: «Моаршал хилда шоана, аркъал ииишача мара сиина сигле ца гуча lаьржача хьакхарчашта!»)
Еррига хьакхарч а, цар хураскаш а, тенна Жаргlа а, къаьна Нал а, уриилхар. Дог карча бийлхар. Нал марxIабеллар Виро. Хьакхарчаша шоашта тlаиицар: бlехеи-цlенеи къеста ца деш Iочуяъа а, ярста а, колбас бе шоаш бойне дIачуюгача хана, кхыча гражданашта новкъа хургдола махьарчи Iимадаши ца йе а: ше мича юг ха ма дезий xlapa хьакха. Из мича юг цхьа моллагlча метте - из ма кхоачаргйий колбасни цехе! XIайт, ираз-яI цар!
- … из а шийна вlаштlехьа ца хете, - аьлар дlахо Виро, - боабашкехи, гlажехи,
котамехи дlа а кхийтта, фуъаш де Iомаяла йез ер. Вай коа тIapa оалхазараш шоай
толамашца дунен тla цlихеза гlордаьнна да. ИоалгIув дизза кхерза фуъаш хьалхашка мел дихьача, йовзаш я из сийдола къахьегамхой тоаба …
Тlоараш. ТIоараш, ткъамаш детташ, ца совцаш дукха ха яьккхар. Цlогlарч даьлар: «Моаршал шоана, баь тla яжаш йола гlажаши, боабашкаши! Моаршал шоана, кхалаш кегаю котамаш, къахьегама турпапаш!» Гlаттар коа тlара оалхазар. «Къий-къакъ!» - яхаш гlажаш, «вакъ-вакъ!» - яхаш боабашкаш, «къуту-къу- такъ!» - яхаш котамаш. Ов-вай! Цига даьллар! Дог айденна xIайтталдаьнна хьайзар гражданаш хьайбаши, грызунаши, коа тlapa оалхазари. Из оалхазар а мишта дар ала Ia? Из дацар цхьа моллагIа дола кортамукъа, акха оалхазар, ткъамашца хьал а гleттa дlаухаш дола - култур хьа а ийца, оалхазар дар, духхьала фуъаш дар духьа укх лаьтта дахаш.
БIоагlа тIa а кхоссаянна, таьхар цlе берет тулаш хинна Боргlал. Боргlало чIоaгlo йир, кхетае шийга из Борз хьалой, цунга фуъаш дайта.
Вира мархlаиккхар Боргlал.
- Цивилизаци! Гуманизм! Демократи! Толерантность! - аьнна, чакхдаьккхар Президента Виро ший къамаьл.
Уж дешаш дерригача дуненах чакхдаьлар. Европе чlоагIа айдаь дийцар из. Евронюс яхача канале ден-буса, 24 сахьата кхайкадеш дар: «Воа цивилизованни Дуне! Дlаховлда хьона: Хьайбай Конфедераци яха республик гуманизм къоабал а еш, демократи кхоллаш йоалильга»
Пачхьалкхен массайолча губернешкара гражданаша (хьайбаша, грызунаша, котамаша, гlажаша-боабашкаша) кульгаш а яздаь каьхаташ дайтар: из Президент Вир даима президент хургдолаш Парламенте закон тоха деза, хlана аьлча иззамо дола Вир кхы цхьаькха хургдац! - аьнна.
Шоана ма мотталаш, ше леладаьчох бехке яьннеи, шийна кхайкаеча кхелах дош хеташи из Борз яр, аьнна. Яцар шоана! Дуне тla кхетаргйолаш Борз яцар из.
Сел акха йолаш, Кортамукъле бахьан-м из яла кийча а яр. Из едда xьyнaгla дlаяха хургьяр, ше лораеча налий кюмсарех лоралуш хинна мара. «Вай мел дувце а, мел оале а, дусаргдолаш Харц-Дуне да-кх хьо!» - йоахар цуо ший дегахь. Хьу йолчахьар керда фуо хьахьакхача, дог тохадале, lаха безам оттар - йиш-м яцар даха, хlана аьлча, пачхьалкхен Парламенто могаяьяцар кортамукъа оазаш.
Бугlага дlаялар Борз, доахана дlаюкъе а лаьлле цивилизаци lомае, аьнна. Даьгle дахар Iул. Цкъа-шозза Iойийрза буц кхаьллар цуо - чам боацаш корайир цун из. Ше мецъелча Бугlах пхьор дир Берзо.
Эккхайир из, Iуло решени а яь, укхох хьайба хургдац аьнна. Налийга дlаялар Борз, хьайна моге укхох хьакха хьаелахь, аьнна.
Массехк дийнахь лийлар Борз хьакхарчашта юкъе, бlагал ца яла гlерташ. Моцала цаялар духьа хьакхарчий ний чура кlеззига хгама йиъар цуо - хьакхарчий шодаш бlарьгаяйча, lеттадир. Тlаккха чен а кхийтта, къалйисар из. Карта юххе Iойижар, оарцапава гIонча воацаш, сагалий а лета, гирзаша йиза, майръяьннача хьакхарчаша муцlараш а Iетташ. Кхы сатоха маганзар …
Цхьан даькъазача дийнахь йIахъенна, паргlатаяьнна уллаш Борз а яр, цун гювга биъ кога баргlильг ауллар …
- Хураск мича яхай? - хаьттар укханга хьакхарчаша.
Маьлха сердалонах мерза ши бlарьг а бужабаь, гийгах тlод техар Берзо:
- Укхаз я! - аьнна.
- Цига мишта нийсъелар из?
- Со сайгада йижа уллар, баге а йийла. Хьапа а ена, хоза маьчаш тlepa lо а яьха, моаршал а хаьтта, хьачуяьлар. Дика хураск хиннаяр из!
- Ой, ва зуламхо! Ва къиза аькха! Ва гlaьpaxo - террорист! lайха даьр фуд хаций
хьона? Из малагlча гlулакха кхеешъяр хаций хьона? Цох колбас бе ма лаьрхlадарий. Ше а ма ярий из, колбас мо герга, тоаенна, ерста!
Цига этта таьзет ях Ia! Ше-шоашта хьалдетташ хураский да-нана, тlехьаелхаш,
«хуртl-хуртl», яхаш, хьакхарч.
- Во-о-ай! Да-нана дала хьа!
Цхьаккха маьхе йоацаш яйна ма йисарий хьо, тха боча хураск! Эзача шорьга юкъе елла, хьох толажагI бола колбас бергба, яхаш, догдоахаш ма ярий хьа кхоачарле! Тикай витринашка лепаргья, мотташ! Тохьа мел водар хьох хьогаргва мотташ! Эздийча шунаш Tla хьо латтаргья, мотташ! Хlанз фу хилар хьона, нана Жаргlа хьа баларьг?! XIанз фу хилар хьона, хьай да Нала баларьг?! Дуне тlа кхетаргйоацача Берзо ма йиъарий хьо! ..
Вай-вай-вай-я
- Шоана хой, шун мах-м хиннаб! - аьлар Берзо, йlаьхъенна lо а йижа.
Цу сарахьа хьакхарчаша постановлени а яь, Нало резолюци а оттаяь, Борз шоашта юкъера эккхайир.
Йодаяь котамаштеи, гlажаштеи, боабашкаштеи юкъе чукхессар Борз. Боргlала чlоагlа тlадиллар, фуъаш де, мукъах, lомае ер, аьнна.
- Шек ма довла шо! - дош делар Боргlало, - кхо ди далале Борз фуъаш де йо- алалургья шоана. Со боргlал яц шоана, цайоалалой!
Сийрда малх а хьежаш, баьцала баскильгаш а цlувзаш, хоза ди дера. Цу гI6зача ахкан дийнахь карта йистерча баьцашта юкъе яьжаш гlажаши, боабашкаши яр, хlайтте кхалаж кегаеш котамаш а яр. Цхьан жужака Iатто тийна кхо корадир. Жужако кхайка хьайийхар Боргlал. Боргlало хьагулйир еррига котамаш кхона гуонахьа.
Из цхьа моллагlа кхо дацар - башха кхо дар! Iилман дашхар де эттар Боргlал.
- Ер кхо тийнна етт, - аьлар цуо, - кха йисте баьжаб, ялатах кхийттаб, Цох мишта кхета йиш я? Уйла ю вай: мишта нийсденнад кхола доахка ялата буртильгаш, ер кхо тийнна етт кха йисте баьжабеце? XIай?
- Ий-я.гвай Вирасар, бакъ-м да! Kloapгa хьаькъал деций из?! Ираз-яl вай из Боргlал тlахувшаш! - аьлар Жужако.
- Иппlали! Цун хьаькъалах цецъювлаш, цун аз фуъаш ду ер шоллагlа шу да!
- Ваддадай! Оаш-м хьаькъал дувц, со-м цун деналах тамаш еш ма йий.
Яйнаеций шоана из, корта чу а белла котама тlexьa мишта йод?!
Иштта лувш-оалаш, цец-ама ухаш, къамаьлаш де яьлар ма, йоах, тайша котамаш.
Дог ура а этта, куралах накха биза, бlарьгаш цlий а денна, корта чу а белла, чухьийдар Боргlал Берзага фуъ Iодайта лаьрхlа …
Карта йисте йижа иллача Берзо шорттига жаккхалаш вlашкатехар - бедараш дlаяхар … Ши-кхо минот яьлча, батах мотт а хьакха гlаттар из.
Пожизненни срок теха, Зоопарке чуеллар Борз. Из лораеш жlалеш дар. Бийса тlаеча ираз долаш хулар: гlaнaxьa, кортамукъа яьле, акхача хьунагlа лелар из миска.
Ди хьахилача, хьежа ухача бераша бегйоахаш уллар, шийна ший дегlах эхь
хеташ. цу тla чоап тlаухаш, тlачувхаш жlалеш дар:
- Хьона фу эш, ва акха террорист? Ма дуъъа хан-ханнахьа хьателаш даъа да.
Мала да. Йlайха клетка я. Хьогар хьал-м тхога далара!
Хlаьта а … цхьан дийнахь клетка чура араэккха аьттув а баьнна, тlехьабаьнна Пхьу а тийда, яхар Борз. Кортамукъа хьу бlарьгаяйча, пхьаьнашкара цlий хьайр цун, дегlаца мел бола маза озабелар, мос гlаттар, бlарьгаш сийрдадаьлар. Корта аркъал а билла, багар оаз мел йода Таьхар из, дог Iобадеш. Гаьнарча хьунашкара юхакхайкар Берза вежарий. ТIaккxa кхийтар-кх Борз укх дунен бакъдолчох: Берза моттиг бертий - ординьгаца йольга!
Хьайбай пачхьалкхен наькъаш вlашагI мел кхетача бlоагlех хьалтеха каьхаташ
доахк. Цар тla профили анфаси даьккха Берза сурташ да. Юал яьздаьд: «Винимани гражданаш хьайбаш, грызунаш, коа тlара дерста оалхазараш! Вайна юхе теlаш террорист Оакхариев Борз Аьрдагlиевич ва. Фе хилалаш! Водаш-вовпаш бlарьгавайначо оакхал де. Оакхал даьчоа xlaмa йожаргъя. Лоацалой - лаца, вехка!
Ве аьттув боале - вийна дlаваккха! Антитеррористически операци ечарна ха деза: из террорист, шийца даима герз леладеш ава, цу герзаца хьакхашта а ва».
Селхан цу оагlарахьар баьхкабар цаlаш. Цар дийцар бакъдий-м хац, маесала дувц акхар: дlа кlоаргача аьле чу Вира кортеи баргаши дадар, йоах, Цхьабакъда «Хьайбай ведомости» яха газет аз айса дийшар, Цуо дувцачох, хьайбаш керда Президент хьахаржа кечлуш да.
ЦаI хургда-кх цига.