Ի՞նչ է "Կաղանդ"-ը եւ ո՞վ է Կաղանդ պապը
Հին տոմարով Կաղանդը` Նոր տարին, նշվում է հունվարի 14-ին, ինչը համարժեք է հունվարի 1-ին: «Կաղանդ» բառի բացատրությունը լավագույնս տվել է Անանիա Շիրակացին իր «Տիեզերագիտություն և տոմար» գրքում. «Զի՞նչ է կաղանդ և կաղանդիկոս: Կաղանդ ամսամուտ է և կաղանդիկոս նախասկզբնակ օր տարույն»:
«Կաղանդ» բառը ծագել է լատիներեն calendae բառից, որը հայերենում ստացել է նոր տարվա առաջին օրվա նշանակությունը: Հայերը Նոր տարին անվանել են
Ամանորաբեր (Ագաթանգեղոս պատմիչի մոտ` Վանատուր), Տարեմուտ, Տարեգլուխ, Տարին գլուխ, Տարենոր, Նոր Տարի, Նորաբեր, Նավասարդ (սանսկրիտերեն «Նավասարտա» բառից` նավա` նոր, սարդ` տարի), Ծաղկըմուտ (այս արտահայտությունը ցույց է տալիս, որ նախկինում Նոր տարի համարել են գարնանամուտը), իսկ Կաղանդի գիշերվա այլ արտահայտություններն են Կախանդ, Կախ կամ Կաղ, Լոլեի գիշեր, Խլվլիկ, Գոտեկախ, Կալոնտար:
Ամանորյա ծիսական մթնոլորտ ստեղծելու համար տանտիկինները մառաններից տուն էին բերում մրգերի և չրերի շարանները և կախում առաստաղից: Նրանք պատրաստել են ծիսական հացեր, որոնք, ըստ էության, նվիրված էին պտղաբերությանը: Դրանով է բացատրվում նաև հատիկավոր կերակուրների առկայությունը, ինչի վառ օրինակը ավանդական աղանձն է: Վաղնջական ժամանակներում պատրաստել են նաև կճախաշ (կճուճի մեջ ամբողջ գիշեր թոնրում պատրաստված տարբեր հատիկեղենների խաշ): Պատրաստվել է նաև ամանորյա քյաշկ կամ հարիսա` որպես նոր սկսվող տարվա երկրագործական աշխատանքների առատությունն ապահովվող խորհրդանիշ:
Ավանդական սեղանին է եղել նաև անուշապուրը` մանրացված չրերի հետ եփած ձավարը, պասուց տոլման, որը մինչ օրս հայկական ավանդական ուտեստների զարդն է: Այն ի սկզբանե պատրաստվել է յոթ տարբեր հատիկներից:
Ամանորի առիթով տանտիկինները մի լավ մաքրել են տունն ու ախոռը, հագել նոր շորեր, անասունների եղջյուրներից կապել են կարմիր ժապավեն, միմյանց նվիրել խնձոր` մեջը խրած մետաղադրամ:
Եվ վերջապես, Ամանորին մեր նախնիները Նոր տարվա ծառը զարդարել են՝ չոր ճյուղի վրա գունավոր թելերով կախելով մրգեր, չրեր և խմորեղեն: (նիւթը Թերթ.ամ-ից)
Click to view