Жапын йодышыжо: Марий калык мурен-куштен гына мошта?
А паледа кузе таче марий калык нерген вес калык шона, мутлан, руш-влак. Да, ме тыште титаклен кертына историйым, калык кокласе кылым. Тӱрлӧ моло амалымат муаш лиеш. Но, айста, чынын шинчашкыже ончалына.
Оҥай профессий дене илышем кылдымеке, шуко тӱрлӧ еҥ дене вашлияш, мутланаш, нунын шонымашыштым колышташ да иктешлаш логалеш. Теве тыглай палыме еҥ дене у темылан мутланаш лийна. Тудо мылам ойла: «Таче марий калыкын культурыжо йӧршынат огеш вияҥ. Марий ял-влак пытен толыт, а марий молодёжьлан нимоат огеш кӱл». Ӱчашымаш шочо, тунамак палымем примерым кондыш: «Шукерте огыл ик кугу депутат дене пырля Йошкар-Оласе Какшан серым эрыкташ лекна. Те, мом шонеда, мемнан радамышке марий-влак ушненыт? Уке, вет. Тыгодым ме вӱд воктене шӱкшакым поген коштмына годым тынар марий еҥым, сырам, кочо вӱдым подыл шинчышым, ужна. Пырляшке ӱжмеке, уда шомакым веле колна. А южыжо эше лӱмынак шӱкшакшым шалатыл шогылто. Мыйын шонымаште, Марий Элыште примерым эн ончыч марий калык ончыктышаш. Мурен-куштен гына огыл, а эше, мутлан,социальный йодышым тарватен, решатлаш полшен…»
Мутат уке, тыге национальность шотышто гына ойыркалаш огеш лий. Тӱрлӧ калыкын тӱрлӧ койыш-шоктышан, культур кӱкшытан еҥже вашлиялтеш.
Но икте дене келшыде ом керт: марий калыкын уло тыгай ораде койышыжо - южо еҥже шкенжым сайын кучен огеш мошто, марий мландыште оза улмыжым чонжо дене шижеш гынат, тидым ончыкташ огеш тырше ала вожылеш.
Эше ик пример. Пытартыш жапыште Моско олашке чӱчкыдын кудалышташ перна. Ик гана йолташ ӱдырем деке малшыла шогальым. Тудо шкеже Марий кундем гыч, пачерым айлен шӱжарже да тудын марийже дене пырля илат. Мом ыштет, саман тыгай!
Мутланен шинчымына годым, мут йолвана шкежак ты темыш кусныш. Нуно Москошто эртаралтше марий дискотекыш миен коштыныт, да, кузе палемдышт, марий улмыштлан чылт вожыл толыныт.
Тидын нерген ӱчашен-ӱчашен каласкалышт: «Дискотека моло тыгаяк мероприятий деч нимо денат ыш ойыртемалт. Ну, марий муро-влак йоҥгеныт, ну, марла ойласеныт. Ты гана организатор-шамычын пашаштым уданрак аклышна. Туге гынат чон куанен, вет шочмо вер деч тораште марий-влакым вашлияш - кугу пиал. А вара эн оҥайже вучен. Элнан рӱдолажын ик кафештыже ятыр марий еҥ чумырген, чот гына йӱын, вурседылын, кредалын. Тыгайым ужмеке, кузе тушеч лектын кайыме - онат шарне. Тыге намысын чучын марий калык верч! Ту пагытыште марий улмылынна ӧкынымаш лектын…»
Шижыда: жап толын шуын мыланннат вашталташ! Шуко мероприятийым эртарыме годым марий калыкнан тӱвыражым вияҥдаш кӱлмӧ нерген палемдена. Чын, тидын нерген мондыман огыл. Но тудым могай корно дене да могай виктыш почеш, кузе умбакыже вияҥдаш? Ме таче каласен кертына? Ала ынде у йӧн-влак дене пайдаланыман?
А молан мемнам лач мурен-куштен илыше калык семын гына палат? А кушто политик лидерна, кугу предприятийым вуйлатыше еҥна, тале амалкалычына, фермерна, моло аланыште тыршыше чолга йолташна-влак? Вет чылаштымат парня дене шотлаш лиеш.
Теве молодёжь толкыным кузе вияҥдаш кӱлӧ нерген мутланат. Тыгодым адак дискотекым, мурен-куштымо акцийым темлат. А шижыда, пагыт весым йодеш. Социальный йодыш-влакым рашемдымашке самырык тукымым ушаш кӱлеш. Илыш умылымашнам, шкешамнам вашталтыман, моло калыкымат чумырышо, ала изишак ӧрыктарыше паша дене марий улмынам пеҥгыдемдыман! Кычкырен гына мемнан огыт кол, тыгайым ушанлан огыт шотло.
Молан марий кокла гыч ятырже лач филолог лиеш да сита. Да, улыт, кудышт вес аланымат ойырат, но нунышт молан вара шылынрак коштыт? Марий улмышт деч вожылыт маныда? А шоналтенда: молан вожылытшо? Молан мемнан деч шылытше?..
Марий еҥ ончылно лийшаш! Уш-акылже, шкем тыматлын кучен моштымыжо, порылыкшо дене ойыртемалтшаш, пашаче улмыжым паша денак пеҥгыдемдышаш, кул семын лийшаш огыл.
А ты саманыште ямдым вучен шинчыман огыл. Шке уш-акылым, моштымашым ончыктыман да темлыман.
Чылажат - мемнан кидыште. Да, эше тыгай йодышым пуымо шуэш: «Марий Элым вуйлатышым алмашташ темлат гын, марий кокла гыч ты верыш кӧм темлен кертыда?»…