«Փաստեր Ֆինլանդիայի մասին»․ Էռլենդ Լո
Հունվարին երբ մտա Բերգենի իմ սիրելի գրախանութն ու ուզեցի նորվեգերեն գիրք գնել, վաճառողն Էռլենդ Լոյի «Նաիվ։ Սուպերն» առաջարկեց։ Ռիսկ չարեցի․ նորվեգերեն էդքան կձգե՞մ որ, անգլերեն թարգմանությունը գնեցի։ Գիրքն ահագին դուրս եկավ։ Իսկ կորոնայի օրերին էնքան շատ էի նորվեգերենի մեջ, որ երբ հաջորդ անգամ հայտնվեցի Բերգենում, առանց երկար-բարակ մտածելու նույն գրախանութից ձեռք բերեցի Լոյի՝ արդեն նորվեգերեն «Փաստեր Ֆինլանդիայի մասին» գիրքը։ Հետո, երբ պիտի սկսեի տարբեր մարդկանց խորհուրդ տալ գիրքը կարդալ, պիտի հայտնաբերեի, որ այն երբևէ անգլերեն չի թարգմանվել։
Ժամանակակից նորվեգերեն կարդալն էնքան էլ հեշտ գործ չէր։ Ուղղագրությունը մտքիդ մեջ վերածում ես դանիերենի, որ հասկանաս, որոշ բառեր անծանոթ են, պիտի բառարանում նայես, չգիտես անգամ կարդացածդ ոնց է արտասանվում (երբեմն Մորթենի համար բարձրաձայն կարդում էի դանիերեն հնչողությամբ)։ Բայց արժեր հանուն էսպիսի հրաշալի գրքի մի քիչ տառապել նորվեգերենի ձեռքը։
«Փաստեր Ֆինլանդիայի մասին» գրքի հերոսը Նորվեգիայում Ֆինլանդիայի դեսպանատան պատվերով Ֆինլանդիան նորվեգացի զբոսաշրջիկների համար գովազդող բրոշյուր պետք է պատրաստի։ Եթե երբևէ Սկանդինավիայում ապրել եք, կիմանաք, որ էս փաստն ինքնին ծիծաղելի է․ Սկանդինավիայի բնակիչների համար Ֆինլանդիան վերջին պետությունն է, որտեղ մտքներով կանցնի հանգստանալ։ Այն հայտնի է իր տափակ մակերեսով ու միապաղաղ անտառներով ու լճերով։
Ամբողջ գիրքը կառուցված է հենց էդ բրոշյուրը ստեղծելու շուրջ։ Գրքի հերոսը հերթով փորձում է տարբեր փաստեր հիշել Ֆինլանդիայի մասին, որոնք արժե ներառել։ Հիշում է նրանց սերն ալկոհոլի նկատմամբ, հիշում է, որ էնտեղ լիքը ջուր կա (ինքը հիդրոֆոբ է, ջրի հետ կապված ամեն ինչից սարսափում է), հիշում է Նոկիան, ֆիննական դիզայնը և այլն, և այլն։ Ու էս ամեն ինչն էն սկանդինավյան հատուկ հումորով է պատմում, որով սկանդինավցիները սիրում են խոսել իրենց հարևանների մասին։ Կարդալու ողջ ընթացքում հռհռոցս դրել էի։
Ու էս ամենի հետ մեկտեղ քննարկում է նաև այլ հարցեր։ Գլխավոր հերոսը սկզբում հարցնում է, թե ինչու են մարդիկ տեղից տեղ տեղափոխվում, թե ինչու են իմիգրանտները թողնում իրենց տները, գալիս, լցվում Նորվեգիա։ Իսկ գրքի վերջում քննադատում է ֆիններին, որ իրենցից մի քիչ տարբերվող մարդկանց հանդեպ անհանդուրժող են։ Ծաղրելով Ֆինլանդիան՝ ծաղրում է նաև Նորվեգիան․ Ֆինլանդիայի փոխարեն պատվիրում է Նորվեգիայի նկարներ։ Եթե ֆյորդներ մեջը չլինեն, Նորվեգիան Ֆինլանդիայի տեղ կանցնի։
Քննվում է նաև հերոսի միայնությունը։ Ինքը քննարկում է ընկերուհի ունենա, թե չէ։ Բայց հաճելի կնոջը նորից հանդիպելու համար երկրորդ անգամ մեքենան ապօրինի կայանում է, որ գնա, տուգանային հրապարակից վերցնելու, նորից հանդիպի սպասարկող կնոջը։ Հետո, երբ այդ նույն կնոջ տանը գիշերը կնոջ փոքր եղբորը՝ մտավոր խնդիրներ ունեցող Բիմին է հետևում, զանազան մտքեր են այցելում տան ու միայնության մասին ու թե ինչպես ինքը տուն չունի․ «Բայց ես տուն եմ ուզում, ամեն գնով տուն եմ ուզում, բայց այլևս տուն չունեմ, ոչ մի բան տուն չէ, ու հենց դա է ցավը, դա է բոլորը մեկում, ջուրն այստեղից է գալիս, դա հենց ինքն աղբյուրն է, որ ամեն ինչ տունն է և ոչինչ տունը չէ, որ երբեք հնարավոր չի լինի տուն վերադառնալ, որովհետև տուն գալ նշանակում է սովորել հեռվում ապրել»։
Այս նույն հերոսը, որ գրքի սկզբում իմիգրանտների գալուց նեղվում է, Բիմին փրկում է ֆաշիստների ձեռքից ու փորձում ֆաշիստական մտքերը Բիմի ուղեղից հանել։ Դե Բիմն էլ, որ սկզբում իսլանադական սագաներով էր տարված, հետո սկսում է ֆաշիստական ու Հոլոքոսթը հերքող մտքեր է արտահայտել, հայտարարում, որ մեծ հաճույքով Լենի Ռիֆենշտալի գիրքն է կարդում, որովհետև ուզում է ռեժիսոր դառնալ։
Գիրքն ամբողջությամբ անանուն գլխավոր հերոսն է պատմում, ու մտնում ես նրա աշխարհը։ Ինքն էն տիպիկ «փոքր քաղաքի», «մեծ աշխարհ չտեսած», «քառակուսի մտածող» սկանդինավցիներից է, բայց հեղինակը հերոսին սիրել է տալիս, ընթերցողին ցույց է տալիս նրա հաճախ միամիտ, բարի ու հակասական, բայց նաև կարծրատիպերով առաջնորդվող արժեհամակարգը։ Ու ի վերջո, հերոսը, ինչպես մնացած բոլորս, ընդամենը մի բան է ուզում․ միայնակ չլինել։
«Փաստեր Ֆինլանդիայի մասին» գրքի հերոսը «Նաիվ։ Սուպերի» հերոսին շատ նման է․ նույն միամիտ, նեղմիտ ու բարի աշխարհայացքն է։ Բայց եթե «Նաիվ։ Սուպերում» հումորն ուղղակի էստեղ-էնտեղ էր շպրտվում, ապա «Ֆինլանդիայում» այն ավելի կատարելագործվել ու իմաստավորվել էր, ավելի նպատակաուղղված էր ծաղրելու Ֆինլանդիան, Նորվեգիան ու ընդհանրապես Սկանդինավիան։
Մտածում եմ՝ գիրքը հայերեն թարգմանեմ։ Լավ հեշտ կթարգմանվի։