Беларуская народная кераміка. Пражэльнік.
ПРАЖЭЛЬНІК
(іншыя назвы - прыжэрнік, патэльня).
Спачатку звернемся да энцыклапедыі “Этнаграфія Беларусі”:
“ПРАЖЭ̀ЛЬНІК, ганчарны выраб; нізкая гліняная пасудзіна з дугападобнымі ручкмі па баках або без іх (называлі таксама патэльня). Ужывалі для смажання (пражэння) мяса, яечні і іншых страў, часам для сушэння ягад, грыбоў. У 1-й палове XX стагоддзя ў некаторых ганчарных цэнтрах Паўночнай і Заходняй Беларусі выраблялі чорназадымленым і гартаваным. У наш час выйшаў з ужытку”.
Пражэльнік, зроблены мною, без ручак:
Пражэльнікі часта сустракаюцца пры археалагічных раскопках славянскіх помнікаў позняга жалезнага стагоддзя на тэрыторыі Цэнтральнай і па паўднёвым захадзе Усходняй Еўропы, якія належаць плямёнам пражскай культуры, а таксама пры раскопках старажытнарускіх паселішчаў і лічацца тыповай славянскай формай посуду. У канцы XIX - пачатку ХХ стст. гэтыя керамічныя вырабы ўжо амаль зніклі з асартыменту прадукцыі ганчароў, што тлумачыцца шырокім распаўсюджваннем больш практычнага і даступнага для большасці насельніцтва аналагічнага металічнага посуду. Выраб гліняных пражэльнікаў адзначаны пераважна ў сельскай мясцовасці да 30-40х гадоў ХХ ст. у дзвюх зонах - на поўначы (Мядзель і Паставы) і паўднёвым захадзе (Пружаны) Беларусі.
Пражэльнікі згодна свайму прызначэнню мелі шырокае пляскатае дно дыяметрам 20-25 см і нізкія вертыкальныя сценкі , якія маглі крыху разыходзіцца ўверх, вышынёй 3-5 см. Звычайныя суадносіны вышыні да дыяметра 1:3,5-1:6.
Нягледзячы на знешні просты выгляд, пражэльнік меў пэўныя занальныя асаблівасці. У прыватнасці, на паўднёвым захадзе яго выраблялі з круглым ці авальным дном, з адной ці дзвюма ручкамі, а часам і з накрыўкай і называлі “пражэльнік” ці “прыжэрнік”. На поўначы ўжывалі тэрмін “патэльня” і рабілі яе круглай у аснове і без дадатковых дэталяў.
Мой пражэльнік, яшчэ не апрацаваны, выглядаў так:
Прыклад выкарыстоўвання пражэльніка ў наш час па яго непасрэдным прызначэнні (смажыла яечню).:
Літаратура:
- Этнаграфiя Беларусi. Энцыклапедыя. Мн, 1989;
- Беларуская народная кераміка/ Я.М, Сахута. - Мн.: Полымя, 1987;
- Белорусское народное гончарство / С.А. Милюченков. - Мн.: Наука и техника, 1984;
- Белорусская бытовая керамика XVI-XVIII веков: організація проізводства, формы и технология изготолвения / М.Ю. Приймова. - Минск, БГПУ, 2008.