Uniwersytet Warszawski na ziemi dońskiej
Polskę i Południe Rosji łączą długotrwałe związki, obfitujące w doświadczenia nader owocnej współpracy.
Ale czyżby te regiony w jakiś sposób graniczyły ze sobą?
Mimo tego, że regiony te znajdują się od siebie na dostatecznie dużej odległości i nie są związane wspólnymi granicami, nie przeszkodziło to im w stworzeniu silnych, historycznie uwarunkowanych więzów, które to powiązania są widoczne także i dziś.
Najważniejszym aspektem obecnych powiązań - z naszego punktu widzenia - jawi się współpraca w obszarze nauk humanistycznych, w szczególności na niwie szkolnictwa wyższego. W tym roku swoje stulecie świętuje Południowy Uniwersytet Federalny (Rostów nad Donem), który - ze względu na aspekt prawny - można określić mianem spadkobiercy Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego.
Utworzona 19 listopada 1816 r. dekretem Cara Aleksandra I o powołaniu Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego Uczelnia (otwarta faktycznie 14 maja 1818 r.) odpowiadała deklarowanym już wcześniej przez polską społeczność jej potrzebom i oczekiwaniom. Jej utworzenie stało się jednym z najbardziej znaczących wydarzeń zarówno w życiu miasta, jak i całego Królestwa Polskiego. Jednocześnie Uniwersytet stał się rosyjski - zarówno ze względu na grono wykładowców, jak również ze względu na studentów, język wykładowy i zasady prowadzonej ewidencji. W roku 1862 Uczelnia przekształciła się w Szkołę Główną Warszawską, w której dominowali już polscy profesorowie i studenci. Wykłady prowadzone były także w języku polskim. 12 października 1869 r. Uczelnia została przekształcona w Cesarski Uniwersytet Warszawski, który stał się rosyjską szkołą wyższą w stolicy Królestwa Polskiego.
Wybuch w 1914 r. I Wojny Światowej podważył dalszy los istnienia Uczelni i w konsekwencji zaczęto przygotowywać się do ewakuacji. W 1915 r. zapadła decyzja o przeniesieniu Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego do Rostowa nad Donem, w którym w dniu 27 października 1915 r. nastąpiło uroczyste otwarcie Uniwersytetu. Inicjatorem postawienia zapytania Radzie Miejskiej, dotyczącego otworzenia szkoły wyższej w Rostowie nad Donem, był naczelny lekarz rostowskiego szpitala Mikołaj Wasiliewicz Parijskij (1858-1923), były docent akademii medycznej, w późniejszym okresie profesor Uniwersytetu. Uniwersytet był pierwszą wyższą uczelnią w Rostowie nad Donem i przyczynił się do założenia własnej wyższej uczelni tego miasta, obecnego Południowego Uniwersytetu Federalnego. Do czasu przeniesienia Uniwersytetu, w Rostowie nad Donem nie było ani jednej szkoły wyższej, jak również ani jednej osoby ze stopniem czy tytułem naukowym. Uniwersytet do lipca 1917 r. działał jako „Cesarski Uniwersytet Warszawski w m. Rostowie nad Donem”. 1 lipca 1917 r. Uniwersytet Warszawski w Rostowie przestał istnieć. Decyzją Rządu Tymczasowego Cesarski Uniwersytet Warszawski został przekształcony w Uniwersytet Doński, a w roku 1925 przemianowany na Uniwersytet Północno-Kaukaski (Siewiero-Kawkazski). Po reorganizacji, mającej miejsce w latach 1930-1931, został utworzony Uniwersytet Rostowski, który w lutym 1934 r. otrzymał status państwowego. W okresie Wielkiej Wojny Ojczyźnianej były Uniwersytet Warszawski został ewakuowany do miejscowości Osz w Kirgiskiej SRR. Zarządzeniem Rady Ministrów ZSRR z dnia 6 grudnia 1957 r. (Распоряжение Совета Министров СССР от 6 декабря 1957 г. N 3633-р) Uniwersytet Rostowski otrzymał nazwę „Państwowy Uniwersytet Rostowski”.
Zarządzeniem Rządu Federacji Rosyjskiej z dnia 23 listopada 2006 r., na bazie Państwowego Uniwersytetu Rostowskiego został utworzony Południowy Uniwersytet Federalny, który zaczął funkcjonować poprzez przyłączenie się do państwowej instytucji oświatowej wyższego kształcenia zawodowego „Państwowy Uniwersytet Rostowski” i państwowych instytucji oświatowych wyższego kształcenia zawodowego: „Rostowska Państwowa Akademia Architektury i Sztuki”, „Rostowski Państwowy Instytut Pedagogiczny”, „Taganrowski Państwowy Uniwersytet Radiotechniczny”. W roku 2014 pojawiła się kwestia współpracy Południowego Uniwersytetu Federalnego w ramach euroregionu „Donbas” i wydawania dyplomów dla Donieckiego Uniwersytetu Narodowego DNR (Donieckiej Republiki Narodowej).
Jednocześnie w różnych okresach swego istnienia Uniwersytet otrzymywał imiona różnych działaczy politycznych. W latach 1918-1920 Uczelnia nosiła imię przewodniczącego Parlamentu Kozaków Dońskich, tzw. „Koła Wojskowego” M.P. Bogajewskiego; w latach 1935-1957 imię Ministra Spraw Zagranicznych ZSRR W.M. Mołotowa, w latach 1982-1991 imię Sekretarza KC KPZR M.A. Susłowa. W pierwszych latach XXI w. społeczeństwo rostowskie aktywnie uczestniczyło w wyborze patrona dla Południowego Uniwersytetu Federalnego w osobie sławnego Rektora J.A. Żdanowa lub rosyjskiego dysydenta A.I. Sołżenicyna.
Ale więzy nie zostały utracone nawet i dziś!
Szereg historycznych fundamentalnych etapów formowania się Południowego Uniwersytetu Federalnego nie rozerwało jednakże więzów Uczelni z Jej historyczną Alma Mater. W chwili obecnej szczególnie widoczna jest współpraca Południowego Uniwersytetu Federalnego w Rostowie nad Donem z Instytutem „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego. Od roku 2006 aktywnie realizowany jest program Międzyobszarowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych i Społecznych (МИГО), dzięki któremu studenci- humaniści otrzymali możliwość dodatkowej nauki języka polskiego oraz uczestnictwa w programach stażowych, w międzynarodowych debatach: „Polska-Rosja: nowe otwarcie?”, w Międzynarodowych Szkołach Humanistycznych na Uniwersytecie Warszawskim. W programach tych brał także udział Autor niniejszego artykułu, uczestnicząc w projekcie „Współczesna migracja Ukraińców i Białorusinów do Polski”. Ponadto w Instytucie Pedagogicznym, działającym przy Południowym Uniwersytecie Federalnym w Rostowie nad Donem, aktywnie funkcjonuje Centrum Języka Polskiego i Kultury.
W imprezach, poświęconych obchodom 100-lecia Południowego Uniwersytetu Federalnego w Rostowie nad Donem wzięli udział również polscy przedstawiciele. Profesor Wydziału „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego, Kierownik „Comissio Polono-russica” Hieronim Grala wystąpił ze słowem powitalnym na uroczystej ceremonii obchodów 100- lecia Uczelni, jak również poprowadził wykłady zatytułowane „Middle-East, the end of the status quo and the emergencje of the ISIS” oraz „Pamięć historyczna i dyplomacja: doświadczenia relacji rosyjsko- polskich”.
Naszym zdaniem, w pełni logicznie uzasadnionym byłoby przeprowadzenie obchodów 200-lecia utworzenia Uniwersytetu Warszawskiego w Rostowie nad Donem w 2016 r. W tym celu konieczna jest - w pierwszej kolejności - inicjatywa strony polskiej. Ta uroczystość będzie jeszcze jednym potwierdzeniem zachowania historycznych więzi i kształtowania się silnej Przyjaźni rosyjsko-polskiej.
***
Варшавский университет на донской землеПольша и Юг России имеют давние отношениями и обладают весьма продуктивным опытом сотрудничества.
Но разве эти регионы как-то соприкасаются друг с другом?
Несмотря на то, что они находятся друг от друга на достаточном расстоянии и не связаны общими границами, это не помешало формированию крепких исторических уз, которые видны и сегодня.
Наиболее важным, на наш взгляд, выступает гуманитарное сотрудничество, в частности в сфере высшего образования. В этом году свое столетие отмечает Южный федеральный университет (г. Ростов-на-Дону), который по праву можно назвать преемником Варшавского императорского университета.
Открытый 19 ноября 1816 года, а фактически 14 мая 1818 года императором Александром I Варшавский королевский университет отвечал запросам польской общественности и стал наиболее значимым событием как в жизни города, так и всего Царства Польского. При этом он стал русским как по составу преподавателей, так и студентов и языку преподавания и делопроизводства. В 1862 году ему на смену приходит Варшавская Главная школа, с доминированием уже польских профессоров и студентов. Лекции читались также на польском языке. 12 октября 1869 году она была преобразована в Императорский Варшавский университет, ставший русским вузом в столице Царства Польского.
Начавшаяся в 1914 году Первая мировая война не оставила выбора и 27 октября 1915 года университет был торжественно открыт в г. Ростов-на-Дону. Инициатором постановки вопроса открытия высшего учебного заведения в городе перед городской управой был главный врач Ростовской больницы Николай Васильевич Парийский (1858-1923), бывший приват-доцент медицинской академии, впоследствии профессор университета. До перевода университета в Ростове-на-Дону не было ни одного научно-учебного заведения, ни одного человека с ученой степенью и званием. С 1 июля 1917 года на его основе постановлением Временного правительства создан Донской университет, а в 1925 году он переименован в Северо-Кавказский. После реорганизации 1930-1931 гг. создан Ростовский-на-Дону университет, получивший в феврале 1934 г. статус государственного. В годы Великой Отечественной войны бывший Варшавский университет был эвакуирован в г. Ош Киргизской ССР. Распоряжением Совета Министров СССР от 6 декабря 1957 г. N 3633-р Ростовский-на-Дону университет получил наименование «Ростовский государственный университет».
Распоряжением Правительства Российской Федерации от 23 ноября 2006 г. на базе Ростовского государственного университета создан Южный федеральный университет в форме присоединения к государственному образовательному учреждению высшего профессионального образования «Ростовский государственный университет» государственных образовательных учреждений высшего профессионального образования «Ростовская государственная академия архитектуры и искусства», «Ростовский государственный педагогический университет», «Таганрогский государственный радиотехнический университет». В 2014 г. поднимался вопрос сотрудничества ЮФУ в рамках еврорегиона «Донбасс» и выдачи его дипломов Донецкому национальному университету ДНР.
При этом в разные время университет получал имена различных политических деятелей: 1918-1920 гг. имени главы Донского войскового правительства М.П. Богаевского, 1935-1957 гг. имени министра иностранных дел СССР В.М. Молотова, 1982-1991 гг. имени секретаря ЦК КПСС М.А. Суслова. В 2000-е гг. ростовской общественностью активно предлагалось присвоить ЮФУ имя прославленного ректора Ю.А. Жданова или советского диссидента А.И. Солженицына.
Но связи не утеряны и сегодня!
Однако, череда исторических вех не разорвали связи Южного федерального университета с его исторической Alma Mater. В частности, сегодня идет сотрудничество с Институтом «Artes Liberales» Варшавского университета. С 2006 года активно работает программа Междисциплинарного индивидуального гуманитарного образования (МИГО), благодаря которой студенты-гуманитарии получили возможность изучать дополнительно польский язык и участвовать в программах стажировки, международных дебатах «Польша-Россия: открытое окно», гуманитарных школах в Варшавском университете. В этих программах кстати принимал участие и автор статьи по проекту «Современная миграция украинцев и белорусов в Польшу». Активно работает в Педагогическом институте ЮФУ Центр польского языка и культуры.
В мероприятиях, посвященных празднованию 100-летия Южного федерального университета, принимали участие и польские представители. Профессор факультета «Artes Liberales» Варшавского университета, руководитель Comissio Polono-russica Hieronim Grala выступил с приветствием на торжественной церемонии праздника, а также с лекциями „Middle-East, the end of the status quo and the emergence of the ISIS” и «Историческая память и дипломатия: опыт российско-польских отношений».
На наш взгляд, было бы вполне логичным проведение празднований 200-летия образования Варшавского университета в г. Ростове-на-Дону в 2016 году. Для этого нужна в первую очередь инициатива польской стороны. И выступит данное мероприятие еще одним подтверждением сохранения исторических связей и становления крепкой российско-польской дружбы.
Bredichin Anton Wiktorowicz
Politolog, Doktorant Katedry „Kraje post-radzieckiej zagranicy” w Rosyjskim Państwowym Humanistycznym Uniwersytecie.
Tłumaczenie: Feliks
Click to view