Հայոց Ցեղասպանության հերքման փուլերն ըստ թուրք փորձագետի
Թուրք փորձագետ, Իզմիրի Տնտեսագիտական համալսարանի դասախոս Զաֆեր Յորուքը Երևանում լրագրողների հետ մի քանի հանդիպումներ ունեցավ և դասախոսություններ կարդաց: Հանդիպումների ընթացքում բնական է ամենաշատը խոսվեց Հայոց Ցեղասպանության խնդրի մասին:
Զաֆեր Յորուքը հարցի վերաբերյալ մի հետաքրքիր դիտարկում ներկայացրեց: Ըստ նրա` Հայոց Ցեղասպանության փաստը հերքելու փորձերն ու ձևերը Թուրքիայի Հանրապետությունում ժամանակի ընթացքում փոփոխությունների են ենթարկվել: Դրանց պատճառը երբեմն եղել են պատմական իրադարձությունները, երբեմն` քաղաքական իրավիճակը: Բայց հերքման հիմնական պատճառը թաքնված է թուրքական ինքնության ամենախորը շերտերի մեջ:
Եվ այսպես, ըստ փորձագետ Զաֆեր Յորուքի, Ցեղասպանության հարցի վերաբերյալ առաջին դիրքորոշումը եղել է հերքումը: «Երբեք նման բան տեղի չի ունեցել»: Այդպես տևել է մինչև 70-ականներ, մինչև ASALA- ի ծնունդը: Այդ ժամանակ կարիք կար բացատրելու ASALA-ի գործունեության պատճառը:
«Այդ ժամանակ ծնվեց «Մենք չենք արել, նրանք են արել» մոտեցումը: Սկսեցին խոսել հայերի կողմից կազմակերպված ջարդերի մասին: Անատոլիայում, տարբեր վայրերում սկսեցին հողի միջից կմախքներ գտնել ու հայտարարել, որ սրանք էին այն մարդիկ, որոնք կոտորվել էին հայերի կողմից,-պատմում է Զաֆեր Յորուքը,- Սկսեցին ապացուցել, որ ժամանակին հայերը կոտորել են թուրքերին, հիմա էլ ահաբեկչական գործունեությամբ շարունակում են կոտորել»:
Փորձագետի կարծիքով, այստեղ իրականության մի մասնաբաժին կա: «1915-ից առաջ մահմեդական համայնքի ու հայերի միջև բախումներ եղել են, որոնց պետությունը չի միջամտել: Այսինքն մտնում էին հայկական գյուղեր և կողոպտում էին: Դրան ի պատասխան հայ երիտասարդները կազմում էին խմբեր ու հարձակվում էին մահմեդական գյուղերի վրա: Այսինքն այս հողի տակից գտնված փաստարկները հնարավոր է, որ հենց դրա արդյուքները լինեն: Նման դեպքեր պատմության մեջ գրանցվել են, գիտենք հայերի կողմից հարձակումների մասին: Բայց փաստորեն նրանք հատուկ այդ դեպքերը հավաքել են մի տեղ ու ասել են, թե ուրիշ ոչ մի բան չի եղել, հայերն են կոտորել»,-ասում է Զաֆեր Յորուքը:
Հետո սկսեցին ասել, որ տեղի է ունեցել բռնագաղթ: Դա այսպես է պարզաբանվում` ռուս-օսմանական պատերազմի ժամանակ հայերը ռուսների հետ համագործակցել են, հետևաբար օսմանյան վարչակարգը նրանց հավաքել և բռանագաղթեցրել էր:
Երրորդ փուլում սկսեցին ընդունել, որ այս բռնագաղթի ընթացքում մարդիկ մահացել են: Բայց նրանք մահացել են տարբեր բարդ իրավիճակների պատճառով` ցուրտ, հիվանդություններ և այլն:
Դրանից հետո ասացին «մենք չէինք արել, մենք նրանց բռնագաղթեցնում էինք, քրդական խմբեր էին գալիս, հարձակվում»: Ըստ փորձագետի նման հայտարարություններով ASALA-ից հետո սկսեցին PKK-ին հարվածել, քանի որ այսպես սկսեցին ասել PKK-ի աճի ժամանակ:
«Իհարկե սա էլ իրականության մասնաբաժինն ունի: Բայց սրա համար Թաներ Աքչամը մի հակափաստարկ ունի, նա ասում է, որ Օսմանյան կայսրությունն իր արձակած ամեն մի գնդակի հաշիվը պահում է: Իսկ բռնագաղթը օսմանյան զինվորների վերահսկողության տակ իրականացվող գործողություն է: Եթե քրդերը հարձակվել են թափորների վրա, ուրեմն օսմանյան զինվորի պարտականությունը թափորը պաշտպանելն էր: Ոչ մի փաստագրություն չկա այն մասին, որ օսմանյան զինվորները, քրդերի դեմ պայքարելով, պաշտպանել են թափորները: Հետևաբար, եթե հարձակումը եղել է, թափորը պաշտպնող զինվորների հավանությամբ է տեղի ունեցել»,-բացատրում է Զաֆեր Յորուքը:
Կար նաև շատ չասվող, բայց որպես վերջին պատսպարման միջոց օգտագործվող ևս մեկ կարծիք, ըստ որի ` «մենք չէինք ուզում, բայց այն ժամանակ օսմանյան բանակը գերմանացիների վերահսկողության տակ էր, հետևաբար գերմանացիներն են մեղավոր, որովհետև ամեն ինչ արվել է նրանց վերահսկողության ներքո»: Ասվում էր, որ ըստ էության Հայոց Ցեղասպանությունը փորձարկում էր Հոլոքոստից առաջ:
Այնուհետև ի հայտ եկավ նաև հետևյալ փաստարկը` «Մենք չէինք, օսմանցիներն էին»:
«Լավ, այս դեպքում, ինչո՞ւ Թուրքիայի Հանրապետությունը չի ճանաչում դա: Եթե օսմանցիներն են արել, հետևաբար պատասխանատուները մենք չենք, օսմանցիներն են, և կատարվածը մեզ հետ ոչ մի կապ չունի: Պատասխանն այն է, որ չնայած անդունդ կա Թուրքիայի Հանրապետության և Օսմանյան կայսրության միջև, բայց նաև ինչ-որ ժառանգականություն էլ կա: Հայերի բռնագաղթը դա թուրքերի ազգային ինքնորոշման, ազգակառուցման վճռաբեկ, շրջադարձային պահն էր, հետևաբար ազգային ինքնության կապեր կան դրա միջև»,-կարծում է թուրք փորձագետը:
Վերջին տարիների փաստարկը, ավելի շատ առաջարկ է հիշեցնում: Թուրքական կողմն ասում է` եկեք ստեղծենք միջազգային անկախ պատմաբանների հանձնաժողով: «Թուրքիայում մեծացած, Թուրքիայում կրթված պատմաբաններն այն պատմաբաններն են, որոնք վերը թվարկած փաստարկներով են մեծացել: Այս առումով հնարավոր չէ նման կարծիքների տեր լինելով հասնեն ինչ-որ օբյեկտիվ վերջաբանի»,-կարծում է Զաֆեր Յորուքը:
Անկախ ամեն ինչից թուրք փորձագետը գտնում է, որ քանի դեռ կատարվածի մասին չենք քննարկում, դրա բեռն ամեն անգամ ծանրանում է թե հայերի, թե թուրքերի ուսերին: Լ.Խ.