Польская чорная восень
http://kyzapunk.blog.tut.by/2011/09/polskaya-chernaya-osen/ (рус.)
http://new.arche.by/by/page/works/7128
17 верасня 1939 г. войскі Чырвонай Арміі перайшлі беларуска-польскую мяжу. Простыя палякі не ведалі, куды ім бегчы, з захаду нямецкія нацысты, з усходу расійскія бальшавікі. Хто з іх будзе больш гуманнымі, палякі тады не ведалі. Зрэшты, у самой Польшчы няма адзінага меркавання, хто прычыніў большай шкоды польскаму народу: немцы альбо рускія.
У савецкай афіцыйнай прапагандзе гэта «мерапрыемства» называлася «вызваленчым паходам» і «ўзяццем пад абарону СССР жыццё і маёмасць насельніцтва Заходняй Беларусі і Заходняй Украіны». Беларускі і ўкраінскі народ пасля 18 гадоў расстання зноў уз'ядналіся. Масква вярнула сабе «спрадвечна рускія землі». У процівагу гэтаму жыхары Заходняй Беларусі і Заходняй Украіны пазнаёміліся асабіста з савецкімі рэаліямі: рэпрэсіі, гвалтоўныя загоны у калгасы і г.д. Калі заходнія беларусы былі ўжо «знаёмыя» з рускімі па пражыванню ў складзе Расійскай Імперыі, то для заходніх украінцаў гэта было першае рускае прысутнасць за некалькі апошніх стагоддзяў. У выніку падзелаў Рэчы Паспалiтай тэрыторыя Заходняй Украіны ўвайшла ў склад Аўстра-Венгрыі. З 1917 па 1920 гг. існавала Украінская Народная Рэспубліка, у якую фармальна, 22 студзеня 1919 г. увайшла Заходне-Украінская Народная Рэспубліка. Пасля была ўтворана Савецкая Украіна, а заходнія тэрыторыі ў выніку Рыжскага мірнага дагавора 1921 года ўвайшла ў склад Польскай Рэспублікі.
Але вернемся да даты 17 верасня. Што гэта было? Што гэта было для беларускага народа Заходняй Беларусі? Доўгачаканае ўз'яднанне з усходнімі братамі, заканчэнне жыцця пад Польшчай ці пачатак новага савецкага жыцця з усімі класічнымі бальшавіцкімі метадамі кіравання. Ці можна лічыць дату 17 Верасень беларускім нацыянальным святам? На гэта няма цвёрдага адказу.
Безумоўна, для Польшчы савецкі паход 17.09.39 быў ударам у спіну, палякі страцілі сваю нацыянальную дзяржаву. Сапраўды гэтак жа ў 1921 годзе былі падзелены паміж Польшчай і Савецкай Расіяй беларускія землі. Праўда на беларускай савецкай тэрыторыі была ўтворана БССР. Заходнія беларусы зайздросцілі усходнім братам, у якіх была свая, няхай і пад пратэктаратам Масквы, беларуская дзяржава, а яны жывуць пад польскім ботам. На хвалі НЭПа ў 1920-х гг.у БССР праводзілася беларусізацыя якая садзейнічала нацыянальна-культурнаму будаўніцтву. Гэта была вельмі важная перамога нацыянальна-арыентаванай плыні ЦК КП (б) Беларусі. У той жа час беларусізацыя павінна была зрабіць беларускую культуру беларускай толькі па форме, а па змесце - пралетарскай. Беларуская мова, найбольш зразумелая шырокім колам сялян, павіненна была стаць дзейсным сродкам, каб прывесці іх у сацыялізм. Так што ўкараненне беларускай мовы было ўсяго толькі прапагандай, спрытным ходам, каб дастукацца да беларускіх сялян і ўкараніць у іх пралетарскі дух. У пачатку 1930-х гг. беларусізацыя была згорнутая, а ў 1933 годзе была праведзена рэформа беларускай мовы, якая штучна наблізіла яе да рускай. Я нават не ведаю, страцілі заходнія беларусы што-небудзь, жывучы ў Польшчы, а не ў Савецкай Беларусі.
«У перыяд з 1921 па 1939 гг. Заходняя Беларусь жыла сваім асаблівым жыццём. Не сказаць, каб там было вельмі добра і салодка, але і ўтрыраваць, падкрэсліваючы «полонизаторские замашки» рэжыма «санацыі» таксама не варта. Безумоўна, былі і тыя, хто лічыў беларусаў «сырой этнаграфічнай масай», хто заклікаў да татальнага апалячвання «крэсовых» народаў. Але пры ўсім пры гэтым, калі сёння гутарыш з звычайнымі беларускімі сялянамі, якія жылі «за панскім часам», пачынаеш разумець, што савецкая трактоўка гісторыі Заходняй Беларусі не вытрымлівае ніякай крытыкі. "Піша гісторык Ігар Мельнікаў ў інтэрнэт-газеце" Беларускія навіны ".
Некаторыя расійскія камуністы любяць казаць, што Савецкая Расія падарыла народам былой Расійскай Імперыі свае нацыянальныя рэспублікі. Савецкая Беларусь для Масквы была толькі буфернай зонай паміж Польшчай і СССР. БССР была абвешчана ў процівагу БНР, каб «паказаць», што не ўсе беларусы хочуць жыць пад прыгнётам памешчыкаў і паноў. Іншымі словамі Маскве не патрэбна была вольная, не савецкая, Беларусь.
Некаторыя не ведаюць, што ў 1921 годзе ў Рызе савецкая бок быў гатовы аддаць Польшчы амаль усю Беларусь з яе сталіцай Менскам, абгрунтоўваючы гэта тым, што, маўляў, у Мінску жыве значная польская дыяспара.
Але палякі спалохаліся такой нечаканай шчодрасці. У польскім урадзе ў гэты час ішла сапраўдная вайна паміж «федэралістамі», прыхільнікамі Ю. Пілсудскага, якія жадалі будаваць новую Польшчу, а лепш сказаць новую Рэч Паспалітую на прынцыпах аўтаноміі нацыянальных меншасцяў, і «нацыяналістамі» Р. Дмоўскага, якія выступалі супраць усякіх свабод для нацыянальных меншасцяў. Станіслаў Грабскі, нефармальны кіраўнік польскай дэлегацыі і паплечнік Дмоўскага, выразна заявіў, што ў Рызе трэба пакласці канец ўсякім гульням у «федэралізм». Астатнія члены польскай дэлегацыі таксама падтрымалі Грабскага. Так ўсходнія беларускія землі засталіся на савецкім боку, а заходнія беларускія землі ўвайшлі ў склад Польшчы.
У наш час прычынай ўварвання савецкіх войскаў у Польшчу лічыцца раней прынятая дамоўленасць СССР з Германіяй аб падзеле сфер уплыву ва Усходняй Еўропе і Прыбалтыцы (і гэта не замінае вядучым праграмы «Нашы Навіны» на АНТ кожны год 17 верасня распавядаць байку пра тое, што паход быў выкліканы наступам нямецкіх войскаў, якія акупавалі этнічную Польшчу і іх надыходам на захад). Як вынікам сумесных нямецка-савецкіх пагадненняў былі сумесныя ваенныя парады, якія прайшлі ў Брэсце і Кобрыне.
Вось што гаварылася ў ноце савецкага ўрада амбасадару Польшчы ў СССР:
"Польскае дзяржава і яго ўрад фактычна перасталі існаваць. Тым самым спынілі сваё дзеянне дагаворы, заключаныя паміж СССР і Польшчай. Прадстаўленая самой сабе і пакінутая без кіраўніцтва, Польшча ператварылася ў зручнае поле для усялякіх выпадковасцяў і нечаканасцяў, якія могуць стварыць пагрозу для СССР. Таму, будучы дагэтуль нейтральным, савецкі ўрад не можа больш нейтральна ставіцца да гэтых фактаў, а таксама да безабароннаму становішчу ўкраінскага і беларускага насельніцтва. З прычыны такой абстаноўкі савецкі ўрад аддаў распараджэнне Галоўнаму камандаванню Чырвонай арміі даць загад войскам перайсці мяжу і ўзяць пад сваю абарону жыццё і маёмасць насельніцтва Заходняй Беларусі, Заходняй Украіны ».
Верасьнёўскія наступствы пакта Молатава - Рыбентропа, прызнанага сусветнай супольнасцю злачынным, у дачыненні да Беларусі многімі лічацца справядлівымі. Пры гэтым амаль не звяртаецца ўвага на тое, што вераснёўскія акцыі Савецкага Саюза супярэчылі падпісаным ім жа міжнародным дакументам, у тым ліку дэкларацыі аб ненападзе з Польшчай. Ды і заключэнне самога пакта Молатава - Рыбентропа ішло насуперак з папярэднімі савецка-польскімі дамоўленасцямі: не прымаць удзелу ні ў якіх дамовах. Аргументацыя жа Масквы, звязаная з тым, што Польшча ўжо не існавала, а яе ўрад не падаваў прыкмет жыцця, была недастаткова праўдзівай для спынення савецка-польскіх дагавораў. Па законам міжнароднага права, як тлумачыць расійскі даследчык С. Случ: "дзяржава працягвае існаваць у сэнсе міжнароднага права нават тады, калі яна часова не валодае цэнтральнай уладай, паколькі яна ўяўляецца не толькі сваім цэнтральным урадам, але і ўсімі яго органамі. Нават захоп праціўнікам ўсёй тэрыторыі сам па сабе не спыняе існавання пераможанай дзяржавы". Да таго ж СССР трапляў пад вызначэнне агрэсара па Лонданскай канвенцыі 1933 года, якую сам жа падпісваў (больш таго: менавіта праект Савецкага Саюза быў пакладзены ў аснову вызначэння агрэсіі). Масква парушала, як мінімум пяць дакументаў.
Сучасны беларус, які хоць трохі знаёмы з айчыннай гісторыяй, падзеі 17 верасня 1939 года ацэньвае станоўча ў дачыненні да Беларусі: Беларусь стала адзіная і непадзельная. Але вераснёўскія падзеі не так простыя на першы погляд як здаюцца, занадта шмат розных нюансаў таксама як і «за» і «супраць».
P.S. Сталін застаўся вельмі задаволены гэтым «вызваленчым паходам», нарэшце-то ён адпомсціў палякам за расійскую ганьбу 1921 года.
© Арцём Аблажэй
http://new.arche.by/by/page/works/7128
17 верасня 1939 г. войскі Чырвонай Арміі перайшлі беларуска-польскую мяжу. Простыя палякі не ведалі, куды ім бегчы, з захаду нямецкія нацысты, з усходу расійскія бальшавікі. Хто з іх будзе больш гуманнымі, палякі тады не ведалі. Зрэшты, у самой Польшчы няма адзінага меркавання, хто прычыніў большай шкоды польскаму народу: немцы альбо рускія.
У савецкай афіцыйнай прапагандзе гэта «мерапрыемства» называлася «вызваленчым паходам» і «ўзяццем пад абарону СССР жыццё і маёмасць насельніцтва Заходняй Беларусі і Заходняй Украіны». Беларускі і ўкраінскі народ пасля 18 гадоў расстання зноў уз'ядналіся. Масква вярнула сабе «спрадвечна рускія землі». У процівагу гэтаму жыхары Заходняй Беларусі і Заходняй Украіны пазнаёміліся асабіста з савецкімі рэаліямі: рэпрэсіі, гвалтоўныя загоны у калгасы і г.д. Калі заходнія беларусы былі ўжо «знаёмыя» з рускімі па пражыванню ў складзе Расійскай Імперыі, то для заходніх украінцаў гэта было першае рускае прысутнасць за некалькі апошніх стагоддзяў. У выніку падзелаў Рэчы Паспалiтай тэрыторыя Заходняй Украіны ўвайшла ў склад Аўстра-Венгрыі. З 1917 па 1920 гг. існавала Украінская Народная Рэспубліка, у якую фармальна, 22 студзеня 1919 г. увайшла Заходне-Украінская Народная Рэспубліка. Пасля была ўтворана Савецкая Украіна, а заходнія тэрыторыі ў выніку Рыжскага мірнага дагавора 1921 года ўвайшла ў склад Польскай Рэспублікі.
Але вернемся да даты 17 верасня. Што гэта было? Што гэта было для беларускага народа Заходняй Беларусі? Доўгачаканае ўз'яднанне з усходнімі братамі, заканчэнне жыцця пад Польшчай ці пачатак новага савецкага жыцця з усімі класічнымі бальшавіцкімі метадамі кіравання. Ці можна лічыць дату 17 Верасень беларускім нацыянальным святам? На гэта няма цвёрдага адказу.
Безумоўна, для Польшчы савецкі паход 17.09.39 быў ударам у спіну, палякі страцілі сваю нацыянальную дзяржаву. Сапраўды гэтак жа ў 1921 годзе былі падзелены паміж Польшчай і Савецкай Расіяй беларускія землі. Праўда на беларускай савецкай тэрыторыі была ўтворана БССР. Заходнія беларусы зайздросцілі усходнім братам, у якіх была свая, няхай і пад пратэктаратам Масквы, беларуская дзяржава, а яны жывуць пад польскім ботам. На хвалі НЭПа ў 1920-х гг.у БССР праводзілася беларусізацыя якая садзейнічала нацыянальна-культурнаму будаўніцтву. Гэта была вельмі важная перамога нацыянальна-арыентаванай плыні ЦК КП (б) Беларусі. У той жа час беларусізацыя павінна была зрабіць беларускую культуру беларускай толькі па форме, а па змесце - пралетарскай. Беларуская мова, найбольш зразумелая шырокім колам сялян, павіненна была стаць дзейсным сродкам, каб прывесці іх у сацыялізм. Так што ўкараненне беларускай мовы было ўсяго толькі прапагандай, спрытным ходам, каб дастукацца да беларускіх сялян і ўкараніць у іх пралетарскі дух. У пачатку 1930-х гг. беларусізацыя была згорнутая, а ў 1933 годзе была праведзена рэформа беларускай мовы, якая штучна наблізіла яе да рускай. Я нават не ведаю, страцілі заходнія беларусы што-небудзь, жывучы ў Польшчы, а не ў Савецкай Беларусі.
«У перыяд з 1921 па 1939 гг. Заходняя Беларусь жыла сваім асаблівым жыццём. Не сказаць, каб там было вельмі добра і салодка, але і ўтрыраваць, падкрэсліваючы «полонизаторские замашки» рэжыма «санацыі» таксама не варта. Безумоўна, былі і тыя, хто лічыў беларусаў «сырой этнаграфічнай масай», хто заклікаў да татальнага апалячвання «крэсовых» народаў. Але пры ўсім пры гэтым, калі сёння гутарыш з звычайнымі беларускімі сялянамі, якія жылі «за панскім часам», пачынаеш разумець, што савецкая трактоўка гісторыі Заходняй Беларусі не вытрымлівае ніякай крытыкі. "Піша гісторык Ігар Мельнікаў ў інтэрнэт-газеце" Беларускія навіны ".
Некаторыя расійскія камуністы любяць казаць, што Савецкая Расія падарыла народам былой Расійскай Імперыі свае нацыянальныя рэспублікі. Савецкая Беларусь для Масквы была толькі буфернай зонай паміж Польшчай і СССР. БССР была абвешчана ў процівагу БНР, каб «паказаць», што не ўсе беларусы хочуць жыць пад прыгнётам памешчыкаў і паноў. Іншымі словамі Маскве не патрэбна была вольная, не савецкая, Беларусь.
Некаторыя не ведаюць, што ў 1921 годзе ў Рызе савецкая бок быў гатовы аддаць Польшчы амаль усю Беларусь з яе сталіцай Менскам, абгрунтоўваючы гэта тым, што, маўляў, у Мінску жыве значная польская дыяспара.
Але палякі спалохаліся такой нечаканай шчодрасці. У польскім урадзе ў гэты час ішла сапраўдная вайна паміж «федэралістамі», прыхільнікамі Ю. Пілсудскага, якія жадалі будаваць новую Польшчу, а лепш сказаць новую Рэч Паспалітую на прынцыпах аўтаноміі нацыянальных меншасцяў, і «нацыяналістамі» Р. Дмоўскага, якія выступалі супраць усякіх свабод для нацыянальных меншасцяў. Станіслаў Грабскі, нефармальны кіраўнік польскай дэлегацыі і паплечнік Дмоўскага, выразна заявіў, што ў Рызе трэба пакласці канец ўсякім гульням у «федэралізм». Астатнія члены польскай дэлегацыі таксама падтрымалі Грабскага. Так ўсходнія беларускія землі засталіся на савецкім боку, а заходнія беларускія землі ўвайшлі ў склад Польшчы.
У наш час прычынай ўварвання савецкіх войскаў у Польшчу лічыцца раней прынятая дамоўленасць СССР з Германіяй аб падзеле сфер уплыву ва Усходняй Еўропе і Прыбалтыцы (і гэта не замінае вядучым праграмы «Нашы Навіны» на АНТ кожны год 17 верасня распавядаць байку пра тое, што паход быў выкліканы наступам нямецкіх войскаў, якія акупавалі этнічную Польшчу і іх надыходам на захад). Як вынікам сумесных нямецка-савецкіх пагадненняў былі сумесныя ваенныя парады, якія прайшлі ў Брэсце і Кобрыне.
Вось што гаварылася ў ноце савецкага ўрада амбасадару Польшчы ў СССР:
"Польскае дзяржава і яго ўрад фактычна перасталі існаваць. Тым самым спынілі сваё дзеянне дагаворы, заключаныя паміж СССР і Польшчай. Прадстаўленая самой сабе і пакінутая без кіраўніцтва, Польшча ператварылася ў зручнае поле для усялякіх выпадковасцяў і нечаканасцяў, якія могуць стварыць пагрозу для СССР. Таму, будучы дагэтуль нейтральным, савецкі ўрад не можа больш нейтральна ставіцца да гэтых фактаў, а таксама да безабароннаму становішчу ўкраінскага і беларускага насельніцтва. З прычыны такой абстаноўкі савецкі ўрад аддаў распараджэнне Галоўнаму камандаванню Чырвонай арміі даць загад войскам перайсці мяжу і ўзяць пад сваю абарону жыццё і маёмасць насельніцтва Заходняй Беларусі, Заходняй Украіны ».
Верасьнёўскія наступствы пакта Молатава - Рыбентропа, прызнанага сусветнай супольнасцю злачынным, у дачыненні да Беларусі многімі лічацца справядлівымі. Пры гэтым амаль не звяртаецца ўвага на тое, што вераснёўскія акцыі Савецкага Саюза супярэчылі падпісаным ім жа міжнародным дакументам, у тым ліку дэкларацыі аб ненападзе з Польшчай. Ды і заключэнне самога пакта Молатава - Рыбентропа ішло насуперак з папярэднімі савецка-польскімі дамоўленасцямі: не прымаць удзелу ні ў якіх дамовах. Аргументацыя жа Масквы, звязаная з тым, што Польшча ўжо не існавала, а яе ўрад не падаваў прыкмет жыцця, была недастаткова праўдзівай для спынення савецка-польскіх дагавораў. Па законам міжнароднага права, як тлумачыць расійскі даследчык С. Случ: "дзяржава працягвае існаваць у сэнсе міжнароднага права нават тады, калі яна часова не валодае цэнтральнай уладай, паколькі яна ўяўляецца не толькі сваім цэнтральным урадам, але і ўсімі яго органамі. Нават захоп праціўнікам ўсёй тэрыторыі сам па сабе не спыняе існавання пераможанай дзяржавы". Да таго ж СССР трапляў пад вызначэнне агрэсара па Лонданскай канвенцыі 1933 года, якую сам жа падпісваў (больш таго: менавіта праект Савецкага Саюза быў пакладзены ў аснову вызначэння агрэсіі). Масква парушала, як мінімум пяць дакументаў.
Сучасны беларус, які хоць трохі знаёмы з айчыннай гісторыяй, падзеі 17 верасня 1939 года ацэньвае станоўча ў дачыненні да Беларусі: Беларусь стала адзіная і непадзельная. Але вераснёўскія падзеі не так простыя на першы погляд як здаюцца, занадта шмат розных нюансаў таксама як і «за» і «супраць».
P.S. Сталін застаўся вельмі задаволены гэтым «вызваленчым паходам», нарэшце-то ён адпомсціў палякам за расійскую ганьбу 1921 года.
© Арцём Аблажэй