Костан Зарян. Наватомар. 17 апреля 1959.
Надо двигаться дальше, если начал. Поэтому сегодня еще два перевода из Костана Заряна без комментариев.
Костан Зарян
Корабельный журнал (Вахтенный журнал)
1.
Мы живем в мире, мчащемся на основе взаимоисключающих полюсов.
Духовная устойчивость человеческой личности подвержена удару слепых и сейсмических по своей природе, мощных материальных сил. Современный человек, объятый многочисленными противоречиями, похож на мореплавателя в бушующем море, который в состоянии измерить совершенными инструментами мощь, глубину и направление стихии, но не может сдержать, упорядочить, подчинить своему внутреннему равновесию ощущение отсутствия оков, властвующее над его силами.
Первоочередная причина этого - отсутствие господствующего и диктующего мифа.
Миф - основа жизни, одухотворенное уподобление, наследуемое из века в век, которое рождается и проистекает из яркого, неиссякаемого источника бессознательного.
Человек средневековья двигался во времени и пространстве, неся на своем челе отметину внутренней уверенности. Он воспринимал череду опасных событий не подвергая ее анализу. Его мировосприятие и внутренний светоч веры основывались на той же потребности, которой обуславливалась его сущность.
С течением времени достоинство мышления и закономерное родство личности подверглись разрушению. Треснуло кормило целостного мироощущения. Возродился бык, принесенный в жертву сверкающим кинжалом Мгера. Усилившись материей и насилием, Зверь обрел крылья и взревел на святость.
Миф умер и жизнь вскормилась тьмой.
2
Гигантский размах, присущий современной науке, несомненно, чреват важными последствиями. Наука описывает и объясняет взаимодействие сил и строение Вселенной в той степени, в какой опытные явления могут быть количественно измерены и просуммированы. Однако научная истина всегда имеет ограниченную форму и подвержена многократным изменениям. Она полна неопределенностей и никогда не сможет дать бесспорную, абсолютную картину реальности.
Представители естественных наук сводят всю реальность к механическому движению мельчайших материальных частиц, игнорируя и даже отвергая все духовное. Тем самым они создают какой-то дьявольский символ, условную Вселенную с разлаженной бессмысленной механикой.
На окраине этого образа мира человеческая личность предстает в виде трепещущего на всех ветрах нагого несчастья.
Они не понимают, что вечный смысл человеческой личности соотносится совершенно с другим критерием и вложенный в нее великий замысел нельзя подчинять экспериментальным приборам.
Это научный образ мышления, величественный и значимый в своей области, неподготовленными и ограниченными людьми применяется к другим областям жизни, точно так же, как обезьяна из басни Крылова примеряет очки к своему хвосту.
Духовно и интеллектуально бедные личности стараются насильственно препятствовать независимым творческим порывам человека и подчинить его воображаемым научным и экономическим стимулам.
Они превращают человека в несчастного пленника.
3
Миф упорядочивает жизнь.
Это постоянство, идущее от скрытых сердцевинных сил личности, обусловленных ее жизненными токами. Духовный образ и выразительная форма, которые оправдывают существование народа, тесно связаны с этим властвующим светом. Все его боги, присутствуют в наших мышцах, нашем течении крови, наших мозговых извилинах.
Новые боги настолько боги, насколько продолжают соответствовать вдохновляющему нас постоянству, оформлять его, преобразуя в движущую жизнеспособность
4
Наш нервозный, страдающий душевными болезнями, страхом, завистью, сотрясаемый порочной ненавистью армянский мир затуманен представлением, согласно которому люди науки способны на честный подход к исследованию жизненных явлений.
Все протекает в узких и мрачных лабиринтах провинциально пошлого умонастроения.
Многие считают, что, строить здания с формами, называемыми армянскими или писать армянскими словами, значит спасать характерные внешние формы армянства. То, что сегодня называют армянской архитектурой, представляет собой лишь осколки с поверхности древних церквей, некогда выражавших в своей целостности, неделимости определенное религиозное мировоззрение, властвующий смысл, способ жизни и чувствования.
В силу творческого бессилия перекроить стиль и содержание великих Трдатов, вместо божества, характерного для армянских духа и веры, ставят полицейское насилие, опирающееся на кулаки чужой имперскости. Это обман и подлог.
И еще - изложение чужих, навязанных извне идей армянским языком не есть армянская литература.
Созидательная жизнь народов развивается под диктовку самобытных духовных и интеллектуальных архетипов. Армянские искусство и литература оказываются родными тогда, когда они представляют собой непосредственное и неизменное выражение армянского коллективного бессознательного.
Это коллективное бессознательное похоже, к примеру, на множество подземных ручьев, которые продолжают упрямо давать жизнь «научно» и бездумно транжируемому Севану.
Пусть опустятся, запаршивеют и покроются язвами берега красивого озера, благодаря безмозглости людей. Тем не менее, в один прекрасный день они должны возродиться, вернуться к своему извечному облику и напеву под давлением скрытых под землей свежих и прозрачных вод.
Именно поэтому нет таких понятий как «там» и «здесь».
Это условие соответствует всем явлениям нашей жизни.
Армянский дух и Айастан присутствуют там, где присутствует спасительная воля армянского коллективного сознания.
Беркли, Калифорния, 17 апреля 1959.
Цитаты из книги "К Арарату", Ереван, Изд-тво Саргиса Хаченца, 2001 стр. 299-302 (на арм. яз.).
ՆԱՎԱՏՈՄԱՐ
1.
Մենք ապրում ենք իրարամերժ բեւեռների վրա սլացող մի աշխարհում:
Մարդկային անհատի հոգեկան կայությունը ենթարկված է կույր եւ երկրաշարժման բնույթ կրող, հսկայական նյութական ուժերի գրոհին: Արդի մարդը, բազմաթիվ հակասություններով բոլորված, նման է փոտորկային ծովը ինկած նավարկողին, որ կատարյալ գործիքներով ի վիճակի է չափել տարերքի թափը, խորքը եւ ուղղությունը, բայց անկարող է իր ուծերի վրա տիրող հզոր այդ անշղթայվածությունը զսպել, կանօնավորել, ենթարկել իր ներքին հավասարակշրության:
Այդ վիճակը առաջ է գալիս մանավանդ տիրող եւ թելադրող միթոսի բացակայության պատճառով:
Միթոսը կյանքի հիմքն է, դարե դար ծառանգված այն հոգեշունչ ձեւացումը, որ առաջ է գալիս, ծնվում եւ հոսում է ենթագիտակցության պայծառ եւ մշտատեւ աղբյուրից:
Միջնադարյան մարդը անցնում էր ժամանակի եւ տարածության ոլորտներից` իր ճակատի վրա կրելով ներքին վստահության աստղը: Նա ընդունում էր դաժան դեպքերի այցելությունը, առանց տարրալուծելու: Նրա աշխարհատեսությունը եւ հավատքի ներքին ճրագը խարսխված էին այն հրամայականին, որով պայմանավորված էր իր էությունը:
Անհատի մտային այդ արժանապատվությունը եւ օրինական հարազատությունը, ծամանակի ընթացքին, փլուզման ենթարկվեց: Ամբողճական աշխարհազգացման ղեկը փշրվեց: Մհերի փայլատակող դաշույնով զոհված ցուլը վերակենդանացավ: Նյութով եւ բռնի ույժով զորացած գազանը թեւեր առավ եւ մռընչեց սրբության վրա:
Միթուսը մեռավ եւ կյանքը սնացավ խավարով:
2.
Արդի գիտության տիրապետող հսկայական թափը հղի է անշուշտ կարեւորական հետեւանքով:
Գիտությունը նկարագրում եւ բացատրում է տիեզերքի կազմը եւ ուժերի փոխհարաբերությունները այնքան, ինչքան փորձառական երեւույթները կարող են չափվել եւ գումարվել իբրեւ զուտ քանակ: Սակայն, գիտական ճշմարիտությունը միշտ էլ կրում է նախակարգային ձեւ եւ ենթակա է բազում փոփոխությունների: Նա լի է անորոշություններով եւ երբեք չի կարող տալ իրականության անվիճելի, բացարձակ պատկեր:
Բնագիտության ներկայացուցիչները վեր են ածում ամբողջ իրականությունը նյութի փոքրագույն մասնիկների մեքենական շարժման, անտեսելով եւ նույնիսկ մերժելով այն ամենը, ինչ որ հոգեկան է: Այդպիսով, նրանք ստեղծում են հրեշային մի խորհդանշան, պայմանական մի տիեզերք, որ խափանված է անիմաստ մեքենակայությունով:
Մարդկային անհատը մնում է այդ տեսության եզերքին իբրեւ քամիներով ծեծված մերկ մի թշվառություն:
Չեն հասկանում, որ մարդկային անհատի հավիտենական իմաստը պատկանում է բոլորովին տարբեր չափանիշի, եւ նրա մեջ զետեղված մեծ խորհուրդը կարելի չե ենթարկել փորձառական գործիքների:
Գիտական այդ մտայնությունը, որ իր մարզի մեջ մեծղի է եւ նշանակալից, անպատրաս եւ հասկացողությունով սահմանափակ մարդկանց կողմից կիրարվում է կյանքի ուրիշ մարզերին, այնպես, ինչպես Կրիլովի առակի մեջ կապիկը կիրարկում էր ակնոցները իր պոչին:
Հոգով եւ մտքով աղքատ այդ անձնավորությունները ձգտում են բռնի կերպով խափանել մարդկային անհատի ստեղծագործական անկախ թափը եւ նրան ենթարկել գիտական եւ տնտեսական երեվակայական ազդակներին:
Մարդը դարձնում են թշվար գերի:
3
Միթոսը կյանքի օրինավորումն է:
Տեվականը, որ գալիս է անհատի մեջ թաքնված կորիզային զորությունները պայմանավորող կենսական հոսանքներից:
Ազգի գոյությունը արդարացնող հոգեկան կերպը եւ արտահայտչական ձեւը սերտորեն կապված են այդ տիրական լույսին: Նրա բոլոր աստվածները ներկա են մեր մկանունքներում, մեր արյունի հոսանքում, մեր ուղեղի ծալքերում: Նոր աստվածները այնքան են աստված, ինչքան որ շարունակում են համադրել, ձեւակերպել, շարժիչ կենսունակության վերածել մեր ոգեղինացման տեւականը:
4
Ջղագրգռված, զգացական հիվանդություններով տարապող, վախով, նախանձով, ախտավոր ատելություններով ցնցված մեր հայ աշխարհում մթագնած է այն քննանիշը, որով գիտակցական մարդիկ ի վիճակի են ազնվորեն մոտենալու եւ զննելու կյանքի երեւույթները:
Ամեն ինչ ընդանում է գավառային ճղճին մտայնության նեղ եւ մթագնած լաբյուրինթոսներում:
Շատերը կարծում են, որ եթե կառուցեն հայ կոչված ոճով շենքեր եւ գրեն հայերեն բառերով, փրկած կլինեն հայությանը բնորոշ արտագին ձեվը: Արդ, ինչ որ անվանում են հայ ճարտարապետություն, հին եկեղեցիներից պոկած մակերեսային բեկորներ են, որոնք ժամանակին, իրենց ամբողջության մեջ, անբաժանելի վիճակում, դրսեւորել են որոշ կրոնական մի աշխարհատեսություն, մի տիրական խորհուրդ, ապրելու եւ զգալու մի կերպ:
Ստեղծագործական անկարողության պատճարով վերաձեւել մեծ Տրդատների ոճը եւ մեջը` հայ ոգին եւ հավատքը բնորոշ[ող] աստվածության տեղ` բնակցնել օտարի կայսերապաշտության բռուցնքներով օժտված բռնակալ ոստիկաններին, դա խաբեություն է - կեղծիք:
Կամ` հայերեն լեզվով գրել օտարի պարտադրած գաղափարները, դա հայ գրականություն չե:
Ժողովրդների ստեղծագործական կյանքը զարգանում է ուրույն հոգեկան եւ մտային արքետիպների թելադրանքների տակ: Հայ արվեստը եւ գրականությունը հարազատ են ա’յն ժամանակ, երբ նրանք ներկայանում են իբրեւ անմիջական եւ անփոփոխ արտահայտությունը հայ հավաքական ենթագիտակցության:
Այդ հավաքական ենթագիտակցությունը նման է այն ընդերկրյա բազմաթիվ հոսանքներին, որոնք, օրինակի համար, համառորեն շարունակում են կյանք տալ, “գիտականորեն” եւ անմիտորեն վատնվող Սեվանին:
Թող այդ գեղեցիկ լճի ափերը իջնեն, քոսոտեն, բորոտեն` մարդկանց անխելքւթյան պատճառով. Այնումենայնիվ նրանք մի օր պիտի վերածնվեն, պիտի վերադառնան իրենց հավիտենական կերպին եւ երգին, հողերի տակ թաքնված թարմ, զուլալ ջրերի մղումուվ:
Այդ պատճառով էլ չկա այնտեղը կամ այստեղը:
Աըդ քննանիշը հարմարում է մեր կյանքի բոլոր երեւույթներին:
Հայ ոդին եւ Հայաստանը ներկա են այնտեղ, ուր ներկա է հայ հավաքական գիտակղության փրկարար հրամայականը:
Բերկլեյ, Քալիֆորնիա, 17 ապրիլի 1959
Цитаты из книги "К Арарату", Ереван, Изд-тво Саргиса Хаченца, 2001 стр. 299-302 (на арм. яз.).