Кунчикканбег

[amraq]

Итак, начну издалека…
В 2006 году случайно в просторах интернета встретил фотографию. Что меня привлекло в фотографии, это фотография мальчика, который был очень похож на мою фотографию, который сделан в 1963 году, когда мне было 10 лет.

Для сравнения.



И я начал искать, кто они, где и когда жили, есть ли потомки… Мне удалось кое что найти, теперь хочу поделиться информацией, кому интересно, прочитайте материал, правда весь материал я буду писать на уйгурском языке, потому что источники все на уйгурском.


Источники: © http://www.lopnuri.com/?p=2688

Бовимиз Күнчиққан бәг әвладлири Қара Қошунлуқлар тоғрисида әслимә.

Бақир Ибраһим

Күнчиққан бәг-Абдал бәглигиниң әң ахирқи беги болуп, милади 19- әсирдә өткән киши.У, юрт сораштики адиллиғи, даим пуқраларниң ғемини йәп туридиғанлиғи, чоң ишларни бамәслиһәт қилидиғанлиғи билән Лоплуқларниң һөрмәтлишигә еришип кәлгән.
У бәг болуп турған мәзгилләрдә җуңголуқ, чәтәллик экспидициячиләрниң Кроран, Лоп көли райониға келип илмий тәкшүрүш хизмәтлири билән шуғуллинишиға йеқиндин ярдәмләшкән вә яхши шараит яртип бәргән. Шу сәвәптин униң нами мәмликәт ичи вә сиртиға тонулуп кәткән. Лопнур тарихида бурунқи Чара, Чоңкөл, Баш Ақсупи Аяқ Ақсупи қатарлиқ җайларда тәбии мәһәллә болуп олтурақлишип яшап кәлгән Қарақошунлуқларниң арисида әвладму-әвлад давамлишип, һазирғичә ейтилип келиватқан әслимиләргә асасланғанда, шундақла бурунқи кона Чоңкөлниң Түгмән беши мәһәллисидә яшап өткән122 яшлиқ мәрһум чоң дадам Сети Мирап, җәмәт туққанлиримиз ичидики 134 яшлиқ киши Ягаш Мәммәтләрниң ейтип беришичә, бизниң һазирқи җәмәитимиздин мән Күнчиққанбәгниң 7-әвлади болуп, һәқиқи Қарақошунлуқ екәнлигимизни төвәндики тарихий әслимә арқилиқ, аңлиған вә узун йиллиқ издинип тәкшүрүп топлиған материяллиримни, әвладимиз нәсәбнамиси шәклидә кейинкиләргә қалдуруш үчүн рәтләп йезип чиқтим.( Бақир Ибраһим)

1786-йили Алтунтағниң күнчиқиш тәрипидики қәдимқи Духан* бәглики өз тәвәсидики Ақҗайниң ақсақили қазақ Қизай қәбилисиниң Қарамурун пуштидин болған йәрлик Өкирдәй Тоқтатқанбайни Ақҗайниң йәр, су, яйлақ пасил өткәллирни сақлиғучи қорулчи бәгликкә тәйинләп ярлиқ чүшүрүп, бәгликкә тапшурушқа тегишлик йәрлик қонуқ олпандин 1000 кишилик ләшкири озуқ-түлүк ғәмләп, өзи қошунға миңбеги болуп Тибәт таңғитлирниң Духан бәглики зиминиға бастуруп кирип паракәндә қилишини тосашқа пәрман қилған. У, чағларда Духан Отуғач бәглики билән тибәт таңғитлири оттурисида йәр, су, яйлақ пасиллирини талишиш тоқунушлири үзүлмәйдикән. Шуниңдин төрт йил кейин йәни: 1790-йили Тоқтатқанбайниң миң кишилик Қарамурун қошуни таңғитлар билән болған бир қетимлиқ тоқунушта, бовимиз Тоқтатқанбайниң қошунлири урушта қаттиқ йеңлип еғир талапәткә учрап, қошундики миң адәмдин өлүп-ярилинип аран дегәндә икки йүзчә адәм қалған. Бу еғир мәғлубийәт хәвирини аңлиған Духан Отуғач беги дәрғәзәпкә келип, Қорулбәг Тоқтатқанбайниң қорулчи миңбегилик мәртивисини елип ташлашни, шувәҗидин Тоқтатқанбайниң хотун-баллири вә җәмәт уруқ-туққанлирни қирип ташлап, өзини қалдуқ адәмлири билән Алтунтағниң күнпетиш тәрипидики ят әлгә сүргүн қилинип, Духан бәглики тәвәсигә әбиди аяқ басмаслиққа ярлиқ чүшүргән. Шу вәқәдин кейин Духан тәвәсидә турушқа амалсиз қалған Тоқтатқанбай қалдуқ адәмлирини башлап, авул мал-чарвилирини елип Алтунтағниң күнпетиш тәрипигә қарап тағ йоли билән йүрүш қилип, миңбир тәсликтә Қара Мирән Отуғач бәглиги тәвәсидики Хуңлюгу(юлғунлуқ еқин)ға келип макан тутуп овчилиқ, чарвичилиқ билән турмушини қамдап бу җайда 6 йил турған. Бу тағ ичидә тәрки дунялиқ һәм һич қандақ әл-юрт билән барди-кәлдисиз, йәккә-йиганә иптидаи һаләттә өтүватқан Қарамурун қошунидики бу пуқралар наһайити баш панаһсзлиқ һис қилған. Шуниңдин кейин Тоқтатқанбай әл-җамаәт билән чоңқур кеңәш мәслиһәт қилип, бу тағ ичидин көчүнүп чиқип, күнпетиш тәрәптики Мирән елигә кетишни лайиқ көргән екән.
1796-йили Тоқтатқанбай қол астидикиләрдин; Әқилдар сөзмән, күчтүңгүр дәп аталған Җандорға исимлик бир кишини қараМирән бәглики қараргаһиға әлчиликкә тәйинләп, Отуғач бәгни тавап қилғач Қарамурун қошунидики 82 қонуқ,600 тән(җан)гә йеқин адәмниң Мирән бәгликигә бәйәт қилиш райиниң барлиқини билдүрүш билән биргә, Мирән Отуғач бегигә йолвас териси, бөкән мүңгүзи, ипар, қуртулған қилйорға талқини, уқар қеши, сүләйсүн терсидә тикилгән җува қатарлиқ қиммәтлик соғиларни йоллайду. Бу соғиларни тапшуруп алған Мирән Отуғач беги, әлчи Җандорға ақсақални бәгликниң пәрманини күтүшкә иҗазәт бериду. Йерим йилдин кейин Отуғач бәг ярлиқ чүшүрүп, Қарамурун қошуниниң пуқра вә чарвилирниң Мирән бәглики тәвәсигә көчүп келишини, Мирәнниң күнпетиш тәрипигә 880 оқ йетим келидиған Ақчидөң дегән җайда маканлишип тирикчилик қилишини, икки йилдин кейин Мирән бәгликигә қонуқ сани бойичә йәрлик олпан(баҗ,селиқ) тапшурушни бекитиду. Қарамурун қошуниниң бу мөһтирәм ақсақили Тоқтатқанбай Мирән елигә көчүп келип 9 йилдин кейин йәни: 1805-йили күздә 57 йешида Қара Мирән Отуғач бәглик тәрипидин муятлиқ Урпақбәглик мәртивисигә тәйинлинип Лопҗаңза, Қоған, Йекәнболҗимал, Қадирқудуқ, Қумдәрия кечиги қатарлиқ моһим қорул өтәңләрни сақлаш вә башқурушқа қоюлған. Демәк шу заманлардин тартип Алтунтағниң күнчиқиш тәрипидики Духан бәглики тәвәсидин, күнпетиш Қара Мирән елигә көчүп кәлгән Тоқтатқанбайниң Қарамурун қошуни, узун йилларниң өтүши билән тил стималида рәвишләрниң фонтекилиқ өзгирши сәвәблик, Қарамурунлуқ қошун дегән аталғу Қарақошунлуқ, Лопнуркөли әтирапидики Қарақошун (Қарақочун)да нәччә әвлад олтурақлишип кәлгән лоплуқлар арсидики қарамурунлуқларни қарақошунлуқлар дәп атап кәлгән болуши мумкин дәп пәрәз қилишқа болиду.
Қәдимқи қарақошунлуқлар Қара Мирән тәвәсигә көчүп келип олтурақлашқан җай бизгә йетип кәлгән әслимә пәрәзләргә асасланғанда; Мирәнниң күнпетиш тәрипигә 880 оқ йетим келиду дейилгән бу орун бәлким һазирқи Чақилиқ наһийисинң Мирәндики 36-туән мәйданиниң ғәрбигә 44 килуметир келидиған Ақмазар (白沙玛扎尔) дегән җай болуши мумкин. Чүнки Лопнурниң Тарим йезиси Чоңкөл кәнти, Ақсупи йезиси, Чоңкөл чарвичилиқ фермиси қатарлиқ җайлиридики қарақошунлуқлар арисида, бизниң бурунқи өткән ата-бовилиримиз Ақмазар тәрәптин кәлгән дәп, Ақмазардин мәдәт тиләп ақчирақ атамға чирақ яқидиған диний адәт һазирғичә сақлинип кәлмәктә. Бизгә йетип кәлгән қарақошунлуқларниң тарихи әслимилири вә өзәмниң Гәнсуниң Дунхуаң шәһири, Ақсай қазақ аптунум наһийиси һәм Чақилиқ Мирән қатарлиқ җайларға саяһәт вә тәкшүрүшкә берип, шу җайдики йәрлик пишқәдәм кишиләрни зиярәт қилип сөһбәтлишиш, шундақла топлиған материяллиримға асаслинип, буниңдин муқәддәм 2500 йиллар бурун Лопнур дияримиздин йоқулуп харабилиққа айланған Кроран дөлитиниң, Қара Мирән Отуғач бәглики дәвридин башлап тәдириҗи шәкилләнгән кона, йеңи Абдал бәгликлири билән һеч қандақ тарихи мунасивити йоқ дәп қарашқа болиду. Урпақбеги бовимиз Кунчиққанбәг вә һазирқи әвладлири болған қарақошунлуқларниң Лопнур наһийисигә йетип келиши вә уларниң тарқилиш җәряни, қәдимқи Қарақошун, Кона Абдал, Йеңи Абдал бәгликлириниң йоқилишидики тарихи сәвәплирини, һәм җәмәитимиздики 7 әвлад ата-бовилиримизни бир-бирләп тәпсили баян қилип өтимән.

Биринчи әвлад бовимиз Тоқтатқанбай: 1748-Духан Отуғач бәглики тәвәсидики Ақҗай дегән йәрдә туғулған. Қарақошунда гаваағриғи(вабакесили) тарқалғанда Тоқтатқанбай 1832-йили 84 йешида қаза қилип җәсити Ақмазар дегән җайға дәпинә қилинған. Бу киши өзи қазақ, Қизай қәбилисиниң Қарамурун пуштидин болуп, Қара Мирән бәглики тәвәсигә кәлгәндә 48 яшта еди дейлгән. Аққизайлам дегән мирәнлик уйғур аялға өйлүнүп үч оғуллуқ болған. Тоқтатқанбай алтунтағниң күнчиқиш тәрипидин Мирән елигә кәлгәнлиги үчүн чоң оғлиға қазақчә Күнчиққанбәг дәп исим қойған. Күнчиққанбәг атиси Тоқтатқанбайниң урпақбәглик орниға варсилиқ қилғучи болуп, бәгликниң һакимийәт йүзгүзүш, ләшкири җасақ,басқақ мөһөрлирини башқуруш ишлириға ярдәмләшкән. Оттуранчи оғли Сопахунтағ атисиниң Мирән тағлиридики мал-чарвилирини башқуруп өткән. Кәнҗи оғли Абла атисинң олпан-селиқ йиғиш вә айғақчилиқ (алақә) ишлириға һәмдәмдә болған. Тоқтатқанбай илгири - кейин болуп Ақҗай, Мирән, Қарақошун қатарлиқ җайларда 36 йил(1796-1832) Урпақбеги болған. Кейин Мирән бәглики тәвәсигә еқип келидиған өгән дәря(тарим дәряси) қумдәря(көнчи дәряси) кәңлақа дәряси(чақилиқ чәрчән дәряси)еқинлири су мәнбәәлирниң өзгириши, шундақла қум-боран тәбии апәтләр, юқумлуқ ваба кесили, һәм түрли уруш-йеғилиқ,бәглик ичидики тугимәс зидийәт, җәңги-җедәлләр түпәйли Мирән бәглики тәдириҗи зоваллиққа йүзлүнүп ахирида вәйран болған. Шуниң билән әл-юрт бәгликтин бизар болуп Қумул Лапчуқ, Чарқилиқ, Қарақошун, Абдал қатарлиқ җайларға җәмәт бойичә көчүнүп тарқап кәткән.

Иккинчи әвлад бовимиз Күнчиққан бәг: 1795-йили Қарақошунда туғулған. Атиси қазақ Духан Ақҗайлиқ, аниси уйғур Мирән елидин, Күнчиққанбәгниң аяли Сариханқутқам уйғур қарақошунлуқ. Мәрһум бовимиз Күнчиққанбәг әйни чағдики Абдал бәглигиниң сәлтәнәт Урпақбеги болуп, гоаңшуйниң 24-йили(1898-йили)10-айда Йеңи Абдалда 103 йишида қаза қилған. Күнчиққанбәгниң балилири: Тохтахун, Махантоқубай, Абдулбәгһаҗи, Җаһанбай, Шәрихан, Узунқасим. Бизгә йетип кәлгән вәз-баян, әслимиләргә қариғанда, Тоқтатқанбай җан үзүштин бурун оғли Күнчиққанбәгкә вәсийәт қилип йәр су, дәрия-еқинларни қоғлушуп, бәглик вә әл-юртни күнпетиш яқтики Абдал тәрәпкә суқунуқчә көчүрүшни, қувулсиз йәкләмчи Мирән бәгликидин тәрки дуниялишип, уларға олпан тапшурмай өз алдиға йол тутуп, әл-юртни әмин ават қилишни тапшурған. Шувәҗидин Күнчиққанбәг атисиниң вәсийити бойичә бәгликни Қарақошундин Абдал дегән йәргә хупянә көчүндүрүп өз алдиға бәглик қурған. Шуниңдин кейин Абдал бәглики таза ронақ тапқан болуп, авам 1600 қонуқ(түтүн)гә пуқрасани 8000 тән(җан)адәмгә йәткән. Күнчиққанбәг 1832-йили 37 йешида атиси Тоқтатқанбайниң урпақбәглик тәхтигә варсилиқ қилип Кона Абдалда 11йил, Йеңи Абдалда 44йил, (1832-1887) җәми 55 йил урпақбәглик тәхтидә олтурған.
‹1› Тохтахун:һазирқи Чоңкөл кәнти, Чоңкөл чарвичилиқ фермисидики қарақошунлуқларниң ата бовилиридур.
‹2›Махантоқубай: Чақилиқ наһийиси Яқаөстәң, Лоплуқлар мәһәллисидики Махан әвлади Осман Махан, Кирәм Махан дегән кишиләрниң бовилири екән.
‹3› Абдулбәгһаҗи: Чақилиқ Мирәндики Абдурәһимһаҗи, Турди қойчи дегән кишиләрниң ата-бовилири икән. 1993-йили күздә Чақилиқ наһйиси Яқаөстәң Лоплуқлар мәһәллиси вә Мирәнгә икки қетим тәкшүрүшкә берип, Күнчиққанбәгниң сәккизинчи тоққузинчи әвладлири Осман Махан, Керәм Махан, Варисҗан, Абдуреһим қатарлиқлар билән көрүштүм.
‹4› Җаһанбай: балиси Җанқули Чоңкөлдики Төмур шаңйиниң атиси болуп, баллири Абла Төмүр, нисахан.
‹5› Шәрихан: Тикәнликтики қарақошунлуқларниң йәни; Оттура мәктәптики Мәһәммәт Җамалларниң ана җәмәтидур.
‹6› Узунқасим: (Салтаң Қасим) Лопнур тарихидики Кроран харабилиқини экспедиция қилған чәтәллик Свен Гедин төригә йол башлиған чаралиқ Өрдәкниң ( Өрдәк Омақ тоғурлуқ тепилған мәлуматларни йәнә алайтән бир тема қилип йоллаймән, Өрдәкниң рәсиминиму интернеттин көрүп, издиниш қилип тапқан мәлуматлар бар. Амрақ ) атиси Умақ Шатуниң җәмәт туққини болуши мумкин. 1830-йиллиридин башлап Абдал бәглики тәвәсидә юқумлуқ чичәк кесили ямрап әл юртта өлүм-йитим көпүйүп, талапәт әң еғир болған йиллири 200 дин артуқ адәм қаза қилған. Бәзи аилиләрдики барлиқ адәм чичәк билән ағрип һәммиси өлүп кәткән. Ахири кесәл болған адәм байқалған һаман бимарни ташливетип, сақ адәмләр юқумлуқ кесәлдин өзлирини қачуруп, юрт-маканини ташлап җәмәт уруқлирини елип, қуруқлуқ вә су йоли билән тәрәп-тәрәпкә көчүп кәткән. Шуниң билән пүткүл Абдал бәглики пуқрасиз қелип вәйран болған. Гуаңшүйниң 21-йили (1895-йили) Лопнур Кроран харабилиқини экспедитсия қилған чәтәллик Свен Гедин төрә, Йеңи Абдалда бәш-алтә өйлук пуқра билән туруватқан Күнчиққанбәг вә балиси Тохтахун билән көрүшкән. Урпақбеги Күнчиққанбәг Адалда қаза қилғандин кейин пүтүн бәглик әл-юрт тарқап кетиду. Шуниң билән урпақбәглик орниға варсилиқ қилидиған адәм чиқмайду.

Үчинчи әвлад бовимиз Тохтахун: (Тохтимәтбова) 1812-йили Кона Абдалда туғулған1901-йили қишта Чоңкөлниң Әвәйлә дегән йеридә 89 йешида қаза қилған. Улар турған җай һазирқи Чоңкөл кәнтиниң ғәрбидики Бовиларниң теми, Тохтимәт дөңи дегән җайларда мақәтлик (қәврстанлиқ) вә кесәк тамларниң изнаси бар. Бовимиз Тохтахунниң аяли Азулуқайлам. Баллири; Бақи сала, Шүкүрбова, Қувансопуқошуқ (қошақчи), Мәтирәмқиз, Дүләтана қатарлиқлар.
‹1› Бақи сала: (қол бармиғи алтә) Чоңкөлдики қара қошунлуқларниң ата бовилиридур.
‹2› Шүкүрбова: Азатлиқтин илгири Кона Чоңкөл мәһәллисидә өткән Абдушһаҗи дегән даңлиқ байниң атиси, Чоңкөл чарвичилиқ фермисидики қара қошунлуқларниң ата бовилиридур.
‹3› Қувансопу қошуқ: Ақсупи йезисидики Хәлпәһаҗим, Бөкурмолла, Мәммәт мирап, дөң әвлади қара қошунлуқларниң ата бовилиридур.
‹4› Мәтирәмқиз: Тикәнлик, Йеңисуда туруп қалған Махан әвлади қара қошунлуқларниң ана җәмәтлиридур.
‹5› Дүләтана: Аазадлиқтин кейин Чоңкөл мәһәллисигә тунҗи қетим кәнит мудири болған Гайит Тохтиниң ана җәмәтлиридур. Бовимиз Тохтахун юқумлуқ кесәлдин өзлирини қачуруп, турған җати (юрти) Абдалдин үч қонуқ җәмәти билән көчүнүп, су йоли арқилиқ күнпетишқа кемә билән сәпәр қилип, Тикәнликниң Қарачач Көкала дегән җайида қуруқлуққа чиқип макан тутқан. Улар белиқ тутуш, овчилиқ қилиш, Өгән дәриясиниң ташқинида оса болған боз йәрләргә буғдай, арпа, қича-зағун, қоғун-қапақ териш арқилиқ турмушини қамдап бу җайда 6 йил турған. Кейин қарачичәк кесили йәнә тарқилип өлүм-йитим наһайити еғир болған. Шу сәвәптин улар Тарим дәрясини бойлап Субеши тәрәпкә қарап давамлиқ көчүнүп, Кона Чоңкөлдики көл аралларға йетип келип орунлашқан. Чичәк кесили бу җайдиму ямриғанлиқтин қарақошунлуқлар язда көл ичидики аралларда җәмәт бойичә тарқақ мәһәллә қуруп, қишта Инчикә дәрияси бойидики қоюқ тоғрақлиқларда гәрәм (Гәмә прим. Амрақ) колап олтурған. Шу чағда улар үч йилғичә бир бири билән барди-кәлди алақә қилишмиған. Җәмәтимиз ичидики мойспитлардин бизгә йетип кәлгән әслимиләргә қариғанда: әйни чағда Абдалда юқумлуқ қарачичәк кесили ямрап 1600 қонуқ (аилә) адәмдин 80 қонуқ адәм қалған. Шуни қәйит қилишқа болидуки; Қарақошун кона йеңи абдал бәгликлири гава (ваба), яман кесәл (қарачичәк), иссиқ кесәл (қаракизик) қатарлиқ юқумлуқ кесәл апитидә вәйран болуп, адәмләр кесәлдин қечип қутулуш үчүн юрт-маканини ташлап тәрәп-тәрәпкә көчүп кәткән. Шуңа қарақошунлуқлар арисида мәлләңгә гава кирип, юрт қонуқни сәпирини җени үчүн кәт, өйүңдә пақачилла, худайим қарачичәк ағриқида өләрсән, яман кесәл тегип боғузуң көп дәп қарғиш атайдиған адәт шәкилләнгән. Шундақла һазирқи Лопнурлуқлар арисида ейтилип келиватқан, қарақошунлуқларниң қошиғи мисралиридики‹‹әл юртқа гава кирип қичилип кәткән иди.., бултурқу абдалдақи шу қиямәт дуня иди..›› дегән мәзмунлар қәдимқи Абдал бәгликиниң йоқарқи ейтқинимиздәк юқумлуқ кесәлдә вәйран болуп, қарақошунлуқларниң Лопнур тәвәсидики көл-аралларға көчүнүп келип олтурақлишиш сәвәбини испатлайду.

Төтинчи әвлад бовимиз Бақи төгмәнчи: 1820- йили Йеңи Абдалда туғулған.1913-йили 6-айда Кона Чоңкөл мәһәллисидә 93 йешида қаза қилған. Аяли Айлиҗанайлам. Бақи төгмәнчи1903-йили Чоңкөл мәһәллисидә су түгминини мәсә (пәйда) қилип, әл-мәһәллиниң буғдай қонақ, арпа дан ашлиқлирини ун тартип берип, ярғунчақни қолда чөрүп ун қилип йәйдиған қийинчилиғини түгәткән киши. Баллирдин; қизи Таҗихан Корла Қараюлғундики Тейипахун дегән кишигә ятлиқ болған. Аяли Лоплуқ болғашқа шу йәрлик кишиләр (Лоп Тейипахун) дәп атайду. Уларниң әвладлири Корла, Қараюлғун, Доғар,Тәскәнләрдә мәвҗут. Бақи төгмәнчиниң оғуллиридин: Турди молла, Исмайл молла, Сети мирап, Әмәт устам қатарлиқлар Чоңкөлдә бала оқутуш, төгмәнчилик, җувазчилиқ, тиккүчилик қилип өткән. Турди молла, Исмайил молла Чоңкөлгә тәклип қилинған Турпанлиқ Аман моллам дегән (хуйзу) имам хатипта оқуп диний саватлиқ болған. Улар 1927-йилдин кейин Чоңкөлдә диний мәктәп ечип, 40 тин Артуқ балини оқутуп саватлиқ қилған. Шу чағда бирсәр уқар қешиниң баһаси 400 сәр көмүш пулға чиққан болуп, кәнҗи оғул Әмәт устам Қарашәһәргә берип, Әнглийидә ишләнгән қолда чөрүйдиған бир данә кийим тикиш машинисини бир сәр уқар қешиға тигишкән, һәм шу йәрлик тиккүчи Юсуп дегән устамдин бир йил һүнәр үгүнүп, кейин юрти Чоңкөлгә қайтип келип әл мәһәллидикиләрниң бөзчәкмән, мата сәгаз, шатава дурдун, бәқәссәм, бабирук, ярдән қатарлиқ рәхтләрдә буйрутқан кийим кечәк, пәрәнҗәтон, ташлиқ үчүк, лопчә ачақалпақ, пәләйлирни тикип берип юрт пуқралириниң қолда кийим тикиш қийинчилиқлирини һәл қилип, хәлиқниң һөрмитигә наил болған маһир һүнәрвән икән.

Бәшинчи әвлад бовимиз Сети мирап: 1854-йили Чоңкөлниң Қаратүп дегән йеридә туғулған. 1976-йили 5-айда 122 йешида һазирқи Чоңкөл кәнтидә қаза қилған. Аяли Һәлимихан Хотән Керийәлик содигәр Ақсақ Төмүрниң қизи. Баллири: Сулайманяғ, Зәйнәпхан Әтрәт, Ибраһим, Рәбихан, Имин, Сәмәт қатарлиқлар. Бовимиз Сети мирап: деһқанчилиқ, су ишлирида тәҗирбилик, әл-юрт хәлқигә әқил көрситидиған, йеңилиққа һерисмән мойсипт киши еди. Һәм өз вақтида аталған палван овчи болуп, атисидин қалған бир таш түгмәнни давамлиқ маңдурғандин башқа, яғ тартидиған көтәк җувазни бина қилип, юрт хәлқиниң қича, зағун, зараңза қатарлиқ майлиқданлирини яғ тартип бәргән.

Алтинчи әвлад бовимиз Ибраһим: 1919-йили Лопнурниң Кона Чоңкөл Түгмән мәһәллисидә туғулған.1987 йили Лопнур Тарим йезисиниң Чоңкөл кәнтидә кесәл сәвәбидин 68 йешида қаза қилған. Мәрһум 1946-йиллири Чақилиқ Мирән хуңлюгуниң йол ясаш һашириға барғанда, бовимиз Күнчиққанбәгниң шуҗайдики әвладлири болған Сопахунтағ, Осман Махан, Абдуреһимһаҗи, Силим дегән туққанлиримизниң баллири билән көрүшкән икән. Бу киши өтмүштә диний мәктәптә оқуған саватлиқ адәм болуп деһқанчилиқ,белиқ тори тоқуш, белиқ тутуш, тузақчилиқ қатарлиқ кәсипләр билән шуғуллинип пүтүн өмрини җәбри-мушақәттә өткәзгән. Мәрһум һаят чеғида һәқ ишлар үчүн көп сөзләйдиған, раситчил киши иди.

Йәттинчи әвлад Бақи: (4-әвлад бовисиниң исми қоюлған) мушу йезилған әслиминиң муәллипидур. Күнчиққанбәгниң 7-әвлади Бақир Ибраһим, 1953-йили Кона Чоңкөл мәһәллисиниң Түгимән бешида туғулған. Башланғуч оттура мәктәпләрдә оқуған. Хизмәткә қатнашқандин кейин йезапул муамилә кәспидә оқуп билим ашуруп али мәлуматлиқ болған. Бу киши1971-йили һәрбий сәпкә қатнишип, 1977-йили армийидин йәрликкә кәсип алмашқан. 1971-йилидин 2009-йилиғичә қисимда вә йеза пул муамилә кәспидә 38 йил хизмәт ишләп, Лопнур йеза игилик тәрәққият банкисида пенсийигә чиққан.
Шуни җәзмләштүрүшкә болидуки; қәдимқи Абдал бәгликиниң Урпақбеги Күнчиққанбәгниң әвладлири, һазирқи Лопнур зиминида яшаватқан қарақошунлуқлардур. Тарихта Лопнур дияримиздин тәдириҗи ғайип болған қәдимқи Абдал бәглики, қандақтур ташқи уруш йеғилиғи вә яки стихейилик(стихия.Амраk) ичики зидийәтләр тупәйли йоқалған болмастин, бәлки узун йиллар мабәйнидики иҗтимаи турмуш җәриянида қурғақчилиқ, қум-боран апәтлиридин башқа, асаслиғи уларниң арисида икки йүз йилдин артуқ тарқилип кәлгән ваба, қарачичәк, қаракизик юқумлуқ кесәлликләр сәвәбидин уларниң әвладлири еғир талапәткә учрап задила көпийәлмәй, кесәл вәһмисидин қорқуп һәр тәрәпкә петирап кетип вәйран болған. Тарихи әслимиләргә қариғанда; Қарақошунлуқлар Мирән, Қарақошун (Қарақочун) Абдал, Қарачач, Көкала қатарлиқ җайлардин1830-йиллиридин башлапла көчүнүп юқумлуқ кесәл апитидин өзлирини қачуруп Тарим, Көнчи дәрия еқинлирини бойлап йәр-су, бостанлиқларни қоғлушуп, тәдириҗи һалда ғәрипкә сүрүлүп Лопнур зиминиға йетип келип маканлашқан. Лопнурдики көл-аралларға йетип келип олтурақлашқандиму, юқумлуқ кесәл әң еғир болған йиллири қириқ адәм өлүп мейитини узатқан екән. Әң ахирси1934-йилиғичә Қадирқудуқ, Арған, Қардай бойлирда бир қанчә өйлук абдаллиқ көчмән чарвичилар яшап кәлгән болсиму, уларму кейин тарқап кәткән. Шуниси ениқки; 1965-йиллирғичә Тарим, Көнчи дәрия еқинлирини су мәнбәәси қилған Қумдәрия, Йеңису, Арған, Чақилиқ Кәңлақа дәриялириниң сүйи Тетмакөли(Титмакөл), Лопнуркөли, Қарақошундики Чивинлиқ көллиригә қуюлуп турған болсиму, қарақошунлуқлар у тәрәпләргә берип тирикчилик қилишқа җуръәт қилалмиған. 1949-йили юртимиз Лопнур азат болғандин кейин, партийә хәлиқ һөкүмити зор тиршчанлиқларни көрситип, һәр милләт хәлқини зич иттипақлаштуруп вә тәшкилләп, тоғра сиясәт, үнүмлүк түзүм-чариләрни қоллунуп, түрли тәбии апәтләр үстидин ғәлбә қилиш билән биргә, сәһийә сақлиқни сақлаш мулазимәт тор ноқтилирини бәрпа қилип, һәр хил юқумлуқ кесәлликләрниң алдини елиш, мудапиә көрүп давалаш хизмитини күчәйтип, һәммидә адәмни асас қилип, кәң хәлиқ аммисиниң һаяти, тән сағламлиғиға һәқиқи капаләтлик қилинип, һәр милләт хәлиқ аммисини тинич хатирҗәм тирикчилик қилидиған бәхтияр турмушқа ериштурди. Һазир Қарақошунлуқларниң сәккизинчи, тоққузинчи әвладлири Қумул Лапчуқ, Чақилиқ Мирән, Лопнур, Корлақараюлғун қатарлиқ җайларда һелиһәм яшимақта.
Изаһат:
① Дүнхуаң- Гәнсу өлкисиниң дүнхуаң шәһири
② Ақҗай- Гәнсу өлкисиниң ақсай қазақ аптунум наһийиси
③ Өкирдәй- Қазақлардики йәрлик йүз беши.
④ Олпан- Баҗ селиқ,чи парақ
⑤ Қонуқ- Түтүн,аилә
⑥Оқ йетим- Бир оқя оқи йетим 50 метир
⑦Ақчидөң- Чақилиқ Мирәнниң ғәрбидики Ақмазар дигән җай
⑧Урпақбеги- Уруқ әвладиға мирас қалидиған мәнсәп.

Әскәртиш: бу җәмәт нәсәбнамисини аптур 1991-йиллардин башлап йезишқа тутунған болуп, җәмәти ичидики пешқәдәмләрдин йетип кәлгән тарихий әслимиләр һәм мунасивәтлик кишиләрни көп қетим зиярәт қилиш, Дунхоаң, Ақсай қазақ аптунум наһийиси, Қумул Лапчуқ, Чақилиқ наһийиси Яқа Өстәң Лоплуқлар мәһәллиси, Мирән Ақмазар қатарлиқ җайларға берип тәкшүрүп топлиған тарихий материяллириға асасән, авторниң 20 йил җапалиқ издиниши арқилиқ рәтләп йезип чиққан әмгәк мевисидур. Бу қетим Лопнур тарихий материяллири тәзкирә тәһрир комитетиға вә Лопнур линийиси тор бекитиниң елан қилишиға тапшурди. Авторниң мақуллиғини алмай башқа һәр қандақ орун, шәхсиләр көчүрүп, көпәйтип ишләтсә әсәр һоқуқимиз қанун бойичә сүрүштүрлиду.
Автор: Бақир Ибраһим, Җуңго йеза егилик тәрәққият банкиси Лопнур наһийилик тармақ банкисиниң пенсионери 2011-йили январь
Амрақ

настроение: в поиске
хочется: многое найти
слушаю: тишину...